اظهارنظرهای کارشناسان و مسئولان اقتصادی طی روزهای گذشته پیرامون "جهاد اقتصادی " بیانگر دست بکار شدن بدنه علمی و اجرایی کشور به منظور اجرا کردن منویات رهبر معظم انقلاب است. اما پیش از ورود به مرحله عمل چند نکته حائز اهمیت به نظر می رسد.
همزمان با آغاز سال جدید مقام معظم رهبری سال 90 را به عنوان سال جهاد اقتصادی نامگذاری کردند. این عنوان اقتصادی که در پی دو سال با عناوین اقتصادی مطرح شد، نشاندهنده اهمیت بالای مسائل اقتصادی و حساسیت پرداختن به این بخش است.
طی روزهای گذشته کارشناسان و مسئولان اقتصادی اظهارنظرهای بسیاری در این خصوص داشتند که همگی در جای خود حائز اهمیت بوده و بیانگر دست بکار شدن بدنه علمی و اجرایی کشور به منظور اجرا کردن منویات رهبر معظم انقلاب است.
اما در این میان و قبل از ورود به مرحله عمل چند نکته حائز اهمیت به نظر می رسد که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد.
1- مطالعه سریع و دقیق علل نامگذاری سال جاری به عنوان سال جهاد اقتصادی
بدون شک بیانات مقام معظم رهبری و رهنمودهای ایشان که همواره راهگشای میهن اسلامیمان بوده است، با مطالعه دقیق و علم و آگاهی کامل به امور ایراد شده اما شاید بسیاری اوقات کمتر به دلایل ایراد این بیانات دقت شده است که اگر این گونه بود، امکان تشخیص و روشن سازی مسیر پیش رو به درستی فراهم می شد.
در خصوص نامگذاری سال جاری به عنوان سال جهاد اقتصادی نیز قطعا دلایل متقن و مهمی برای این تسمیه وجود دارد. نگاهی به بیانات مقام معظم رهبری نشان می دهد که معظم له از دو سال پیش که نام سال را به عنوان اصلاح الگوی مصرف انتخاب کردند، جایگاه ویژه ای برای مسائل اقتصادی قائل هستند و تأکید فراوانی بر اصلاحات ساختاری در اقتصاد کشور دارند.
لذا به نظر می رسد بررسی شرایط امروز کشور از لحاظ اقتصادی و مطالعه دقیق علل این نامگذاری، بستر مناسبی برای حرکت در راستای اهداف مدنظر مقام معظم رهبری فراهم خواهد کرد.
2- درک مفهوم واقعی جهاد اقتصادی
رهبر معظم انقلاب پس از بیانات کوتاهی که در آغازین دقایق سال جدید در خصوص "جهاد اقتصادی " داشتند، در سفر خود به عسلویه به تشریح مفهوم جهاد اقتصادی پرداختند.
ایشان در سخنرانی اخیر خویش در بیان مفهوم صحیح شعار سال بیان داشتند: "من امسال را "سال جهاد اقتصادی " اعلام کرده ام. این معنایش این است که ملت ایران در این برهه ی از زمان، جهادش به طور عمده در عرصه ی اقتصاد است... برای اقتصاد یک کشور، مهمترین بخشی که می تواند یک شکوفائی پایدار را به وجود بیاورد، تولید است؛ بخصوص آن بخش اقتصاد تولیدی ای که متکی است به دانش، متکی است به علم؛ اینجا این جور است؛ هم اقتصادی است، هم تولیدی است، هم علمی است؛ دانش بنیان است. این، شایسته ی ملت ایران است. اگر یک روز مردم این منطقه و مردم بخشهای مختلف کشور در مقابل زورگوئی و پرروئی و زیاده طلبی دولتهای غارتگر و متجاوز، آنجور باید می ایستادند، امروز در مقابل آن قدرتها شکل ایستادگی پیچیده تر است، حساس تر است، متنوع تر است؛ احتیاج دارد به یک مجاهدت پیچیده و عمیق. خوشبختانه ملت ما با فرهنگ مجاهدت آشناست. ما از مجاهدت، بیگانه نیستیم. ملت ما در میدانهای جهاد؛ هم جهاد نظامی، در دوران هشت سال دفاع مقدس؛ هم جهاد سیاسی، در طول این مدت؛ هم جهاد اقتصادی و علمی، یک ملت امتحان داده است. ما آشنا هستیم با جهاد. این جهادی که امروز باید انجام دهیم - جهاد اقتصادی - از جهادهائی که تا امروز ملت ایران انجام داده، مشکل تر نیست؛ اما باید بدانیم چه کار می خواهیم بکنیم. "
دقت در این بیانات نشان می دهد که همانطور که مقام معظم رهبری هم تأکید داشتند، مفهوم جهاد اقتصادی با تلاش اقتصادی فرق می کند و باید برای مقابله با دشمنانی که هم اکنون در جبهه های اقتصادی مشغول پیکار با ایران اسلامی هستند، تجهیز و وارد عرصه جهاد شد.
لذا بیان برنامه ها و وعده های قبلی در قالب جهاد اقتصادی را نمی توان مهیا شدن برای ورود به جهاد اقتصادی نامید بلکه این برنامه ها باید رنگ جهادی به خود گرفته و با پشتوانه علمی و عملی دقیق به مرحله اجرا در بیاید.
3- تشکیل اتاق فرماندهی
تجربه سال های گذشته در اجرای برنامه ها و دستورالعمل های مهم و کلیدی نشان می دهد که به خاطر نبودن یک اتاق فرماندهی، برخی از این برنامه ها به اهداف تعیین شده نرسیده اند و علاوه بر تفاوت آراء در قوای سه گانه، بخش خصوصی نیز ساز خود را نواخته که همین امر موجب دور شدن از اهداف پیش رو شده است.
اما امروز که به فرموده مقام معظم رهبری کشور باید با تمام قوا وارد عرصه جهاد اقتصادی شده و با دشمنان دست و پنجه نرم کند، ضروری است تا با تشکیل یک اتاق فرماندهی به ایجاد هماهنگی در بین قوای سه گانه و بخش خصوصی پرداخت تا ضمن جلوگیری از موازی کاری ها، تمام نیروی کشور برای رسیدن به یک هدف واحد از مسیری مشخص متمرکز شود.
در همین باره به بیان نکته ای کوتاه از تجربه 8 سال دفاع مقدس می پردازیم. در نخستین روزهای جنگ تحمیلی نیروهای مردمی در خرمشهر به دفاع از مرزهای کشورمان پرداختند و تا زمان ورود نیروهای ارتش و سپاه به میدان نبرد، جلوی ورود نیروهای متخاصم به کشور را گرفتند.
اما در خلال جنگ مواردی پیش آمد که به واسطه نبود هماهنگی لازم بین نیروهای بسیج، سپاه و ارتش هزینه هایی به رزمندگان وارد شد.
البته هرگز نمی توان نقش بی بدیل امام خمینی(ره) را در هدایت جنگ نادیده گرفت که امروز همان نقش را رهبر معظم انقلاب بر عهده دارند. اما در میدان نبرد اگر فرماندهی متمرکزی وجود داشته باشد، راهنمایی های و تدابیر رهبری با ساز و کارهای بهتر و هماهنگ تری اجرا خواهد شد.
4- استخراج مؤلفه های تئوری یا نقشه راه استراتژی جهاد اقتصادی
طی روزهای گذشته بارها شاهد مصاحبه ها و گزارش هایی با موضوع جهاد اقتصادی بوده ایم که هر کدام در جایگاه خود حائز اهمیت و نشاندهنده تصمیم دولتمردان و مردم برای ورود به این عرصه است.
آنگونه که در این اظهارات آمده است، وضعیت فعلی اقتصاد ایران از بعد داخلی و خارجی ایجاب می کند که حرکتی جهادگونه در زمینه های مختلف و به خصوص اقتصادی انجام شود و البته طبیعی است که این اقدامات در راستای سیاست های اصلاح الگوی مصرف و هدفمندسازی یارانه ها و با حفظ رویکرد همت مضاعف، کار مضاعف انجام خواهد شد.
از سوی دیگر باید توجه داشت که بستر اقتصاد ایران یک بستر اسلامی بوده و سیاست های اقتصادی کارآمد برای این نظام اقتصادی سیاست هایی است که در قالب اقتصاد اسلامی طراحی و برنامه ریزی شده باشد. در همین باره به نظر می رسد که مقام معظم رهبری با بکار بردن عبارت "جهاد " به منظور القای تلاش و همت بسیار در عرصه اقتصادی کشور، تأکیدی ویژه بر اسلامی بودن سیاست های اقتصادی در قالب این برنامه دارند.
بنابراین به نظر می رسد اولین گامی که کارشناسان و مسئولان اقتصادی کشور باید در راستای تحقق شعار "جهاد اقتصادی " بردارند، شناسایی دقیق نقاط ضعفی از اقتصاد کشور است که با پرداختن به آنها امکان روشن شدن موتور جهاد اقتصادی فراهم شود.
بدیهی است که تحقق منویات مقام معظم رهبری که از سال های قبل در ابعاد اقتصادی مطرح و سال جاری نیز در همین زمینه با قوت و شدت بیشتری عنوان شده است، نیازمند تعریف یک تئوری یا استراتژی دقیق است که به خوبی بیانگر نقشه راه پیش روی اقتصاد کشور باشد.
در عین حال باید مشخص شود که اگر چنین الگویی قابلیت تدوین در قالب یک تئوری بومی اقتصادی را دارد مشخصه های دقیق تئوری جهاد اقتصادی چیست و اقدامات جهادی که باید در هر زمینه انجام شود، دارای چه ویژگی هایی است. در تدوین این تئوری نیز باید همانند تئوری هایی که در ادوار مختلف از سوی اقتصاددانان بزرگ دنیا در مکاتب مختلف اعم کلاسیک ها، کینزین ها و نئوکلاسیک ها مطرح شده است، وضعیت فعلی اقتصاد کشور در نظر گرفته شود و سیاست های متناسب با حل مشکلات جاری در قالب تئوری "جهاد اقتصادی " اتخاذ شود.
از طرف دیگر شاید بتوان جهاد اقتصادی را در قالب یک استراتژی تعریف کرد که در این صورت تأکیدات فراوانی که بر تعریف دقیق نقشه راه استراتژی های اقتصادی سال های گذشته وجود داشته است، در باره این موضوع نیز مصداق دارد.
به هر ترتیب این اقدام می تواند یکی از راه های ایجاد تمرکز و اجرای بهتر برنامه های اتاق فرماندهی جهاد اقتصادی باشد.
5- پرهیز از شعارگرایی و تعجیل برای ورود به مرحله عمل
نگاهی به سال های اصلاح الگوی مصرف و همت مضاعف، کار مضاعف نشان می دهد که در ابتدای هر یک از این سال ها شعارهای احساسی و بعضا غیرواقعی رنگ و بوی بیشتری از اقدامات عملی داشته و در ماه های بعدی سال نیز همین شعارها ادامه داشته و میدان عمل آنگونه که باید و شاید شاهد اقدامات اساسی نبوده است.
نصب تابلوها و بنرها شاید یکی از ساده ترین و البته مرسوم ترین کارهایی است که در این سال ها شاهد آن بوده ایم که خود بعضا مغایر با نفش شعارهای عنوان شده است.
قصد نگارنده از بیان این جملات تخطئه و یا ایراد گرفتن از نحوه عمل سال های گذشته نیست. بلکه هدف این است تا با بیان اهمیت سال جاری و جدی بودن جهاد در عرصه اقتصادی، هر چه سریع تر از مرحله شعار و یا بیان اهداف به مرحله عمل وارد شویم و با تمام قوا بسترهای عملی را برای رسیدن به آنچه مقام معظم رهبری فرمودند فراهم کنیم.
در این راستا باید با یک برنامه ریزی دقیق و زمانبندی حسابشده، نقشه راه پیش رو را ترسیم کرد و مطابق با برنامه پس از آماده سازی اذهان و فراهم آوردن بسترهای اجرای برنامه جهاد اقتصادی، به شناسایی صحیح دشمن اقتصادی پرداخت و زمان را برای اقدام عملی در عرصه جهاد مطابق با نقشه های ترسیم شده هدر نداد.