مروری بر متن سوگند نامه بقراط در پزشکی و اخلاق طبابت(قسمت اول)

چکیده
پزشکی را همگان به درستی رشته ای مقدس می دانند. این موضوع در تمامی کشورها و فرهنگ های حاکم بر آنها با تفاوت هایی در شدت آن قابل مشاهده است. یکی از عواملی که طبابت را در فرهنگ ها و کشورهای مختلف به هم شبیه نموده است، بحث بسیار مهم و قابل تأمل اخلاق پزشکی است. این امر در تمامی مراحل آموزش پزشکی کاملاً نهادینه شده و به عنوان یک واحد درسی مستقل در بسیاری از دانشگاه های جهان به دانشجویان پزشکی آموزش داده می شود. در این میان، سوگند نامه بقراط نقش بسزایی ایفا می کند که دانشجویان پزشکی پیش از فراغت از تحصیل مفاد آنرا بر زبان جاری ساخته و بر سیطره آن بر دل و تمامی شئونات حرفه ایشان گواهی می دهند و سوگند یاد می کنند. در این نوشتار به بررسی عواملی که مانع از عمل پزشکان به سوگند نامه بقراط و سایر سوگندنامه های حرفه ای ایشان می شود پرداخنه خواهد شد.
مقدمه
اخلاق، خوی ها و ویژگی های درونی انسان است که منشأ رفتار انسان ها بوده و عمیق ترین نفوذ و اثر را در حوزه رفتار آدمی دارند. به عبارت دیگر، اخلاق، ساختار وجودی انسان است. واژه اخلاق گاه به معنای عام به کار می رود و منظور از آن همه ویژگی های درونی انسان اعم از خوب یا بد می باشد اما در اکثر موارد اخلاق به معنای خاص "رفتار و خصوصیات روحی و معنوی مثبت" استعمال می شود. از این رو رفتار اخلاقی نیز رفتاری است که مطابق با ارزش های والای انسانی باشد. در زبان لاتین نیز دو کلمه morality و ethics هر دو بیانگر مفهوم اخلاق می باشند، که البته با یکدیگر تفاوت هایی دارند. "morals" به معنای "خلق و خوی راسخ در نفس" به کار می رود، در حالی که برای نظریه های پیرامون رفتار خوب و بد، درست و خطا، وپاک و پلید انسان، واژه "ethics" به کار می رود.
در میان همه شاخه های اخلاق حرفه ای، اخلاق پزشکی از جایگاه خاصی برخوردار است و این به خاطر جایگاه خاص و متعالی است که حرفه پزشکی دارا است. گفته اند شرف هر علمی به شرف موضوع آن است و در عالم هستی شریف ترین موضوع "انسان" است چرا که "لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم"(سوره تین، آیه4)، انسان خوش ساختارترین پدیده و آفریده خداوند است. انسان موجودی است که خداوند او را، به تعبیری زیبا و کنایه وار، با دو دست خویش آفریده است:"قال یا ابلیس ما منعک ان تسجد لما خلقت بیدی"(سوره ص، آیه 75). بنابراین هر علمی که به نحوی از انسان سخن می گوید شریف ترین علم است. علم پزشکی از بدن انسان می گوید و جایگاه خاصی در میان علوم آکادمیک دارد، هر چند بدن انسان نازل ترین مرتبه وجود اوست. علم اخلاق نیز از احوالات ثابت و سجیات پایدار انسانی می گوید و در واقع طبابت روح آدمی را بر عهده دارد. اما همان گونه که مشهود است، علم پزشکی و طبابت، هر چند بیشتر درمان امراض جسمی انسان را بر عهده دارد، از دوران گذشته با روان و خلقیات انسان پیوندی ناگسستنی داشته است. اخلاق پزشکی از دیر باز یکی از اجزاء علم طب محسوب می شده است و عالمان طب در کنار پرداختن به مسائل پزشکی و توصیه های دارویی، توصیه های اخلاقی نیزداشته اند. متأسفانه پیشرفت های علمی در قرن اخیر و توجه به علم صرف، پیامدهای نامطلوبی را ایجاد نمود.
دین اسلام که هدف و غایت بعثت و نبوت را "اتمام و اکمال مکارم اخلاق" عنوان نموده است، توجهی عمیق و دیدگاهی وسیع نسبت به مسئله اخلاق به طور عام و اخلاق پزشکی به طور خاص دارد. اسلام و خصوصاً مکتب شیعه با اجتهاد پویای خود بسیاری از مسائل و موضوعات جدید و مستحدثه در اعصار جدید را با علم فقه جوابگو بوده است.
در حیطه اخلاق پزشکی ما نباید به آنچه فعلاً در علوم اسلامی بیان شده و به رشته تحریر در آمده است اکتفا کنیم، چرا که منابع اسلامی، خصوصاً منابع در دست شیعه، خزائنی گرانبها هستند که هنوز جز معارف اندکی از آنها در قالب کلام و کتاب در نیامده اند.
سوگندنامه بقراط متنی است منسوب به بقراط، پزشک یونان سده پنجم پیش از میلاد که دانش‌آموختگان رشته پزشکی سوگند می‌خورند به آن وفادار باشند.
متن سوگندنامه بقراط
من به آپولون، پزشک آسکلیپوس، هیژیا و پاناکیا سوگند یاد می کنم و تمام خدایان و الهه ها را گواه میگیرم که در حدود قدرت و بر حسب قضاوت خود مفاد این سوگند نامه و تعهد کتبی را اجرا نمایم. من سوگند یاد می کنم که شخصی را که به من حرفه پزشکی خواهد آموخت مانند والدین خود فرض کنم و در صورتی که محتاج باشد درآمد خود را با وی تقسیم کنم و احتیاجات وی را مرتفع سازم. پسرانش را مانند برادران خود بدانم و در صورتی که بخواهند به تحصیل پزشکی بپردازند بدون مزد یا قراردادی حرفه پزشکی را به آنها بیاموزم. اصول دستورهای کلی، دروس شفاهی و تمام معلومات پزشکی را جز پسران خود، پسران استادم شاگردانی که طبق قانون پزشکی پذیرفته شده و سوگند یاد کرده اند به دیگری نیاموزم. پرهیز غذایی را بر حسب توانایی و قضاوت خود به نفع بیماران تجویز خواهم کرد نه برای ضرر و زیان آنها و به خواهش اشخاص به هیچ کس داروی کشنده نخواهم داد و مبتکر تلقین چنین فکری نخواهم بود. همچنین وسیله سقط جنین در اختیار هیچ یک از زنان نخواهم گذاشت. با پرهیزگاری و تقدس زندگی و حرفه خود را نجات خواهم داد. بیماران سنگ دار را عمل نخواهم کرد و این عمل را به اهل فن واگذار خواهم نمود. در هر خانه ای که باید داخل شوم برای مفید بودن به حال بیماران وارد خواهم شد و از هر کار زشت ارادی و آلوده کننده به خصوص اعمال ناهنجار و با زنان و مردان خواه آزاد و خواه برده باشند اجتناب خواهم کرد. آنچه در حین انجام دادن حرفه خود و حتی خارج از آن درباره زندگی مردم خواهم دید یا خواهم شنید که نباید فاش شود به هیچ کس نخواهم گفت زیرا این قبیل مطالب را باید به گنجینه اسرار سپرد. اگر تمام این سوگند نامه را اجرا کنم و به آن افتخار کنم از ثمرات زندگی و حرفه خود برخوردار شوم و همیشه بین مردان مفتخر و سربلند باشم، ولی اگر آن را نقص کنم و به سوگند عمل نکنم از ثمرات زندگی و حرفه خود بهره نبرم و همیشه بین مردان سرافکنده و شرمسار باشم.
متن سوگندنامه بین المللی امروزی
هم اکنون که حرفه پزشکی را برای خود اختیار می کنم با خود عهد می بندم که زندگیم را یکسره وقف خدمت به بشریت نمایم و احترام و تشکرات قلبی خود را به عنوان دین اخلاقی و معنوی به پیشگاه اساتید محترم تقدیم می دارم و سوگند یاد می کنم وظیفه خود را با وجدان و شرافت انجام دهم. اولین وظیفه من اهمیت و بزرگ شماری سلامت بیمارانم خواهد بود. اسرار بیمارانم را همیشه محفوظ خواهم داشت. شرافت و حیثیت پزشکی را از جان و دل حفظ خواهم کرد. همکاران من برادران و خواهران من خواهند بود. دین، ملیت، نژاد، عقاید سیاسی و موقعیت اجتماعی هیچگونه تأثیری در وظایف پزشکی من نسبت به بیمارانم نخواهد داشت. من در هر حال به زندگی بشر کمال احترام را مبذول خواهم داشت و هیچگاه معلومات پزشکی ام را برخلاف قوانین بشری و اصول انسانی به کار نخواهم برد. آزادانه به شرافت خود سوگند یاد می کنم آنچه را که قول داده ­ام انجام دهم.
متن سوگندنامه در ایران
اکنون که با عنایات و الطاف بیکران الهی دوره دکتری پزشکی را با موفقیت به پایان رسانده ام و مسؤولیت خدمت به خلق را بر عهده گرفته ام، در پیشگاه قرآن کریم به خداوند قادر متعال که دانای آشکار و نهان است و نامش آرامش دل های خردمندان و یادش شفای آلام دردمندان، سوگند یاد می کنم که: همواره حدود الهی و احکام مقدس دینی را محترم شمارم، از تضییع حقوق بیماران بپرهیزم و سلامت و بهبود آنان را بر منافع مادی و امیال نفسانی خود مقدم دارم, در معاینه و معالجه حریم عفاف را رعایت کنم و اسرار بیماران خود را، جز به ضرورت شرعی و قانونی، فاش نسازم، خود را نسبت به حفظ قداست حرفه پزشکی و حرمت همکاران متعهد بدانم و از آلودگی به اموری که با پرهیزکاری و شرافت و اخلاق پزشکی منافات دارد اجتناب ورزم، همواره برای ارتقاء دانش پزشکی خویش تلاش کنم و از دخالت در اموری که آگاهی و مهارت لازم را در آن ندارم خودداری نمایم, در امر بهداشت, اعتلاء فرهنگ و آگاهی های عمومی تلاش نمایم و تأمین، حفظ و ارتقا سلامت جامعه را مسؤولیت اساسی خویش بدانم.
منابع: 1- لاریجانی، دکتر باقر. پزشک و ملاحظات اخلاقی، جلد اول، انتشارات برای فردا(تهران)، 1383
2- دانشنامه آزاد ویکی پدیا، به آدرس:
http://fa.wikipedia.org/wiki/سوگند‌نامه_بقراط
ارسال توسط کاربر محترم سایت : kbehfar