نام و فامیل بد

«...وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِیمانِ وَ مَنْ لَمْ یتُبْ فَأُولئِک هُمُ الظَّالِمُونَ؛

با القاب بد یکدیگر را یاد مکنید! بسیار بد است که فرد مؤمن با لقب بد خوانده شود؛ کسانی که از رفتار خود توبه نکنند[و به کار زشت خود ادامه دهند] ستمگرند».

اسامی و القاب بد

نام و لقب از مظاهر تجلی شخصیت انسانی است و نام ها و القاب خوب، از ارزش و شایستگی انسان حکایت می کند؛ همچنان که نام ها و القاب بد و زشت و تمسخرآمیز، از مقام و موقعیت و شخصیت انسان می کاهد و باعث سرافکندگی در میان دوستان و نیز در اجتماع می گردد. روزی که پیامبر به رسالت مبعوث گردید، بسیاری از شهرها و آبادی ها نام بدی داشتند؛ بسیاری از قبایل با لقب های زشت و زننده اشتهار یافته بودند؛ ملت عرب برای فرزندان خود، نام ها و القاب زشت و زننده ای که حاکی از درندگی و غارت گری بود، می نهادند؛ قدم مؤثری که پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله برداشت این بود که دستور داد نام بسیاری از شهرها، روستاها و بخش ها و لقب بعضی از قبایل و افراد را که نام و نشان بد و زننده ای داشتند، تغییر دهند.^{^[1]}حتی آن حضرت دستور داد که پدران برای فرزندان خود نام نیکویی انتخاب کنند و این را یک حق لازم الاجرا بر عهده پدران شمرد.

قرآن مجید، خواندن افراد را با القاب بد و زشت نوعی تجاوز به حقوق آنان می داند و مرتکبان را ظالم و ستمگر می شمارد و چنین می فرماید: «وَ مَنْ لَمْ یتُبْ فَأُولئِک هُمُ الظَّالِمُونَ؛ کسانی که از این کار دست برندارند، آنها افرادی ستمگرند». پیامبر از نام نیک خوشش می آمد و می فرمود: هرگاه که خواستید کسی را پیش من بفرستید، شخصی را بفرستید که نام نیک داشته باشد. روزی یکی از خادمان بتکده ای مشاهده کرد که روباهی بر سر بتی ادرار کرده است؛ او با خود اندیشید: این چگونه معبودی است که نمی تواند از خود دفاع کند و توان دور کردن یک روباه را ندارد و این حقیقت و احساس درونی را ضمن شعری بیان کرد و گفت:

«أ ربّ یبول الثّعلبان برأسه لقد ذلّ من بالت علیه الثّعالب؛

آیا بتی که روباه بر سر آن ادرار می کند و آلوده اش می سازد، معبود است؟ هر موجودی که روباه بر آن بول کند، خوار و ناتوان است.» او پس از دیدن این صحنه، خدمت پیامبر آمد و ماجرا را تعریف کرد، پیامبر از نام او سؤال کرد. او گفت: نام من «غاوی بن ظالم» است.^{^[2]} پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله فورا نام او را تغییر داد و گفت:

[نه ] بلکه تو راشد فرزند بنده خدا هستی. پیامبر در غزوه «ذی قرد» نام آبی را پرسید که شور بود؛ عرض کردند: نام آن «بیسان» است؛ فرمود: آن را «نعمان» بگویید.^{^[3]} مردی خدمت رسول اکرم رسید؛ پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله از نام او پرسید؛ وی گفت: نام من «بغیض» است؛ پیامبر فرمود: نام تو «حبیب» است. درست نقطه مقابل «بغیض» است.^{^[4]}عین این جریان درباره شخص دیگری نیز رخ داد، پیامبر از نام او پرسید، وی گفت: نام من «عبد شرّ»(بنده شر) است؛ پیامبر فرمود:[نه] بلکه نام تو «عبد خیر» است.^{^[5]}

همچنین زنی بر رسول خدا وارد شد که نام او «عاصیه»(گناهکار) بود؛ پیامبر نام او را تغییر داد و فرمود: از این پس نام تو «جمیله» است.^{^[6]}مردی که نام او «عبد الجان» بود، به فرمان رسول خدا، به «عبد اللّه» تغییر نام یافت.^{^[7]}برخی که نام آنها، «جبار» و یا «قیوم» بود که از اسمامی مخصوص خداوند است، به فرمان پیامبر کلمه «عبد» بر آن دو افزوده شد و «عبد الجبار» و «عبد القیوم» نامیده شدند.^{^[8]}

اشخاصی که نام های آنان «عبد العزی»، «عبد الشمس»، «عبد اللات» و «شیطان» بود، به دستور پیامبر نام خود را تغییر داده و خود را «عبد اللّه» نامیدند.^{^[9]}نمونه های دیگری در این مورد وجود دارد که برای پرهیز از اطاله کلام از نقل آنها خودداری می کنیم. «ابن اثیر» در اثر نفیس خود «اسد الغابه» در شرح حال یاران رسول خدا که در دوران جاهلیت، به نام های زشتی معروف بودند و به فرمان پیامبر نام خود را عوض کرده اند، نمونه های دیگری نیز نقل کرده است.

اعلامیه حقوق بشر

اعلامیه حقوق بشر، حق داشتن نام را در ردیف حق داشتن تابعیت از حقوق کودک دانسته است، ولی هرگز متذکر نشده است که کودک باید چه نامی داشته باشد. اسلام همواره بر زندگی کودکان- چه پیش از تولد و چه پس از تولد- نظارت دقیق دارد، تا آنجا که برای کودک در رحم مادر شخصیت حقوقی قائل شده و برای او یک رشته حقوق فردی و اجتماعی معین کرده است و دقت نظر این آیین در زمینه کودک به قدری است که به پدر و مادر دستور می دهد که کودکان خود را پیش از تولد، نام گذاری کنید و اگر نمی دانید که نوزاد دختر است یا پسر، برای او نامی انتخاب کنید که برای هر دو مناسب باشد.^{^[10]}

نام نیک

مسأله مهم این است که برای کودک چه نامی بگذارند. پدر و مادر بر اساس علاقه ای که به فرزند خود دارند، کوشش می کنند که نام نیکویی برای او انتخاب نمایند، اما چه بسا آنان در انتخاب نام اشتباه کنند و بر کودکان خود نام هایی بگذارند که از نظر دیگران ناستوده می باشد، اگرچه از دیدگاه پدر و مادر نام نیکویی شمرده می شود. از این نظر، اسلام در انتخاب نام نیز نکات تربیتی را در نظر گرفته و از انتخاب نام های بد که برای همیشه به سان طوقی ننگین بر گردن کودکان می مانند، جلوگیری نموده است. نام بد موجب عقده حقارت می گردد و کسانی که با نام زشت و ناخوشایندی خوانده می شوند، همواره از شنیدن نام خود رنج می برند. از این رو، در تاریخ پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله می خوانیم که همواره عنایت داشت نام مناطق و افراد را که زشت و نامطلوب بودند، تغییر دهد. مردی از پیامبر پرسید: حق این فرزند بر من چیست؟ پیامبر فرمود: نام و تربیت او را نیکو ساز و برای او شغل و کار شایسته ای در نظر بگیر.^{^[11]} چه خوب است نامی انتخاب کنی که حاکی از بندگی خداوند باشد.^{^[12]}

پی نوشت ها:

[1] عبد اللّه بن جعفر حمیرى، قرب الاسناد، ص 45.

[2] غاوى به معناى گمراه و ظالم به معناى ستمگر است(اسدالغابه، ج 2، ص 149).

[3] سیره حلبى، ج 3، ص 377.

[4] اسد الغابه، ج 1، ص 202.

[5] اسد الغابه، ج 2، ص 63.

[6] همان، ج 3، ص 76.

[7] همان، ص 174.

[8] همان، ج 4، ص 362 و ج 5، ص 250.

[9] همان، ج 3، ص 232، 240، 271 و ج 4، ص 362.

[10] سمّوا أولادکم قبل أن یولدوا! فإن لم تدروا أذکر أم أنثى، فسمّوهم بالأسماء التی تکون للذکر و الأنثى.( کافى، ج 6، ص 18).

[11] قال رجل: یا رسول اللّه! ما حقّ ابنی هذا؟ قال: تحسّن اسمه و أدبه و تضعه موضعا حسنا.(همان، ص 48)