نه شرقی نه غربی; انسانی

اطلاعات، 26/6/81

نویسنده با ریشه یابی فرهنگ غرب و توجه دادن به گسترش آن به شرق، نگاه غرب ستیزانه را نقد می کند . وی معتقد است توجه همیشگی به اینکه غرب درباره ما چه می اندیشد و چه تاثیری در فرهنگ ایرانی دارد، ناشی از نوعی عقده روحی است که شخص حضور غرب را مزاحم خود می داند، و این غلط است; زیرا نقاط اشتراک شرق و غرب بیش از موارد اختلاف است . غرب محصول تفوق طبقه بورژواست; تفوقی که در جنگ های صلیبی هم به چشم می خورد و امروزه مفاهیم استعمار، دموکراسی، کاپیتالیسم، ناسیونالیسم و مدرنیسم را با خود به همراه دارد . اهمیت دادن به آزادی فرد و سرمایه چنان گسترش یافت که علم جای دین را گرفت و رابطه فرد با جامعه، به جای رابطه فرد با خدا، مبنای اخلاق شد و هر امتیازی در «سرمایه » خلاصه گشت . این امر دو مشکل پدید آورد: 1 . تعارض آزادی فرد با جامعه; 2 . تشکیل طبقه پرولتاریا که تا اندازه ای قدرت تجاوزگر بورژوازی را مهار می کرد . زمینه های علمی فرهنگ بورژوا، شوق رسیدن به حداکثر قدرت و آزادی است . اتکای شدید به عمل، و آرمان های اخلاقی را بر مبنای واقعیت های انسانی (نه ذهنیت های ماورای طبیعی) بنا کردن، از اوایل رنسانس مشاهده می شد . گسترش الحاد در عصر روشنگری، طبقه بورژوا را به سنت گریزی و تحرک هدایت کرد که لازمه لیبرالیسم بود . روح انتقاد علمی، در بررسی ارزش ها، به نفی همه یا اکثر آنها پرداخت و بشر را به بن بست نیهیلیسم کشاند . با همه این اوصاف، این فرهنگ به شرق نیز سرایت کرده و اجتناب از آن ممکن نیست . ما در درون فرهنگ غرب که موج آن تا به شرق رسیده زندگی می کنیم و دیگر تمدن غرب کاملا غریبه نیست . نویسنده با تاکید بر فرهنگ اصیل و عرفانی ایرانی، بر این باور است که مفاهیمی چون هم زیستی مسالمت آمیز با فرهنگ ها (تسامح در عقاید) و حتی نژادها (تا آنجا که نسبت دادن شر به وجود را جایز نمی داند)، اعتقاد به آزادی اراده، اندیشه فرصت جویی و ... مفاهیمی هستند که می توانند ما را در مقابل تهاجم غرب حفظ کنند . پس برخورد با فرهنگ غرب برای چنین فرهنگی آسان است . در عین حال نباید به این بیندیشیم که فرهنگ ایران چه واکنشی باید در مقابل غرب از خود نشان دهد . نویسنده معتقد است پدیده خجلت آور غرب زدگی به معنای تسلیم شدن در مقابل برخی مظاهر غیرضروری فرهنگ غرب است که با روح فرهنگ ایرانی مغایرت دارند .