چرا در قرآن و حدیث فقط مسئله زکات مطرح است، ولی از اهمیت خمس خبری نیست؛ در حالی که امروزه زکات برای کشاورزان و دامداران است، ولی خمس شامل همگان می شود؟
این که بگوییم در قرآن و حدیث فقط زکات مطرح شده و از خمس خبری نیست، صحیح نمی باشد، زیرا این مسئله، هم در قرآن بیان شده و هم احادیث فراوانی بر واجب بودن آن دلالت دارد.
قرآن کریم می فرماید: (واعْلموا أنَّما غَنِمْتُم مِن شیء فأن ّ لِلّهِ خُمُسَه و للرسول ولذی القُربی والیَتامی والمساکین وابنِ السبیل إنْ کنتم آمنتم باللّه؛ بدانید هرگونه غنیمتی به دست آورید، خمس آن برای خدا و پیامبر و ذی القربی و یتیمان و مسکینان و درماندگان در راه است، اگر به خدا ایمان آورده اید.)
این آیه که برای بیان وجوب خمس نازل گردیده، با تأکیداتی همراه است و کاملاً اهمیت خمس را می رساند. احادیث نیز به تفصیل در مورد خمس سخن گفته اند؛ از جمله:
امام باقر (علیه السلام) فرمود: (بر احدی حلال نیست که در خمس تصرّف کند و چیزی با آن بخرد، مگر این که حق ما را به ما برساند.)
حضرت صادق (علیه السلام) فرمود: (من با این که نیازمند نیستم، از شما درهم (خمس) را می گیرم، به دلیل آن که می خواهم با دریافت خمس، مال شما را پاکیزه گردانم.)
امام باقر (علیه السلام) فرمود: (خمس بسیار مهم است. عمل نمی کند به آن مگر کسی که قلبش با ایمان مورد آزمایش قرار گرفته باشد.)
مسئله زکات در قرآن بیشتر مطرح شده است (32 آیه از قرآن راجع به زکات می باشد)، ولی باید توجه داشت که: اولاً: وجوب زکات فقط در یک آیه آمده بقیه آیات زکات، یا درباره صدقات مستحبی است، یا پرداخت زکات به عنوان صفتی از صفات مؤمنان و مردان خدا ذکر شده و یا در مورد زکات در ادیان گذشته است.
در برخی آیات، (زکات) به معنای پاکی آمده، نه به معنای زکات واجب؛ بنابراین معنای زکات، گسترده بوده و شامل انواع مختلف کمک مالی و غیر مالی و صدقات واجب یا مستحب می شود، در حالی که معنای خمس، یک چیز بیشتر نیست.
ثانیاً: ممکن است علت کثرت آیات زکات این باشد که در زمان نزول قرآن و محیطی که قرآن نازل گردید، عمده ثروت مردم آن زمان چیزهایی بود که زکات در آنها واجب است؛ مثل جو، گندم، خرم، گاو، گوسفند و شتر.
ثالثاً: شاید بتوان گفت که چون موارد مصرف زکات بیشتر بوده، تأکید زیادتری بر زکات و پرداخت آن شده است. مصرف خمس فقط برای پیامبر و ذوی القربی بوده و اینان بخشی کوچک از جامعه بودند، ولی مصرف زکات بسیار وسیع تر بود، زیرا تمامی فقرا و مساکین وابن السبیل و فی سبیل اللّه و غارمین (بدهکارن) مشمول گرفتن زکات می شدند.
رابعاً: چون مصرف خمس مخصوص پیامبر و خویشان آن حضرت بود، کمتر به آن گوشزد شده تا کسی توهّم نکند. پیامبر برای خود و خویشان دست و پا زده است؛ ولی چون زکات برای عموم مردم بود، بسیار در قرآن و روایات به پرداخت آن تأکید شده است.
