به لحاظ این که تولّی از آموزه های مهم در تعالیم اسلام است پیامبر اکرم آن را مزد رسالت قرار داده و به امر خدا فرموده است: «قل لااسئلکم علیه اجراً الّا المودة فی القربی؛(7) ای پیامبر بگو: من هیچ اجر و پاداشی بر موضوع رسالت از شما درخواست نمی کنم جز این که ذوی القربی مرا دوست بدارید.»
دوستی ذوی القربای پیامبر در واقع همان تولّی و قبول ولایت و رهبری ائمه معصومین(ع) از دودمان پیامبر است که در حقیقت تداوم خط رهبری پیامبر و ادامه ولایت الهی است.
ناگفته نماند: پذیرش محبّت و ذوی القربی و ائمه معصومین، در واقع به سود خود انسان است چنان که در سوره سبأ،آیه 47 فرمود: «قل ما سئلتکم من اجر فهو لکم ان اجری الّا علی اللّه؛ بگو پاداشی را که از شما خواستم تنها به سود شماست، اجرو و پاداش من فقط بر خداوند است.» یعنی پیامبر در مقام انجام وظیفه رسالت جز از خدا پاداشی نمی خواهد و اگر محبت ائمه را پاداش رسالت خود قرار داده برای آن است که تنها راه رسیدن به سعادت و راهیابی به قرب الهی، محبت به اهل بیت و اعتصام به حبل الهی و توسل به آن هاست چنان که در سوره فرقان، آیه 57 فرمود: «قل ما اسئلکم علیه من اجر الّا من شاء ان یتخذ الی ربّه سبیلا؛ بگو من برای ابلاغ رسالت هیچگونه پاداشی از شما نمی خواهم مگر کسانی که بخواهند راهی به سوی پروردگارشان برگزینند.» پس راه قرب الهی محبّت به اهل بیت است.
تبرّی نیز از آموزه های اعتقادی و رفتاری بوده و به معنای دوری جستن از دشمنان خدا است. این اصطلاح نیز مانند تولّی ریشه در قرآن کریم دارد و در آن دارای کاربردهای فراوانی است و به معنای تبرّی جستن از امامان ضلالت از پیروان خود در قیامت و آرزوی پیروان ایشان برای بازگشت به دنیا برای تبرّی جستن از آن امامان است در سوره بقره آیه 166 و 167 می فرماید: «...اذ تبرءالّذین اتّبعوا من الّذین اتبعوا و رأوا العذاب و تقطعت بهم الاسباب و قال الذین اتّبعوا لو انّ لناکرّة فنتبرّأ منهم کما تبرّوا منّا کذلک یریهم اللّه اعمالهم حسرات علیهم و ما هم بخارجین من النار؛ در آن هنگام رهبران گمراه و گمراه کننده از پیروان خود بیزاری می جویند و کیفر خدا را مشاهده می کنند و دستشان از همه جا کوتاه می شود و در این هنگام پیروان می گویند کاش بار دیگر به دنیا باز می گشتیم تا از آن ها (پیشوایان گمراه کننده) بیزاری جوییم آن چنان که آنان امروز از ما بیزاری جستند (آری) خداوند این چنین اعمال آن ها را به صورت حسرت زایی به آنان نشان می دهد و هرگز از آتش دوزخ خارج نخواهند شد.»
تبرّی در این آیه به معنای فاصله گرفتن انسان از چیزی است که خوش ندارد با آن باشد و با وزن تفعّل به معنای قبول جدایی و فاصله گیری است و چون پیشوایان گمراه و پیروان آن ها نسبت به یکدیگر چنین حالتی دارند از هم فاصله می گیرند و از هم جدا می شوند.
در منابع دینی شیعی این واژه به معنای بیزاری جستن و فاصله گرفتن از طاغوت، باطل، بت ها، پیشوایان باطل و گمراه، شرک و بت پرستی، بیزاری از دشمنان اولیاء الهی به کار می رود.
چنان که روشن است اصطلاح تبرّی ریشه در قرآن کریم دارد در قرآن کریم علاوه بر این که یک سوره با برائت خدا و پیامبرش از مشرکان آغاز شده و از این رو برائت نام گرفته است در 30 مورد این واژه و مشتقات آن به کار رفته است از جمله آنها تبرّی جستن ابراهیم و پیروانش از قومش(8) و آزر(9) و از معبودهایشان و اظهار برائت پیامبراکرم(ص) از مخالفان خود(10) و گواهی گرفتن هود از خدا و قومش بر برائت از شرک(11) و برائت یوسف از شرک(12) و تبرّی لوط(13) و مانند آن است.
با توجه به تأکید قرآن کریم به تبرّی، فرقه ها و مذاهب اسلامی معتقد به تبرّی بوده و اختلافی در مفهوم کلّی قرآن و ضرورت و اهمیّت آن ندارند ولی در خصوص مصداق دشمنی خدا و نیز معیار خروج از دین اختلافی پیدا کرده اند شیعیان اعتقاد دارند که تبرّی از آموزه های اساسی این مذهب است آن ها اعتقاد به امامت منصوص داشته و معتقدند که امامت با قید منصوص بودن دنباله رسالت و ضامن حفظ و بقای اسلام و دوازده امام پس از پیامبر معصوم و منصوص از جانب خدایند.
برپایه این اعتقاد، امامان نگهدارنده دین از تحریف و دگرگونی در عقاید و اعمالند، و دشمنان آنان کسانی اند که مانع تحقّق امامت و در واقع مانع تحقق صورت ناب و حقیقی اسلام بودند و یا با اهل بیت پیامبر کینه توزی داشته اند و این دشمنان در واقع دشمنان خدایند و تبرّی از آنان واجب است.
امامان شیعه نیز به مناسبت های مختلف تبرّی را از لوازم اسلام و ایمان خوانده و آن را واجب دانسته اند و مصادیق مشمول این حکم را کسانی می دانند که به عترت پیامبر ظلم کرده اند، حرمت ایشان را شکستند، سنّت رسول خدا را تغییر دادند، برگزیدگان اصحاب پیامبر را تبعید نمودند، اموال فقرا را بین ثروت مندان تقسیم کردند. ناکثین و پیمان شکنان جنگ جمل و قاسطین و معاویه و پیروانش و مارقین که با علی(ع) به مخالفت برخاستند. تمام پیشوایان گمراهی و رهبران ستمگار قاتل حضرت علی(ع) و قاتلان ائمه(ع) و اهل بیت(ع) از کسانی اند که تبرّی از آنان لازم است. زیارت هایی که از ائمه معصومین(ع) به جای مانده که شیعیان باید آن ها را هنگام زیارت آنان بخوانند سندی است که شیعیان با خواندن آن، برائت خود را نسبت به ظالمان در حق ائمه اظهار می دارند.
7. سوره شوری، آیه .23
8. سوره ممتحنه، آیه .4
9. سوره توبه، آیه .114
10. سوره یونس، آیه .41
11. سوره هود، آیه .54
12. سوره یوسف، آیه 37 .38
13. سوره شعراء، آیه 168 .169
