تصویر ابرار در آئینه قرآن(۵)

اَحْسِنُوا إنَّ اللهَ یُحِبُ المُحسنین (بقره 195)

نیکی کنید که قطعاً خداوند نیکوکاران را دوست دارد.

در چند شماره گذشته از تصویرسازی به عنوان نوعی بیان سخن گفتیم، ابتدا بر تصاویری از ابرار در سوره مبارکه انسان که در شأن خاندان پاک پیامبر(ص) فرود آمده، و سپس بر سوره مبارکه مطففین نظری افکندیم و اینک ادامه مطلب:

در ایات الهی قرآن مجید آنجا که رب جلیل به معرفی نیکوکاران می پردازد، گاه آنان را با واژه و لفظ «ابرار» نامگذاری کرده و سخن از بزم، جام، شراب و چشمه و ... به بیان آورده که احتمالاً حکایت از نزدیکی خاص و قرب مقام آنان دارد؛ و گاه خوبان و پاکان را محسنین خوانده که تصاویر آنان بیشتر جنبه اعتقادی و رفتاری دارد. اما بد نیست ابتدا ببینیم از منظر کلام وحی اصولاً نیکی چیست؟ و نیکوکار کیست؟

واژه «البِّر» نام مبارک خداوند[1] به معنای تام کلمه و همه نیکی و خوبی است، برَّ سرزمین وسیع و خشکی در مقابل بحر (دریا) را گویند شاید از آن جهت نیکوکاران را ابرار گویند که از وجودی گسترده با وسعت روح و اندیشه ای ژرف و بلند برخوردارند، خداوند حقیقت نیکی را در یک تصویر کامل با توجه به همه جوانب و زوایای آن چنین ترسیم می کند که: «حقیقت نیکی برای کسی است که به خدا و روز آخرت و ملائکه و کتاب آسمانی و پیامبران ایمان داشته باشد و مال خود را با آنکه دوستش می دارد به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان و فقیران و بردگان دهد و نماز بپا دارد و زکات بدهد و آنان کسانی هستند که به عهد خود وقتی پیمان می بندند وفا می کنند و در برابر فقر و بیماری و سختی، خویشتندارند اینان راست گفتند و پرهیزگارانند.»[2]

در این تصویر جامع و کامل و زیبا همه جنبه های اعتقادی، ایمانی و عملی، قدرت پرواز، عدم وابستگی و دلبستگی به دنیا، قدرت صبر و پایداری و ایثار و گذشت ترسیم شده است و در یک کلام چنین انسان های پاک «متقین» نامیده شده اند اما جلوه کامل و ثمره نیکوی چنین ایمان و عمل صالح را معیت و همراهی خداوند می داند و می فرماید: خداوند البته همراه پرهیزکاران است و اینها محسنین هستند.[3]

اما در یک تصویر دیگر برای ایجاد تحرک و پویایی ذهنی خداوند خود ما را مورد سؤال قرار داده و می فرماید:

«ایا کیست که دین او از آنکه به جان مطیع خدا شده و نیکوکار است و آئین ابراهیم را پیروی کرده بهتر باشد؟ در حالی که خداوند ابراهیم را دوست خود گرفته است.[4] موضوع الگو و الگوپذیری از بحث های کلیدی روان شناسی است هر کس با معیار و ارزش هایش کسی را دوست دارد و به راه او می رود و این خصوصیت در دوره جوانی مشهورتر است. حضرت ابراهیم(ع) نیکوکاری است که سراسر زندگیش یکتاپرستی، مبارزه با مظاهر شرک و کفر بود و خداوند چنین شخصیتی را به عنوان الگو نشان می دهد چه این بت شکن و مبارز خستگی ناپذیر از آزمون های سختی، موفق و سربلند بیرون آمد و به حق لقب خلیل الله (دوست خدا) بر او برازنده است. در ادامه این روش در پنج ایه علاوه بر معیت خود، خداوند نیکوکاران را محبوب خود می داند و دوستی و محبت خود را بی دریغ نثار آنان می کند.[5]

اما ایا در زیر این گنبد مینا حقیقتی زیبا تر و شیرین تر و امیدبخش تر و نیکوتر از چنین نزدیکی به رحمت پروردگار[6] و محبوب معبود واقع شدن وجود دارد؟

زمانی که تو محبوب باشی، توجه خاص، نعمت ها، هدایا، و پاداش ها برای توست. مهم تر از همه لغزش ها و گناهانت در جلوه شور و حرارت این محبت کم رنگ است و ناپدید می گردد و مورد بخشش قرار می گیرد. در یک ایه در تصویری مشابه به همین الفاظ می فرماید: کسی که وجودش را تسلیم خداوند کرده (به معبودش با زبان دل و جان می گوید: حکم آنچه تو فرمائی و لطف آنچه تو اندیشی) و نیکوکار است قطعاً به دستگیره محکمی چنگ زده است.[7]

سه نقطه بسیار شفاف و روشن در این تصویر، ایمان و باور، پاکی و نیکی، استحکام و استواری، نه سرگردانی و حیرانی نتیجه معیت و همراهی خداوند، عشق و محبت معبود و سرانجام عاقبتی نیکو است. ایا سخنی و گفتگویی دیگر باقی است؟

پروردگارا ...

تو چه زیبا و کامل حقایق بر ما خواندی، الگو به ما نمود، راه نشان دادی و عشق ورزیدی و همراهی مان کردی. اگر چه این کلمات را می گوییم و می نویسیم و می خوانیم و کلام تو چون آب حیات زلال و پاک و گوارا است. اما دل های ما را تیرگی گناه و غفلت پوشانده، تو خود یاری فرما تا این کلام حق درک کنیم و بر صفحه دل بنگاریم.

و فراخوان عمومی تو که ما را به نیکی و پاکی می خواند با جان و دل بپذیریم و عمل کنیم.

خداوندا تو خوب می دانی که ما را اراده ای جز نیکی نیست، از تو می خواهیم که با لطف و کرم و رحمت خوب افکار و اندیشه های پاک را محقق فرمایی و ما را از آتش گناه و سردی غفلت محافظت بفرمایی و در قیامت با پاکان و نیکانت محشور بفرمایی- انشاءالله – امید که در شماره اینده مطلب را پی گیریم.