تولّی در لغت به معنای دوستی کردن، ولیّ قرار دادن و ولایت دادن، کاری را به عهده گرفتن، دوستی و محبّت(4) و تبرّی به معنای بیزاری جستن، بیزار شدن، بیزاری(5) واژه تولّی گاه بدون حرف (عَن) و گاه با آن استعمال می شود، در صورتی که بدون حرف (عن) استعمال شود به همان معنای در لغت و فرهنگ یعنی دوست دانستن کسی و پیروی کردن از او و ولیّ گرفتن وی و یاری رساندن به او ذکر شده و در صورتی که با حرف (عَن) به کار رود به معنای روی گرداندن است.
در قرآن کریم در بیشتر موارد به معنای برگشتن و پشت کردن آمده است.(6) ولی در آیاتی نیز به معنای اول به کار رفته است از باب مثال در آیه 51 سوره مائده می فرماید: «یا ایّها الّذین آمنوا لاتتخذوا الیهود و النصاری اولیاء بعضهم اولیاء بعض و من یتولّهم منکم فانّه منهم انّ اللّه لایهدی القوم الظالمین؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، یهود و نصاری را دوست و تکیه گاه خود انتخاب نکنید، آن ها اولیای یکدیگرند و کسانی که از ما با آنان دوستی کند از آن ها هستند، خدای سبحان جمعیت ستمکار را هدایت نمی کند.»
و در منابع شیعی تولّی به معنای دوست داشتن، تصدیق و تبعیّت و پذیرش ولایت خدا و پیامبر و ائمه(ع) است. از جمله آیاتی که برای این معنا، به آن استشهاد شده است آیه 55 و 56 سوره مائده است که می فرماید: «انّما ولیّکم اللّه و رسوله و الّذین آمنوا الذین یقیمون الصّلوة و یؤتون الزکاة و هم راکعون و من یتول اللّه و رسوله و الّذین آمنوا فانّ حزب اللّه هم الغالبون؛ سرپرست و ولیّ شما فقط خداست و پیامبر او و کسانی که ایمان آورده اند همان هایی که نماز را بر پا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند و کسانی که ولایت خدا و پیامبر او و افراد با ایمان را بپذیرند پیروزند زیرا حزب و جمعیت خدا پیروز است.» در تفاسیر، مصداق مؤمنانی که در نماز در حال رکوع زکات می دهند، را علی بن ابی طالب(ع) می دانند و با استناد به این آیه تنها ولیّ و سرپرست و رهبری مادی و معنوی انسان و کسی که در امور انسان تصرّف می کند خدا و پیامبر و علی ابن ابیطالب است و در آیه بعد می گوید: کسی که ولایت و سرپرستی خدا و پیامبر(ص) و افراد با ایمان (یعنی ائمه(ع)) را بپذیرد پیروز خواهد بود.
4. فرهنگ معین، ص .1170
5. فرهنگ معین، ص .1022
6. راغب اصفهانی، مفردات راغب، ص .534