نوسانات میان خیر و شر

مرز باریک حس رقابت با حسادت و کینه کجاست ؟
دین دراین باره توضیح می دهد
 

پیچید گی رفتارهای انسانی باعث می شوند تا او دائم در مرز باریکی میان خیر و شر حرکت کند. فاصله میان غبطه و حسد آن قد ر کم است که بعضی گمان می برند هنوز مرتکب اشتبا هی نشد ه اند و متوجه حساد ت در وجود خود نیستند. اینکه راه شناسایی حسادت چیست و چطور می توان آن را از ساحت روح پاک کرد سؤا لاتی هستند که از دو بعد روان شناختی و دینی آنها را بررسی می کنیم .
مجموعه ای از صفات نیک و بد از بدو تولد در انسان به طور با لقوه وجود دارند. متکلمان مسیحی بر این عقید ه اند که انسان ذاتا موجود شروری است . سنت آگوستین یکی از معروف ترین متکلمان مسیحی بر این نظر صحه می گذارد . او می گوید فرض کنید مادری بخواهد همزمان به دو نوزاد شیر بد هد.حتی اگر به هر دوی این نوزاد ها شیر به اندازه کافی برسد، یکی از بچه ها اعتراض خود را با گریه و رفتارهای د یگری نشان خواهد داد . مسیحیون بنا بر همین د ید گاه به صلیب کشید ه شد ن حضرت عیسی (ع) را تاوان گناه حضرت آد م (ع)می دانند و می گویند رنح های حضرت مسیح بعد از آن داغ خبث را از روح آد می شسته است . ما در قرآن با نگاه دیگری مواجه هستیم . خداوند در قرآن می فرمایند : «فعصی آد م ربه فغوی» ؛ یعنی حضرت آد م نسبت به پروردگار نافرمانی کرد. از عملی که حضرت آد م مرتکب آنشد ه ، با واژه «اثم» یا «ذ نب» به معنای گناه یاد نمی شود. این مقد مه ما را به این نتیجه می رساند که انسان میان خیر و شر در نوسانی دائمی است . آد می به طور مطلق نه شر است و نه خیر . او تفاوت بین این دو را می فهمد و تصمیم می گیرد . هر کس نسبت به احساس خودش آگا ه تر از دیگری است. غبطه و حسد دو مقوله نزدیک به هم هستند با تفاوت های بسیار . شخصی که از موفقیت دوستش خوشحال است ولی در عین حال می خواهد تمام تلاشش را به به کار ببند د تا به درجه موفقیت او برسد ، مسلما راه را اشتباه نرفته است . غبطه ممدوح است و رقابت ایجاد می کند. در این صورت نه تنها صد مه نمی زند بلکه موجب حرکت و پیشرفت در زند گی هم می شود . اما حسادت درست نقطه مقابل غبطه است .حاسد دلش نمی خواهد هیچ کس جز خودش موفقیتی کسب کند. در واقع آرزوی نابود ی فرد را می کند. حساد ت ناشی از حس حقارت و ضعف است . آد لر روانشناس معتقد است فرد ضعیف دست به جبران می زند . در واقع دو نوع رویکرد پیش می گیرد؛ در حالت اول می رود سراغ کارهای بزرگ و مهم تا خود ار از جایی که هست بالا بکشد . مثلا د یپلمه است و دوستی فوق لیسانس دارد . برای اینکه از او عقب نماند به خود سختی می د هد و با تلاشی فراوان وارد دانشگاه می شود یا نه ؛ در حالت دوم برای مطرح شد ن و جبران کمبود هایش دست به کارهای خلاف و خطرناک می زند. مثلا می خواهد به هر قیمتی پولدار شود ، سر از باند های قاچاق کالا در در می آورد . چرا این قدر احاد یث و روایات انسان را از حسد بر حذر داشته اند؟ به خاطر اینکه حسادت در بعد شخصی و اجتماعی صد ماتی جدی وارد می کند. یکی از مراجعان من خانمی بود که می گفت اگر خانه یکی از اقوام بروم تا دو هفته جسمم بیمار خواهد بود. کسی که به دیگران حسد می ورزد دائم در تاب و تب است ، حرص می خورد ، نقشه می کشد و مدا م تحت فشارهای عصبی است . جسم و روان که از هم جدا نیستند. بسیاری از بیماری های جسمی منشأ روانی دارند . حضرت علی می فرمایند : «باعث شگفتی است که حسودان از سلامت جسم خود غافلند!» . ما بارها در باب آرامش فرد با ایمان صحبت کرد ه ایم اما در روایت هست که «الحسد یا کل الایمان ، کما تاکل النار الحطب» همان طور که آتش هیزم را می سوزاند ، حساد ت هم ایمان را از بین می برد . فرمایش حضرت امیر(ع) است که «حسود دوستی ندارد» شما تصور کنید علاوه بر رنج هایی که خود حسود برای خود ش و در ذ هن می تراشد ، تنهایی و تزلزل در آرامش هم به ناراحتی ها و مشکلاتش اضافه شود. زند گی برای چنین افرادی مثل زهر تلخ خواهد شد . از طرفی حسود فکر نابودی را دارد ، پس ممکن است اقداماتی صورت بد هد .مثالی می زنیم ؛ زنی به خوشبختی دختر خاله اش حسادت می کند. شروع می کند به دسیسه چینی تا زند گی او را به هم بزند و اگر طرف مقابل (محسود) زیرک و آگاه نباشد ، ممکن است خانواده اش را از دست بد هد و آرامش از زند گی اش رخت ببند د. این است که در قرآن آمد ه « اعوذ برب الفلق من شر ما خلق و من شر غاسق اذا وقب و من شر النفاثات فی العقد و من شر حاسد اذا حسد(2 )»البته باید این نکته را مد نظر داشته باشیم که حسادت قابل درمان است . بهترین راه آشنا کرد ن او با شیوه های تفکر منطقی است . پذ یرش و درک موقعیت خود کمک مؤثری در از بین برد ن این بیماری است . چرا که آد م های حسود دائما در حال مقایسه خودشان با د یگران هستند . باید به آنها تفهیم کرد مقایسه اساسا صحیح نیست . هر کسی نقاط ضعف و نقاط قوتی در زند گی شخصی و اجتماعی اش دارد ؛ یعنی اگر شما مثل دوستتان ثروتمند نیستید ، در عوض شرایط تحصیلی بهتری دارید . بخشی از کمبود ها ژنتیکی هستد که نمی شود آنها را تغییر داد . اما بخشی وابسته به میزان سعی و تلاش خود فرد است کسی که فقط نشسته و غصه می خورد که چرا من تحصیلات دانشگاهی ندارم ، چرا توقع پیشرفت دارد؟ ز کوشش به هر چیز خواهی رسید/ به هر چیز خواهی کماهی رسید(3)
برای به دست آورد ن هر چیزی باید سختی هایی را متحمل شد . اگر هر کس استعداد هایش را کشف کند و آنها را پرورش د هد مسلما در زند گی خود موفق خواهد بود. اما این توانایی ها و قابلیت ها به خودی خود آد م را به پیروزی نمی رسانند.در باب هفتم گلستان که به مسائل تربیتی اختصاص دارد سعدی می گوید :
وقتی افتاد فتنه ای در شام / هر کس از گوشه ای فرا رفتند / روستازاد گان دانشمند / به وزیری پادشاه رفتند / پسران وزیر ناقص عقل / به گدایی به روستا رفتند
1 ـ کتاب اسلام پزشک بی داروـ احمد امین شیرازی
2 ـ سوره فلق
3 ـ بوستان سعدی باب هفتم
منبع:همشهری مثبت 180