به گزارش خبرنگار مهر، کلیسای جامع اوسپنسکی متعلق به صومعه اوسپنسکی (19-16 میلادی) است. این کلیسا از سال 1556 تا 1560 توسط استادکاری به نام پاستنیک یاکولف ساخته شده و در فضای داخلی آن مجموعه کاملی از فرسک‌های متعلق به قرن شانزده تا اوایل قرن هفده به مساحت بیش از یک هزار متر مربع و مجموعه شمایل محراب متعلق به قرون شانزده و هفده حفظ شده است. فرسک و معماری این مجموعه نمایانگر سبک جدیدی در هنر و فرهنگ و تمدن و ایدئولوژی هنری روس است که توسط حکومت وقت به کار گرفته شده است.
سایت وزارت فرهنگ روسیه گفتگویی از اولین رئیس جمهور تاتارستان و رئیس بنیاد احیای این جمهوری منتشر کرده است که وی در آن با اشاره به ثبت کلیسای جامع اوسپنسکی و صومعه شهر سوایژسک در جمهوری تاتارستان در فهرست میراث جهانی یونسکو، به بررسی سازش و همزیستی مسالمت آمیز موزه و کلیسا پرداخته است.
این مصاحبه که از سوی رایزنی فرهنگی ایران در مسکو به فارسی ترجمه شده است، برای انتشار در اختیار مهر قرار گرفته است.
در این گفتگو، «مینتمر شایمییف» اولین رئیس جمهور تاتارستان و رئیس بنیاد «احیای» تاتارستان، در خصوص سازش و همزیستی مسالمت آمیز موزه و کلیسا توضیحاتی ارائه کرده است. متن کامل این مصاحبه در زیر از نظر مخاطبان می‌گذرد:
* آقای مینتیمر شاراپوویچ، تاتارستان در طول دوره‌ای بسیار کوتاه، برای سومین بار موفق شده منطقه جدیدی را در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت برساند؛ لطفا در این باره توضیح دهید.
از سال 2000 میلادی سه نقطه تاریخی در جمهوری تاتارستان به عنوان میراث جهانی شناخته شده و در یونسکو به ثبت رسیده است: سال 2000 کرملین مسکو را به ثبت رساندیم، سال 2014 شهر باستانی بلغار و امسال هم کلیسای جامع اوسپنسکی و صومعه شهر – جزیره سویاژسک را در یونسکو به رسمیت شناختند. همه کشورها با همکاری متخصصان خود در تلاش هستند تا مناطق تاریخی و باستانی خود را در این فهرست وارد کنند. این کار برای اعتبار یک حکومت اهمیت زیادی دارد. ما تبریکات زیادی از سراسر روسیه دریافت کردیم. ما در واقع به خاطر تمامی اصلاحات سیاسی و اقتصادی و معنوی که در جامعه تاتارستان صورت گرفته است، افتخار می‌کنیم.
زمانی که ایده احیای شهر بلغار و شهر – جزیره سویاژسک به ذهن ما خطور کرد، پیشنهاد آن را به دولت فدرال ارسال کردیم و گفتیم که تاتارستان با بودجه فدرال آمادگی انجام این پروژه بزرگ ابعاد را دارد. ولادیمیر ولادیمیرویچ پوتین حمایت قاطع خود را از ما اعلام کرد. به همین خاطر با اطمینان کامل برای برگزاری جشن یک هزار سالگی قازان آماده شدیم و همزمان موضوع بازسازی مسجد قل شریف و احیای کلیسای جامع بلاگووِشِنسکی را آغاز کردیم. بی شک کارهای علمی که در این راستا بین آکادمی علوم تاتارستان و دیگر مناطق روسیه و انستیتوهای مطالعاتی صورت گرفت، نقش مهمی را در پیشبرد هرچه بهتر این هدف ایفا کرد. در نتیجه ما توانستیم کرملین قازان را به فهرست میراث جهانی یونسکو وارد کنیم؛ بدون این حمایت و درک متقابل قطعا کاری از پیش نمی‌رفت.
ایده کار همزمان روی اماکن متبرکه اسلامی و ارتدوکس در طول زمان خود را اثبات کرد و ما امروز متقاعد شده ایم که همین مسیر بهترین است. ما در طول زمان با انجام این قبیل کارها، خود نیز دچار تغییر و تحول میشویم. حتی بنیاد «احیا» که سال 2010 میلادی برای کمک به احیا و توسعه موزه – پارک تاریخی بلغار و موزه دولتی تاریخ و معماری شهر – جزیره سویاژسک تاسیس کردیم، در واقع نوعی احیای میراث تاریخی و معنوی جامعه است. این کار به منزله گفتگوی فرهنگها و تمدنها است.
* چه عاملی باعث موفقیت تاتارستان در اجرای این طرحها شد؟
ما توانستیم در این مدت کوتاه یک تیم توانمند تشکیل بدهیم: دانشمندان، متخصصین حوزه تاریخ، معماران، مرمتکاران، مهندسین عمران و مدیران طرح. تجربه خوبی در تعامل با دانشمندان و کارشناسان یونسکو داشتیم. متخصصین ما در داخل می‌دانند که شرایط این سازمان چیست و ما با ارزیابی و نظر آنها توانستیم شرایط را فراهم کنیم. امروز متخصصین ما از تجربه خوبی برخوردارند، زیرا می‌توانند به راحتی در هر نقطه تاریخی مشغول به کار تخصصی شوند.
بنیاد ما امروز از شرایط مالی خوبی برخوردار است که عمدتا از طریق کمکهای مردمی جمع شده است. هرکس به اندازه توان خود از 100 روبل تا یک میلیون روبل کمک کرده است؛ بنیاد با دولت و وزارتخانه‌های فرهنگ و دارایی همکاری می‌کند. هر یک کپک از بنیاد ارزش اخلاقی بالایی دارد و ما به آن بها می‌دهیم. یک تیم خوب و حرفه ای و امکانات مادی که بنیاد در اختیار این پروژه می‌گذارد به نتیجه خوب و کار موثر می‌انجامد.
* سالهای 2011-2010 تاتارستان درخواست خود را برای ثبت جزیره – شهر سویاژسک در میراث جهانی یونسکو ارسال کرد؛ امسال کمیسیون یونسکو کلیسای جامع اوسپنسکی را به ثبت رساند.
بله، آن زمان ما می‌خواستیم که سویاژسک به ثبت برسد، اما در جریان تحقیقات روی جزیره و معابدی که در این محدوده قرار دارند، به این نتیجه رسیدیم که در نتیجه احداث مخزن آب در سالهای 50 قرن گذشته، این منطقه دستخوش تغییرات غیرقابل برگشت شده است؛ با این حال کلیسای اوسپنسکی یکی از نادرترین و منحصربه‌فردترین فرسک‌های (نقاشی روی کاشی) متعلق به اواسط قرن شانزده را داراست.
ما ضمن گفتگو و رایزنی با متخصصین توافق کردیم که روی این مساله متمرکز شویم. ویژگی قابل توجه این فرسکها در تصاویر نادر آنها است که عمدتا با موضوع کریستوفر مقدس [1] است که در پایان عمر سرش را به خاطر پایبندی به پادشاهان بت‌پرست از دست می‌دهد. در تصاویر سر کریستوفر را به شکل کله اسب ترسیم کرده‌اند، در حالی که در معابد اروپای غربی، به جای سر او، کله سگ می‌کشیدند. علاوه بر این، این فرسکها تنها تصاویر حفظ شده از آن دوران به شمار میروند. در کلیساهای روسیه، بیشتر تصاویر کریستوفر از بین رفته‌اند.
کلیسای جامع اوسپنسکی که سالهای 1560-1555 توسط استادکاران اهل منطقه پسکوف زیر نظر معمار پاستنیک یاکوولف (طراح معبد واسیلی بلاژناوا در مسکو) ساخته شده است نیز از نظر معماری ارزش بالایی دارد. کارشناسان اعتراف کردند که این کلیسا با مجموعه صومعه‌های آن را نیز باید در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رساند.
* آیا بعد از ثبت صومعه اوسپنسکی، برنامه‌هایی برای آن دارید؟ آیا این صومعه تحت نظر کلیسای ارتدوکس روسیه باقی خواهد ماند؟
این موضوع در دست بررسی است. من شخصاً در چند منطقه کشور شاهد اختلاف نظرهای مشابه بوده‌ام. معمولا نهادهای دینی و دولتی به صورت یکجانبه این موضوع را بررسی می‌کنند و به نوعی با عدم تفاهم روبرو می‌شوند.
من فکر میکنم که ما میتوانیم به درک متقابل دست پیدا کنیم. وقتی کار خوبی انجام می‌شود، ما باید منافع اسقفی و بخش فرهنگ را در نظر بگیریم. باید کاری کنیم که گردشگران نیز از آن بهره ببرند. جناب فئوفان اسقف قازان و تاتارستان نیز در این پروسه حضور فعال داشته است. من فکر میکنم که کلیسای جامع اوسپنسکی و صومعه در تملک اسقفی باقی بمانند. ما با وزارت فرهنگ جمهوری و اسقفی نیز به این نتیجه رسیده‌ایم که مراسم دینی در کلیسا در روزهای جشن ادامه داشته باشد و در طبقه پایینی که کلیسای نیکولسکی نام دارد، یک مجموعه موزه تشکیل دهیم؛ باید نگاه سازنده به این قضیه داشته باشیم.
* آیا جمهوری برنامه‌ای برای طرح نقاط جدید جهت ثبت در میراث فرهنگی دارد؟
من ترجیح می‌دهم درباره آرزوهای خودم صحبت کنم. در حال حاضر ذهن من مشغول میراث معنوی است. روسیه یک کشور منحصربه‌فرد فدراتیو با اقوام و ادیان متعدد است که اقوام بسیاری از آن با سنتها و آداب و رسوم خود زندگی می‌کنند. من دوست دارم که این اقوام نیز به میراث جهانی بپیوندند. دنیا حق دارد درباره برنامه‌های قومی از قبیل جشن ساباتوی تاتارها یا جشنواره کاروان فولکلور که در تاتارستان برگزار می‌شود یا حتی آوازی را که مردم روس به شیوهای خاص با تلفظ حلقی اجرا می‌کنند، جهانی کنند. این ارزشها تکرارشدنی نیستند و غنای روسیه به شمار میروند. اما به دلیل عدم تایید کنوانسیون جهانی حفاظت از میراث فرهنگی غیرمادی در روسیه، ما نمی‌توانیم درخواستی به یونسکو ارایه دهیم؛ در صورتی که روسیه به این کنوانسیون ملحق شود، قطعا میتوانیم ساباتوی و دیگر سنت‌های قومی را نیز مطرح کنیم.
................
[1] یکی از قدیسان در دین مسیحیت است. او مردی بوده که نیروی جسمی بسیار بالایی داشته ولی آن را تنها در دست نیرومندترین کسان می‌نهاد. او نخست در خدمت پادشاه خود بود، سپس فهمید که پادشاهش از ابلیس می‌ترسد، پس تصمیم گرفت به خدمت ابلیس یا شهریار تاریکی برود. یک روز دریافت که ابلیس از 2 تکه چوب که به گونه صلیب بر هم گذاشته شده می‌ترسد، پس تصمیم گرفت به خدمت مسیح درآید.
