به عقیده جغرافی دانان، نخستین انگیزه های مسلمانان در توسعه علم جغرافیا (که بخشی از شناخت طبیعت است) انگیزه های فتوحات اسلامی، جنگها و غزوات بوده است، مسلمانان از نزدیک و با دید تجربی راهها، کوهها، شهرها و کشورها را مشاهده می کردند و اوضاع جغرافیائی و سیاسی آن را تحریر می نمودند چنانکه «ابن خردادیه» در نگارش کتاب «المسالک و ممالک» چنین روشی را بکار برده است .
همچنین گرفتن مالیات و عشریه و زکوات در دوره خلافت عباسی سبب آشنایی مسلمانان با راهها، شهرها، روستاها و دیگر حوزه های جغرافیای طبیعی و انسانی شده است . چنانکه «قدامة بن جعفر» در «تحریر الخراج و صنعة الکتابة» چنین گزارش داده است:
انگیزه هجرت اقتصادی تجار و پیمودن راه مکه و سفر حج، نیز اهل علم و نویسندگان را واداشته است که از نزدیک با شهرها و کشورها، راهها و مسافتها آشنا شوند و مشاهدات خود را در قالب کتابهائی مانند: «سالک و ممالک و صورة الارض» گزارش داده اند . چنانکه «ابن حوقل»، چنین روشی را در پیش گرفته است
(10) .
پی نوشت:
10) دکتر نقولا زیادة، الجغرافیة و الرحلات عندالعرب، ص 12، دارالکتاب اللبنانی، بیروت، 1962.
