دلایل و درمان‌های استرس امتحان در گفتگو با دکتر محمد ولی سهامی فوق تخصص روان‌پزشکی کودکان و نوجوانان
مهسا دختری 15 ساله است که برای درس و مدرسه‌اش اهمیت زیادی قایل است.
پدر و مادرش حساسیت فوق‌العاده‌ای به نمرات و امتحانات او دارند و همین، شب‌های امتحان را برای او کابوس کرده است. او همیشه درس‌هایش را خوب می‌خواند اما اضطراب شب امتحان، هرگز رهایش نمی‌کند. دل‌اش می‌خواهد شب‌های امتحان به صبح نرسد. مرتب خودش را سرزنش می‌کند که چرا با اینکه شاگرد زرنگی است و درس‌اش را بلد است، نمی‌تواند از عهده امتحانات‌اش خوب برآید. از طرفی، سفارش‌های پدرش که از او می‌خواهد هر طور شده20 بگیرد، عذاب‌اش را بیشتر می‌کند.
قصه بالا برای خیلی‌ها قصه آشنایی است. با دکتر محمد ولی سهامی، فوق تخصص روان‌پزشکی کودکان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، درباره همین موضوع حرف زده‌ایم: استرس امتحان.
آفای دکتر! چرا با شنیدن نام امتحان دچار استرس می‌شویم؟
بالاخره همه انسان‌ها اضطراب را در زندگی خود تجربه می‌کنند و این کاملا طبیعی است که افراد هنگام مواجهه با موقعیت‌های تهدیدکننده و تنش‌زا مضطرب شوند. اضطراب اگر در برابر عاملی حقیقی ایجاد شود، سازنده است چون فرد را از خطر دور می‌کند اما احساس اضطراب شدید و مزمن در غیاب علت واضح، غیرعادی است و نه تنها سازنده نیست، بلکه آثار مخرب و زیانباری نیز دارد. در رابطه با اضطراب امتحان، باید نوع اضطراب بررسی شود که واقعی است یا اخلاقی.
این دو اضطراب چه تفاوتی با هم دارند؟
اضطراب واقعی بر اثر تسلط نداشتن بر مطالب درسی حاصل می‌شود اما اضطراب اخلاقی، نگرانی از به دست نیاوردن نتیجه مورد انتظار خود یا والدین یا معلم است؛ یعنی ترس از دست دادن موقعیت و جایگاه خود. چنین دانش‌آموزی حتی در صورت آمادگی کامل برای امتحان می‌تواند نتیجه آزمون را تحت تاثیر قرار دهد.
معلم و خانواده در این بین چه نقشی دارند؟
به طور کلی ضعف در عملکرد معلمان، تطبیق نداشتن مفاهیم کتاب‌های درسی با روحیات دانش‌آموزان و موارد دیگر، موجب جدایی دانش‌آموزان از کتاب‌های درسی و نگرفتن مفاهیم آموزشی می‌شود. در عین حال، امتحان بین دانش‌آموزان و معلمان به صورت یک خط قرمز در آمده است، به طوری که معلم درس می‌دهد تا فقط دانش‌آموز در امتحان قبول شود و دانش‌آموز نیز درس می‌خواند تا فقط بتواند از پس سوالات امتحان برآید و تاکیدی بر میزان یادگیری دانش‌آموزان وجود ندارد. از طرف دیگر، نمره 20نمره‌ای است که اکثر والدین و دانش‌آموزان در پی آن هستند، در حالی که این نمره بیانگر یادگیری کامل از سوی دانش‌آموزان نیست، بلکه فقط نشان می‌دهد که دانش‌آموز مطالب کتاب‌های درسی خود را خوب حفظ کرده است. بیش از 93 درصد دانش‌آموزان نیز به دلیل تاکید فراوان خانواده و معلمان مدارس در روزهای امتحان دچار استرس و اضطراب هستند که این عامل، درصد افت تحصیلی دانش‌آموزان را افزایش می‌دهد و موجب عدم ارایه کامل آموخته‌های دانش‌آموزان می‌شود.
این استرس چه‌قدر روی عملکرد دانش‌آموز تاثیر می‌گذارد؟
طبق مطالعات انجام شده، اضطراب ناشی از امتحانات می‌تواند تا 70 درصد موجب کاهش یادگیری دانش‌آموزان خصوصا در مقاطع راهنمایی و متوسطه شود. حتی اضطراب امتحان یادگیری دانش‌آموزان را مختل می‌کند.
این استرس با چه علایمی بروز می‌کند؟
عصبی بودن، آرام و قرار نداشتن، تنش، احساس خستگی، سرگیجه، تکرر ادرار، بی‌حالی، تپش قلب، اسهال، تنگی نفس، نگرانی و دلهره، لرزش، تعریق، بی‌خوابی، اشکال در تمرکز حواس، گوش به زنگ بودن و... همه از جمله علایمی هستند که حتما همه طعم آنها را کم و بیش چشیده‌ایم؛ علایمی که در شب امتحان به اوج خود می‌رسند.
چگونه می‌توان از این اضطراب‌های امتحان خلاص شد؟
کاهش اضطراب شب امتحان تنها با مشارکت معلمان و والدین و خواست و اراده خود فرد امکان‌پذیر است. دانش‌آموزان باید یاد بگیرند که شب‌های امتحان، زمان یادگیری دروس نیست و در این شب‌ها فقط باید به مرور درس‌ها پرداخت. برای این کار پیشنهاد می‌شود که دانش‌آموز چند هفته مانده به روز امتحان، کتاب درسی را به چند قسمت تقسیم کند و هر روز قسمتی از آن را بخواند و آموخته‌های خود را در جایی یادداشت کند تا در فرصت‌های مختلف بتواند آنها را مرور کند. در عین حال، دانش‌آموز باید مطمئن باشد که سوالات از کتاب درسی او است و فقط با مطالعه کتاب‌های درسی خود به راحتی می‌تواند به سوالات پاسخ دهد.
آیا شرایط مکانی و زمانی درس خواندن هم در کاهش استرس امتحان موثر است؟
بله، نکته بسیار مهمی است. مکان مطالعه حتی‌الامکان باید ثابت باشد و وسایلی که موجب حواس‌پرتی می‌شود را باید از اتاق و محل مطالعه خارج کرد. در عین حال، مکان مطالعه باید نور کافی و پنجره‌ای برای عبور و مرور هوا داشته باشد تا از خواب آلودگی و خمودگی فرد جلوگیری شود. از طرفی، هنگام گرسنگی یا بلافاصله بعد از غذا زمان مناسبی برای مطالعه نیست. مطالعه بهتر است در فواصل زمانی کوتاه و مستمر اتفاق بیفتد تا در یک زمان ممتد و طولانی چند ساعته که کارایی نداشته باشد.
آقای دکتر! آیا روش استانداردی برای مطالعه وجود دارد که با استرس کمتری همراه باشد؟
بله، در روش استاندارد مطالعه، یک ساعت یا یک ساعت و نیم مطالعه به یک ربع استراحت و تحرک و خروج از فضای مطالعه نیازمند است. مطالعه نباید به صورت دراز کشیده یا نشسته و یا داخل رخت‌خواب باشد و استفاده از میز مطالعه بهترین گزینه است. یادداشت‌برداری از مطالب مورد مطالعه مهم بسیار مهم است و مرور مجدد این مطالب در فاصله‌های زمانی کوتاه باعث یادگیری بیشتر و در نتیجه اعتماد به نفس و کاهش اضطراب خواهد شد. در جلسه امتحان هم اگر استرس داشتید، باید چشم‌ها را ببندید و چند نفس عمیق بکشید. خیلی زود هم وارد جلسه امتحان نشوید زیرا این موضوع موجب افزایش استرس می‌شود.
حرف آخر
نقش خانواده در کاهش استرس دانش‌آموز بسیار حایز اهمیت است. خانواده‌ها در ایام امتحانات باید از دیدوبازدیدها و تفریحات غیر ضروری پرهیز کنند و فقط به دانش‌آموزان بپردازند، چرا که فرزندان در زمان امتحانات نیاز به حمایت عاطفی بیشتری از طرف خانواده خود دارند. توصیه من به خانواده‌ها این است که از توقعات بی‌جا و فشار بیش از حد برای مطالعه خودداری کنند و در صورتی که فرزندشان از موفقیت در یکی از امتحانات رضایت خاطر نداشت، او را مورد حمایت قرار دهند و از سرزنش او خودداری کنند. انتظارات بالا و بیش از حد توانایی فرزندتان، می‌تواند در ایجاد اضطراب و شدت آن موثر باشد.
منبع:www.salamat.com
/ج
