آیا خرید اینترنتی می تواند نشانه ی اختلال و مریضی باشد؟
«اگر کدبانو یا شیرینی پز حرفه ای هستید حتماً از سایت ما دیدن فرمایید....www».
«خرید اینترنتی - آسان ترین و به صرفه ترین خرید - ارسال به تمام نقاط کشور».
این عین آگهی تبلیغاتی بود که در یکی از مجلات ایرانی توجهم را جلب کرد. پس از گذشت یک دهه از شروع خریدهای اینترنتی در دنیا، چنین آگهی هایی به طور پراکنده در روزنامه ها و مجلات داخلی به چشم می خورد البته سایت های تبلیغاتی محصولات تجاری، سال هاست که فعالند، اما دیری نمی گذرد که «خرید اینترنتی» در کشور ما نیز کاملاً شایع و فراگیر شود. چنین پدیده ای جهانی است و با وجود مشکلات فنی و محدودیت هایی مثل تحویل های سرهم بندی شده، سرویس های بی کیفیت به مشتری و نگرانی های امنیتی برای کارت های اعتباری، رشد خیره کننده ای را در پیش گرفته است. صاحب نظران معتقدند که تجربه ی خرید اینترنتی از هر نظر تجربه ای بی نظیر و منحصر به فرد است، به خصوص به دلیل تنوع انتخاب، سرعت و توانایی بررسی اقلام، این پدیده حتی با سر زدن و خرید مستقیم از بزرگ ترین فروشگاه های زنجیره ای دنیا هم قابل مقایسه نیست! شما در منزل و روی صندلی نشسته اید و خرید دلخواه تان را می کنید و اندکی بعد جلوی درب منزل کالای مورد نظرتان را تحویل می گیرید. همه چیز فوق العاده و خیال انگیز است! آیا مشکلی هم در کار هست؟
تصور کنید در آینده ای نه چندان دور، وقتی کارت اعتباری خود یا حساب بانکی تان را کنترل می کنید می بینید که خالی است. همسر یا فرزند شما که عادت به خرید دارد با استفاده از خرید اینترنتی آن را خالی کرده و شاید شما بدهکار هم شده باشید! اگر چه شاید الان با تصویر مزایای آن کمی قند در دل تان آب شود اما لمس عمق مشکل در وقت خود تجربه ای متفاوت خواهد بود.
همه ی ما با خرید جنس مورد علاقه و نیازمان خوشحال می شویم. از پوشیدن پیراهن رنگی با بویی نو شادمان می شویم و از داشتن وسیله ای جدید در منزل لذت می بریم. این ها احساس هایی طبیعی و بخشی از زندگی روزمره ی ما است. لذت خرید برای بسیاری از مردم جزء لذت های شیرین زندگی محسوب می شود، اما گاهی قضیه کمی فرق می کند.
برخی از افراد قبل از خرید کردن، احساس تنش و فشار فراوان دارند، هیجان زده می شوند و یا حتی احساس توانایی و قدرت می کنند. و اما به محض آن که خرید کردند، عین آب روی آتش، احساس آرامش و حتی لذتی زایدالوصف می کنند. ولی این احساس در زمان هایی که از مغازه ها و خرید کردن دور هستند دوام ندارند. در این مواقع، آن ها از خریدهای مکرر و زیاد خود احساس ناراحتی، پشیمانی و عذاب دارند و تأثیر منفی این رفتار و عوارض مالیِ آن را بر زندگی خود عمیقاً احساس می کنند. فشارها و تنش های فزاینده، معمولاً به هنگام خرید و در فروشگاه ها و جلوی ویترین ها شروع می شود. اما می تواند در منزل هم اتفاق بیفتد و به خصوص وقتی که فروشگاه ها و مغازه ها به واسطه ی اینترنت در منزل تان حضور فعال داشته باشند! کمد و منزل خریدارهای عادتی و مرضی پر است از لوازم و اشیای غیرضروری که گاهی برای خلاصی از شرّ آنها، شروع به بذل و بخشش و هدیه دادن آن ها به اطرافیان می کنند. در مورد خانم های مبتلا، که بیش از 90 درصد خریداران وسواسی را تشکیل می دهند، اشیای مورد خرید عموماً وسایل شخصی، لباس، عطر و... و در مورد آقایان مبتلا، لوازم صوتی و تصویری، لوازم ماشین و ابزارآلات است. این پدیده، جزئی از زندگی روزمره ی این افراد است و مختص به اعیاد و تولدها نیست.
و امّا ضرر و زیان این رفتار چیست؟ خرید چیزهایی که ضرورت ندارد، خالی شدن جیب خود، همسر و پدر، مشکلات و عوارض مالی فراوان و گاهی بدهکاری هایی که باعث درگیری قانونی می شود. به همه ی این ها سرزنش و قضاوت اطرافیان را هم اضافه کنید. می گویند تا حدود شش درصد خانم های یک جامعه به چنین اختلالی مبتلا هستند، که اگر حتی نیمی از این رقم را در نیمی از جمعیت هفتاد میلیونی کشورمان که خانم ها هستند ضرب کنید، متوجه ابعاد اجتماعی و اقتصادی این رفتار بیمارگونه می شوید! علت چنین اختلالی می تواند اعتماد به نفس پایین، اختلالات اضطرابی و افسردگی باشد، هر چند عده ای معتقدند که این اختلال نوعی اعتیاد محسوب می شود. ورود اینترنت و پدیده ی خرید اینترنتی به فضای منازل، در کنار سهولت و رفاه، سبب دشواری های بسیاری برای خریداران عادتی و خانواده های آن ها خواهد شد. اطلاع از این اختلال، دو خاصیت دارد: یکی این که می توانید در یکی از الگوهای جامعه که خانم هایی هستند که بی حد و حصر خرید می کنند با دقت و تأمل بیشتری نگاه کنید؛ و دوم آن که این اختلال به مداخلات و درمان های روان شناختی و حتی دارودرمانی نیاز دارد،که در صورت مشاهده در خانواده یا خود می توانید به فکر چاره و درمان باشید.
سه پدیده ی مهم و بسیار شایع و مشکل ساز دیگر در دنیا وجود دارد: حراج های اینترنتی، معاملات اینترنتی و قمار اینترنتی. وقتی که استفاده از اینترنت، علاوه بر بروز عادت های افراطی و مرضی، عوارض مالی و قانونی نیز به همراه داشته باشد، ابعاد تأثیر آن بر زندگی مان آشکارتر خواهد شد. آن گاه که از دفتر کار خود قادر به دادوستد سهام شوید و یا حساب مالی شما از اتاق خواب تان قابل برداشت و لوازم منزل تان از طریق اینترنت قابل حراج باشد، علاوه بر رفاه و راحتی حاصل از اینترنت، پیچیدگی های مالی و تنش ها و استرس های حاصل، حتی در خلوت ترین و آرام ترین حریم های زندگی تان هم وارد می شود و ذهن و روان شما را متأثر خواهد کرد. از توضیح این سه پدیده ی مهم به دلیل باز نبودن فایل آن ها در ایران صرف نظر می کنم.
منبع مقاله :
حمیدیان، فرود، (1387)، اعتیاد به اینترنت و موبایل(بررسی عوارض وابستگی به اینترنت، موبایل و بازی های کامپیوتری)، تهران: نشر قطره، چاپ دوم
