سیاست روز، 5/8/82
چکیده: آقای ابوطالبی ضمن اشاره ای به فاصله میان کشورهای شمال و جنوب در امر تحقیقات، به ضرورت توجه به رشد علمی و اولویت دادن به امر تحقیق در توسعه کشور می پردازند . به نظر ایشان در جمهوری اسلامی، گفتمان ترقی در هر دوره ای، از وجهی مورد توجه قرار گرفته است . اینک، برای حل مشکلات جمهوری اسلامی چاره ای جز روی آوردن به جنبش نرم افزاری، به عنوان وجه اصلی گفتمان ترقی وجود ندارد .
گفتمان ترقی یکی از گفتمان های غالب در یک صد سال اخیر جامعه ما بوده است . در چند دهه اخیر، امام رحمه الله این گفتمان را در چارچوب اسلام و رویکرد به هویت دینی تعریف کرده اند . راه حلی که برای توسعه و ترقی کشور پیش بینی می کردند و پیشنهاد می دادند این بود که صرف رشد و توسعه علمی کشور کارگشا نیست و ما نیاز به یک بستر مناسب داریم که در صورت فراهم شدن آن، رشد و توسعه علمی معنا پیدا می کند . علم بدون جهت، به جای منتهی شدن به یک تمدن انسانی سازنده و بالنده می تواند مخرب باشد . بنابراین امام در مسیر بحث گفتمان ترقی، گفتمان جمهوری اسلامی را مطرح کردند و پیوند میان دین و دنیا، دیانت و سیاست و دنیا و آخرت را شرط لازم برای هر نوع رشد و توسعه قرار دادند . در واقع نظر امام این بود که تا کشوری مستقل و متوجه به اهداف آرمانی روشن و دینی و معنوی اش نباشد، هر حرکت و تلاشی می تواند بی ثمر بماند .
پس از خاتمه جنگ، ما در مسیر گفتمان ترقی و توسعه، قرائت های جدیدی را از سوی گروهی از اندیشمندان و صاحب نظران کشور شاهد بودیم . یکی از این موارد «گفتمان توسعه اقتصادی کشور یا گفتمان سازندگی » بود و در چند سال اخیر، گفتمان توسعه سیاسی بازقرائت دیگر از گفتمان ترقی و توسعه بود . نگاهی به نتایج حاصل از این دکترین ها و نظریات نشان می دهد که ما در برخی زمینه ها پیشرفت هایی داشته ایم; اما نتایج مورد انتظار را به دست نیاورده ایم .
نقطه عطفی که در چند سال اخیر شاهد آن هستیم، بحث جدیدی است که توسط رهبری نظام مطرح شده و آن بحث جنبش نرم افزاری است . تعین صحیح و قابل قبول گفتمان ترقی در زمانه ما جنبش نرم افزاری و به معنای دیگر جنبش تحقیقات علمی است . من بی مناسبت نمی دانم که با اقتباس از نظر معظم له مشخصات این جنبش نرم افزاری را خدمتتان مرور کنم .
اولا پژوهش و تحقیق، نقطه کانونی این نهضت و حرکت است . ما اگر علم نداشته باشیم اقتصاد، سیاست مستقل و مدیریت صحیح نخواهیم داشت و کلیه امور اجتماعی ما رو به قهقرا خواهد رفت . از مشخصه های گفتمان جنبش نرم افزاری، نواندیشی علمی در همه سطوح جامعه، اعم از حوزه و دانشگاه است . ما نباید بپنداریم که تولید علم مساوی با انتقال آن است . تحجر می تواند یک بلای جدی برای محیطهای علمی و دانشگاهی ما باشد . در بادی امر به نظر می رسد که تحجر فقط آفت محیطهای دینی است; اما در واقع، هم بلای محیطهای دانشگاهی و هم محیطهای حوزوی است . از نظر ایشان، نوآوری علمی مستلزم دو مؤلفه جدی است: یکی قدرت علمی و دیگری جرئت علمی . نقد تفکر ترجمه ای، به عنوان یکی از مبانی و شاخصه های این نهضت مطرح است . ما باید قایل به نوعی تفکر انتقادی و برخورد هوشمندانه با دستاوردهای دیگر آحاد جامعه جهانی باشیم . حداقل این است که در حوزه علوم انسانی که مدار بسیاری از فعالیت های امروز جامعه ماست، به دلیل تلقی ای که ما از انسان، از جهان و از فلسفه خلقت داریم، می توان برداشت های متفاوت داشت . لااقل در حوزه علوم انسانی، بسیاری از صاحب نظران، حتی در حوزه تمدن غرب، وجود دارند که اقتباس کورکورانه و یک جانبه از دستاوردهای یک فرهنگ و تمدن و تعمیم آن به دیگر حوزه های تمدنی را صحیح نمی دانند .
از دیگر مشخصات این گفتمان آن است که نوآوری علمی، به هیچ وجه، تناسبی با مهمل بافی علمی ندارد . با توجه به امکانات جدیدی که از طریق فن آوری اطلاعات در اختیار قرار می گیرد، شاید بتوان راه میان بری پیدا کرد .
ایجاد نظام های کارآمد نظارت بر تحقیق و جلوگیری از تحقیقات موازی، از لوازم دیگر این جنبش نرم افزاری، علمی و تحقیقاتی است . گسترش پارک های تحقیقاتی در رشته های مختلف، نیاز امروز ماست .
پیوند میان تحقیق و نیازهای واقعی جامعه و پرکردن شکاف توسعه، با توجه به عرایض قبلی، یکی از ضرورت های این نهضت است . برجسته شدن رویکرد آموزشی، خلاق و خلاقیت آفرین در محیطهای آموزشی، یکی از ضرورت هایی است که می تواند این نهضت نرم افزاری را تسریع کند .
اشاره
1 . جناب ابوطالبی توجه درستی به ضرورت حاکمیت گفتمان توسعه و تحقیق، بر حرکت جامعه برای دست یابی به وضعیت مطلوب توسعه کشور دارند . به بررسی کوتاه تاریخی ایشان می توان نقاط دیگری را نیز اضافه کرد; از جمله اینکه در دو - سه سال اول انقلاب، گفتمان ایدئولوژی های چپ، حاکمیت داشت و نوعی انقلابی گری تندرو که بیشتر نیز در عرصه سیاست حضور می یافت، وجهه اصلی حرکت جامعه شد . دوران جنگ تحمیلی نیز به صورت اجباری، گفتمان دفاع از انقلاب حاکم بود و پس از آن نوبت به قرائت توسعه اقتصادی برای رسیدن به ترقی شد . در پی آن، در دوم خرداد 76 نیز قرائت توسعه سیاسی از سوی گروه هایی که سابقه چپ گرایی داشتند به حاکمیت رسید .
اگر امروز بتوانیم قرائت توسعه علمی و تحقیقاتی را بر گفتمان ترقی حاکم کنیم، امیدی هست که جامعه را در مسیر رفاه و سعادت دنیا و آخرت ببینیم . تنها راه نجات کشور از بن بست های مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این است که نهضتی در زمینه تحقیق و توسعه در کشور شکل گیرد و این همان تاکیدی است که رهبر انقلاب در چند مورد داشته اند .
2 . برای دست یابی به چنین جنبشی به چند چیز اساسی نیاز داریم: الف) اراده ای قوی برای ورود به این عرصه در میان نخبگان جامعه; ب) مدیریت و برنامه ریزی جنبش، که بدون آن، شاهد تحقق یافتن حرکت هایی پراکنده و بی ثمر یا کم ثمر خواهیم بود; ج) تخصیص بخش قابل توجهی از امکانات کشور به این عرصه; د) ایجاد اعتبارات فرهنگی، سیاسی و اقتصادی برای تحقیق و محقق . اگر بخواهیم این موارد را دسته بندی کنیم، می توانیم بگوییم برای تحقق جنبش نرم افزاری به دو دسته کلی از امور نیاز داریم: امور حقیقی و امور اعتباری . ایجاد اعتبارات فرهنگی و ... در دسته دوم قرار دارند و سه مورد اول که یکی مربوط به مسائل روحی است و دیگری به مسائل ذهنی و سومی به مسائل رفتاری، در دسته اول قرار می گیرند .
3 . توجه به آنچه امام خمینی رحمه الله به عنوان علم جهت دار مطرح کردند، شرط اصلی موفقیت چنین جنبشی است; وگرنه ما نیز گام در راهی می گذاریم که ده ها سال پیش از این کره جنوبی و هنگ کنگ و دیگر کشورهای در حال توسعه شرقی می گذاشتند و آن نیز منتهی به پدید آوردن نمونه ای ناقص از تمدن غرب است; چیزی که مطلوب مردم مسلمان نیست .