نویسنده: دکتر حمیدرضا دانش پرور متخصص پزشکی قانونی عضو هیئت علمی سازمان پزشکی قانونی
حرفه پزشکی از گذشته های بسیار دور حرفه ای مقدس و قابل احترام بوده و بزرگان این حرفه از بقراط و جالینوس گرفته تا ابن سینا، سعی فراوان در حفظ قداست آن داشته اند که این مهم تا زمان ما نیز ادامه یافته است. با توجه به اینکه تخطی از استاندارد حرفه ای در رشته پزشکی موجب خدشه دار شدن این حرفه مقدس خواهد شد، لذا آگاهی پزشکان از قوانین حاکم بر امور پزشکی از اهمیت بسزایی برخوردار است. رعایت تکالیف حرفه ای و اخلاقی یاد شده موجب اعتماد و اطمینان بیشتر بیماران به پزشک و نیز حفظ شأن و جایگاه معنوی جامعه پزشکی خواهد شد و با توجه به این انتظارها است که قانون گذار برای حفظ سلامت این حرفه مجازات نسبتاً شدیدی را برای متخلف های ملبس به کسوت پزشکی در نظر گرفته است. گواهی نویسی و رعایت استانداردهای آن از سرفصل های مهم اخلاق پزشکی است. بیمار حق دارد از پزشک خود طلب صدور گواهی کند و وظیفه پزشک هم این است که به درخواست بیمار پاسخ مناسب دهد. گواهی نامه های پزشکی اسناد معتبری هستند که پزشکان به دنبال ارائه خدمات پزشکی، تشخیصی، آزمایشگاهی و درمانی خود درباره سلامت یا بیماری یا یکی از امور مربوط به پزشکی تنظیم می کنند. این گواهی به منزله سندی معتبر مورد پذیرش و استفاده است و لذا ضمن اینکه پزشک وظیفه دارد با توجه به سوگندنامه های پزشکی بهترین خدمات را به مراجعان ارایه کند، باید بداند که شرافت و شأن حرفه مقدس طبابت نیز به نوعی با گواهی نامه های گوناگونی که وی تنظیم و ارایه می کند، مرتبط است.
گواهی نامه های پزشکی به دو گروه عمده تقسیم می شوند:
الف) گواهی نامه های پزشکی معمولی.
ب) گواهی نامه های پزشکی رسمی.
گواهی نامه های پزشکی معمولی
این گواهی نامه به تقاضای شخص بیمار صادر و تحویل وی داده می شود. هنگام تنظیم این گواهی نامه ها احراز هویت و درج مشخصات کامل بیمار، سیر بیماری، مدت استراحت پزشکی و در صورت رضایت بیمار، نوع بیماری وی بایست اعلام شود. معمول است گواهی نامه های پزشکی که به درخواست اشخاص تنظیم و صادر می شود باید به خود آنان تحویل داده شود. بدیهی است که پزشکان باید از صدور گواهی بیماری که شخصاً او را ویزیت نکرده اند و نیز از تحویل گواهی به افراد دیگری که فاقد هویت یا صلاحیت لازم هستند، خودداری کنند.
قاتل فراری و پزشک بی تجربه
مردی که دارای فتق مغبنی بود به یک جراح مراجعه و تقاضای عمل جراحی می کند و پزشک نیز می پذیرد وحق عمل نیز تعیین می شود. عمل جراحی در تاریخ مقرر صورت می گیرد. بیمار موقع ترخیص از بیمارستان با قیافه حق به جانب از پزشک می خواهد که تاریخ بستری شدن را یک روز جلوتر از عمل در گواهی پزشکی اعلام کند. پزشک چون مطلب را مهم تلقی نمی کند، خواهش بیمار را می پذیرد. دو سه هفته بعد از مرخصی بیمار از بیمارستان، پزشک به عنوان همکاری با قاتل یک نفر به دادگستری احضار می شود. مطلب از این قرار بوده که بیمار روز قبل از عمل جراحی با نقشه قبلی در یکی از شهرها، شخصی را به قتل می رساند و بی آنکه کسی از موضوع باخبر شود فرار می کند. پلیس با تحقیقات به عمل آمده قاتل را پیدا و دستگیر می کند. شخص مظنون، برای بی گناهی خود گواهی پزشک جراح را ارائه می دهد اما با توجه به دلایل متقن به دست آمده، اتهام شخص مظنون قطعی و پزشک نیز گرفتار می شود.
گواهی نامه های پزشکی رسمی
این گواهی نامه ها در پاسخ به پرسش های سازمانهای قضایی، دولتی و مراجع قانونی از جمله موارد زیر صادر می شوند.
1- گواهی نامه برای استخدام (گواهی سلامت) یا خارج شدن از استخدام (از کار افتادگی) در دوایر دولتی.
2- گواهی نامه برای معافیت از خدمت نظام وظیفه.
3- گواهی نامه برای شرکت در مجامع گوناگون نظیر مسابقات ورزشی، سفر حج و ... .
4- گواهی نامه تندرستی برای رانندگی.
5- گواهی نامه برای سازمانهایی که خسارت جانی بیماران را جبران می کنند نظیر شرکت های بیمه.
6- گواهی های صادره بنا به درخواست مراجع قضایی.
چگونگی تنظیم گواهی نامه ها
توجه به موارد ذیل در تنظیم گواهی نامه های پزشکی امری اساسی و مهم است:
1- در گواهی نامه های پزشکی باید نام و نام خانوادگی پزشک، شماره نظام پزشکی، نوع تخصص و گروه کاری پزشک، نشانی دقیق محل کار و تاریخ و ترجیحاً ساعت معاینه ذکر شود.
2- مطالب درج شده در گواهی باید صریح، خوانا و دور از هر گونه ابهام و بر اساس موازین علمی روز دانش پزشکی باشد.
3- احراز هویت اهمیت تعیین کننده دارد و بر اساس شناخت قبلی، کارت شناسایی معتبر، معرفی مأمور انتظامی یا با الصاق عکس از چهره فرد به گواهی، صورت می گیرد.
4- محتوای گواهی باید بر اساس یافته های بالینی پزشکی و منطبق بر واقعیت باشد.
5- علایم سوبژکتیو را که از طرف بیمار بیان می شود (مثلاً بیمار اظهار تألم از کمردرد دارد) را می توان در گواهی قید کرد.
6- با توجه به اینکه مراجع قضایی، انتظامی و سایر کسانی که گواهی برای ملاحظه آنان صادر می شود معمولاً از افرادی هستند که حرفه اصلی و تخصصی پزشکی ندارند، بهتر است در تنظیم گواهی، از واژه ها و اصطلاحات پزشکی و پیچیده استفاده نشده و اگر استفاده از آنها گریزناپذیر است باید در خصوص آن توضیح لازم داده شود.
7- نوع بیماری در صورت رضایت یا درخواست بیمار در گواهی درج شود.
8- تاریخ شروع و خاتمه استراحت به حروف و اعداد درج و مدت استراحت در نظر گرفته شده برای بیمار منطبق بر اصول علمی باشد.
9- مهر و امضای پزشک در ذیل گواهی آورده شود.
10- بهتر آن است که پزشکان تصویر یا رونوشتی از تمامی گواهی های پزشکی صادر شده را از طرف خود برای بایگانی شخصی نگه داری کنند.
11- گواهی نامه ها باید به صاحب آنها تحویل داده شود مگر در مواردی که از بیمار کسب اجازه شده باشد یا درخواست کننده، مراجع قضایی یا دولتی رسمی معتبر باشند که در این صورت گواهی باید به مراجع مربوط تحویل شود.
صدور گواهی خلاف واقع
یکی از روشهای غیراخلاقی برای فرار از انجام تکالیف قانونی، تمسک به عذر بیماری است. فرد متخلف برای رسیدن به مقصود سوء خود شخصاً اقدام به جعل گواهی نامه به نام پزشک برای خود می کند یا اینکه با مراجعه به پزشک او را راضی به صدور چنین گواهی نامه ای می کند. این نوع گواهی نامه های خلاف به جهت آثار سویی که دارند، ممکن است موجب ضرر و زیان دولت یا اشخاص حقیقی یا حقوقی دیگر شوند. بنابراین جرم شناخته می شوند.
ماده 538 قانون مجازات اسلامی:
هرکس شخصاً یا توسط دیگری از خدمت دولت یا نظام وظیفه یا برای تقدیم به دادگاه گواهی به اسم طبیب جعل کند به حبس از شش ماه تا یکسال یا سه تا شش میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد. موارد مذکور در ماده فوق، از مهمترین و شایعترین دلایلی است که فردی برای اخذ گواهی خلاف واقع به پزشک مراجعه می کند. قانون گذار نیز برای جلوگیری از صدور چنین گواهی هایی که نتیجه آنها ممکن است ایراد خسارت به دولت یا اخلال در امور باشد، علاوه بر ماده 538، ارتکاب آن را توسط پزشکان به طور مستقل پیش بینی و مجازات شدیدتری را برای آنان در نظر گرفته است.
ماده 539 قانون مجازات اسلامی:
هرگاه طبیب تصدیق نامه برخلاف واقع درباره شخصی برای معافیت از خدمت در ادارات رسمی یا نظام وظیفه یا برای تقدیم به مراجع قضایی بدهد به حبس از شش ماه تا دوسال یا به سه تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد. جرم صدور گواهی خلاف واقع توسط پزشک، به جرم شهادت کذب شباهت دارد. اما این جرم در فصل پنجم کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی تحت عنوان جعل و تزویر، آورده شده است. جرم صدور گواهی خلاف واقع توسط پزشک در واقع از انواع جعل معنوی است زیرا مرتکب ابتدا با قلب حقیقت در ذهن خود، امری خلاف حقیقت را در ذهن می سازد و سپس آن را به صورت نوشته در آورده و تأیید می کند. احراز ارتکاب این جرم تنها از طریق گواهی خلاف ممکن نیست بلکه از طریق دیگر از قبیل انجام معاینه مجدد عملی خواهد بود. درحالتی که شخصی برای معافیت خود به اسم طبیب مرتکب جعل می شود، این نوع جعل از انواع جعل مادی محسوب می شود که احراز آن نیز با کارشناسی از خود نوشته و گواهی امکان پذیر است.
ماده 540 قانون مجازات اسلامی
برای سایر تصدیق نامه های خلاف واقع که موجب ضرر شخص ثالثی باشد یا آنکه خسارتی بر خزانه دولت وارد آورد، مرتکب علاوه بر جبران خسارت وارده، به شلاق تا 74 ضربه یا به دویست هزار تا دومیلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد. با مقایسه متن این ماده با ماده 539 ملاحظه می شود که ماده 540 قلمروی وسیع تری دارد و شامل هر گونه گواهی نامه خلاف واقع می گردد اما تأکیدی که در ماده 540 مبنی بر ضرر شخص ثالث یا وقوع خسارت به خزانه دولت آورده شده قابل بررسی می باشد زیرا ممکن است برای تحقق این جرم صرف صدور گواهی نامه خلاف واقع کفایت نکند و ضروری باشد تا ضرری
به شخص ثالث یا خزانه دولت وارد شده باشد. بنابراین برای ایجاد مسؤولیت کیفری علاوه بر احراز ارتکاب عمل، لازم است ضرر هم واقع شده باشد و این ضرر با گواهی نامه خلاف رابطه سببیت داشته باشد.
منبع: ماهنامه پزشک امروز، شماره 129.. .