فرق ندا با دعا

«وَ اسْمَعْ نِدائِی إِذا نادَیتُک. »

[خدایا!] بشنو فریاد مرا هنگامی که تو را می خوانم.

فرق ندا با دعا/دعا

ندا، خواندنِ با صدای بلند و گاهی خواندن از دور است. [1] امام علیه السّلام با اظهار این دو فراز، خواسته است انسان چه از دور و چه از نزدیک، چه بلند و چه آهسته، خدا را بخواند؛ زیرا انسان حالات گوناگونی دارد، گاهی خوشحال و گاهی ناراحت است، گاهی می خواهد به صورت فریاد خدا را بخواند و گاهی به صورت آهسته.

حضرت موسی علیه السّلام با این که به مقام ربوبی معرفت دارد، از حق تعالی می پرسد:

«أَقَرِیبٌ أَنْتَ مِنِّی فَأُناجِیک، أَمْ بَعِیدٌ فَأُنادِیک؛ فَأَوْحَی اللّه عزّوجلّ إِلَیهِ: یامُوسی! أَنَا جَلِیسُ مَنْ ذَکرَنِی. »[2]

آیا تو به من نزدیکی تا با تو مناجات کنم یا از من دوری تا ندایت کنم؟ پس خداوند عزّوجلّ به سوی او وحی کرد: ای موسی! من هم نشین کسی هستم که مرا یاد کند.

و نیز آن حضرت زمانی دیگر، عرض می کند:خدایا! گاهی در حالاتی قرار می گیرم که تو را برتر از این می دانم که یادت کنم. حق تعالی می فرماید: «یا مُوسی، إِنَّ ذِکرِی حَسَنٌ عَلی کلِّ حال. »[3]

ای موسی! یاد من در هر حالی خوب است.

و چون دعا هم به گونه ای ذکر الهی است، انسان هنگامی که حق تعالی را با شرایط خواندن بخواند، سمع الهی برای او حاصل می شود.

این گونه دعاها لطافت دیگری نیز دارند که ائمه علیهم السّلام خواسته اند انسان ها با این کلام توجه حق تعالی را به خویش جلب کرده و با این عمل به حق تعالی احساس نزدیکی کنند و با این گونه تقاضاها و تعبیرات، نزد حضرت حق اظهار خاکساری و کوچکی کنند که در برابر مقام ربوبیت و عزت مطلق حق تعالی باید چنین حالتی داشت.

چنین تعبیراتی به انبیا علیهم السّلام نیز القا شده است:

«یا عیسی! إعْلَمْ أَنَّ سُروری أن تُبَصْبِصَ إلَی، وَکن فِی ذلِک حَیا ولاتکن مَیتا. »[4]

ای عیسی! بدان خوشحالی من در آن است که نزد من خضوع و التماس کنی [مانند سگ که نزد صاحبش دم خود را از ترس یا خضوع تکان می دهد] و در این حالت زنده باشی [توجه داشته باشی] و مرده نباشی.

و نیز می فرماید: «ای عیسی! مرا مانند کسی بخوان که در حال غرق شدن است و فریادرسی ندارد. »[5]

اگر عبد بخواهد با مولایش رابطۀدایمی و ثابت داشته باشد، باید با ابراز اشتیاق و شیفتگی همراه باشد، چنان که مولا نیز مقام آقایی و بزرگواری اش نسبت به بنده ی خویش اقتضا می کند همواره با محبت و جذب همراه باشد.

تمامی این تعبیرات تقاضای محض از جانب بنده ای است که تکوینا سراپا محبت به مولایش بوده و همواره می خواهد به او اظهار محبت کرده و محبت او را نیز با این حالات و تعبیرات لطیف، به خویش جذب کند که: «وَ اسْمَعْ دُعائِی إِذا دَعَوْتُک وَ اسْمَعْ نِدائِی إِذا نادَیتُک. » از این جهت پس از آمادگی برای شنیدن حق تعالی و ظهور آثار آن در وجود بنده، در اواخر مناجات، تقاضای بالاتر آن را از خداوند مطرح می کند که:  «خدایا! مرا از کسانی قرار ده که تو او را ندا کرده ای و او تو را اجابت کرده است»، که توضیح آن ان شاء اللّه می آید.

تعبیر بعدی خیلی لطیف تر است که به ما نشان می دهد عبد باید خود را در پیشگاه مولی و محبوبش رها کند.

پی نوشت ها

[1]. مفردات راغب، ماده‏ى ندا.

[2]. بحارالانوار، ج 13، ص 342، روایت 20.

[3]. بحارالانوار، ج 13، ص 343، روایت 21.

[4]. بحارالانوار، ج 14، ص 298.

[5]. بحارالانوار، ج 14، ص 295.