روان شناسان به تفاوت های اساسی بین رفتار منفعلانه، پرخاشگرانه و جرئتمندانه پی برده اند. جدا از آن، تنها راه فایق آمدن به انفعال و پرخاشگری کسب مهارت جرئتمندی است. آن ها معتقدند وقتی فردی از مهارت رفتار جرئتمندانه بی بهره است یا در این مهارت نقص ها و کمبودهایی دارد، پرخاشگر یا منفعل می شود. درواقع، بنا به شرایط و بسته به این که رفتار پرخاشگرانه یا منفعلانه تقویت شود و افراد را در راه رسیدن به اهداف شان یاری دهد، آنان پرخاشگر و یا منفعل می شوند. حتی ممکن است آن ها افرادی منفعل- پرخاشگر شوند. یعنی خشم خود را به صورت غیرمستقیم ابراز کنند. نمونه ای از رفتار منفعل- پرخاشگر را می توان در دانش آموزانی دید که وسایل و لوازم خود یا دیگران را خراب می کنند یا به وسایل مدرسه یا اموال عمومی مثل تلفن های همگانی آسیب می رسانند. گاهی روان شناسان این نوع پرخاشگری و این افراد را خطرناک تر از کسانی ارزیابی می کنند که پرخاشگری خود را به صورت مستقیم بیان می دارند. شاید به این دلیل که بنا به قول فروید خشم از بین نمی رود بلکه ذخیره می شود و به موقع خود با قدرت بسیار زیادی عمل می کند. بنابراین، روان شناسان اعتقاد دارند در این سه صورت یعنی پرخاشگری، تابعیت و کم رویی، و رفتار منفعل- پرخاشگر باید زمینه ای فراهم کرد تا افراد مهارت جرئتمندی را بیاموزند. آن ها اعتقاد به تقویت و رشد رفتاری دارند که معطوف به هدف است و برخلاف هر سه رفتار ذکر شده موجب کامیابی فرد می شود. در کنار آن هیچ آثار و پیامد منفی برای رفتار جرئتمندانه شناخته نشده است.
منظور از پیامد منفی رفتار پرخاشگرانه و رفتار منفعلانه، در درجه ی اول هیجان و عواطف منفی است، که فرد تجربه می کند و هیجاناتی مثل خشم، اضطراب، ترس و غم را همه ی ما در شرایطی تجربه کرده ایم. برای نمونه وقتی به رغم میل شخصی و مصالح خود ناچار به انجام کاری یا تن دادن به شرایطی شده ایم، به خوبی به یاد می آوریم که چگونه نسبت به فرد مسبب، خشمگین بودیم یا غم از دست دادن حداقل ارزش های شخصی مان آزارمان می داد و شاید تا مدت ها پس از آن واقعه افسوس خورده ایم که ای کاش چنین و چنان می کردم( پیامد رفتار منفعلانه) . همین پیامدها نیز برای رفتار پرخاشگرانه شناخته شده اند. خشم مخرب است. تخریب کننده ی بهداشت روانی فردی است، و مخرب روابطی است که فرد پرخاشگر ممکن است تا سال ها غرامت آن را بپردازد.
منبع مقاله:
محمدخانی، پروانه، (1388) فرزندان خجالتی یا پرخاشگر، تهران: نشر قطره، چاپ اول. 