ترجمه هاى زیادى از بحار موجود است از جمله:
1. ترجمه اى توسط یکى از علماى هندوستان براى شاهزاده سلطان محمد بلند اختر.
2. ترجمه اى با نام«عین الیقین» از حاج شیخ محمد تقى آقا نجفى اصفهانى، متوفاى 1332 هجرى.
3. «کشف الأسرار» از سید اسماعیل موسوى زنجانى.
4. «بنادر البحار»، که ترجمه و تلخیص بحار است از سید على نقى فیض الاسلام متوفاى 1406 هجرى (مترجم نهج البلاغه و صحیفه سجادیه).
5. ترجمه برخى قسمتهاى بحار مانند توحید مفضل توسط خود علامه.
برخى از ترجمه های کتاب شریف بحار الانوار از یک یا چند مجلد بحار بصورت پراکنده است.
در ذیل بعضی از این ترجمه ها معرفی می گردد:
1- معرفی کتاب بنادر البحار
ترجمه، شرح و خلاصه تمام کتاب بحار الانوار از روی مجموعه بیست و پنج جلدی آن است که توسط علی نقی فیض الاسلام انجام گرفته است.
کتاب حاضر ترجمه و تلخیص جلد اول از مجموعه بیست و پنج جلدی است که با جلدهای 1 و 2 از مجموعه 110 جلدی برابری دارد.
موضوع این جلد از کتاب بحار، مسائلی چون عقل و جهل و فضیلت علم و علماء و طبقات آنها، حجیت اخبار و قواعد کلیه ای که از اخبار به دست آمده است و نکوهش قیاس، می باشد. فیض الاسلام این ترجمه و شرح از بحار را در سال 1399 ق به زبان فارسی انجام داده است.
انگیزه مترجم
مولف میگوید که پس از درس خواندن و دانا شدن به علوم و معارف و حکم، به اجتهاد و استنباط اصول و فروع دین مقدّس اسلام و مذهب شریف جعفری پرداختم، و همیشه در صدد بوده کتابی بنویسم که آنچه را می دانم در برداشته باشد و آن را در دسترس همگان قرار دهم تا از مطالعه آن پارسی زبانان را نصیب و بهره بسیار باشد و هم علماء و دانشمندان بزرگ را رغبت و خواهان پیش آید، و در این باره شب و روز می اندیشیدم تا اینکه دانستم چنین کاری انجام نمی گیرد جز به جمع آوری کلمات و سخنان پیغمبر بزرگوار و ائمّه أطهار(صلوات اللَّه علیهم أجمعین) و علماء و بزرگان امامیه(رضوان اللَّه علیهم، و شکر اللَّه فی الإسلام مساعیهم الجمیلة) و لازمه آن مراجعه به صدها کتاب تألیف شده در اصول و فروع و احادیث و معارف و حکم است و من با این کمی وقت و ضعف و سستی بدن و اشغال بسیار موفّق به آن نخواهم شد، و می اندیشیدم که چه کتابهائی را برای مطالعه آماده ساخته و خلاصه آنها را جمع آوری نموده ترجمه و شرح نمایم دیدم کتابی در این باره گرد آورده شده و آن بیست و پنج مجلد کتاب بحار الأنوار تألیف علّامه عظیم الشأن، آیه اللَّه العظمی، مولانا محمّد باقر است، پس آن را که جامعترین کتابها است مدرک و سند قرار دادم، و خلاصه هر بابی از ابواب هر مجلدی را نوشته و ترجمه و شرح نموده و آن را به بنادر البحار نامیدم.
ساختار کتاب
این جلد از بحار الانوار شامل کتاب عقل و علم و جهل میباشد که از دو بخش ابواب عقل و جهل و بخش ابواب علم و آداب و احکام آن سخن می گوید.
مولف با خلاصه کردن و حذف احادیث تکراری از هر باب کتاب بحار احادیثی را انتخاب نموده و به ترجمه و شرح آنان پرداخته است. وی، احادیثی را که در هر باب آورده است، شماره گذاری کرده و در هر صفحه نیمهی بالایی را به ذکر متن عربی و نیمه ی دیگر را به ترجمه و شرح اختصاص داده است.
ساختار این کتاب چنین است که ابتدا با آوردن تصویری از مترجم و سپس دیباچهای از کتاب شروع می شود و آنگاه کتاب عقل و جهل با ابواب مفصل آن آغاز می گردد.
مترجم، کتاب را بر 40 باب تنظیم نموده است، در ابواب عقل و جهل پیرامون مسائلی چون فضل عقل و ذم جهل، حقیقت و ماهیت عقل و کیفیت و ابتدای خلق آن، و اینکه خداوند طبق عقل و فهم مردم بر آنها احتجاج می کند، و همچنین از علامات عقل و جنود آن مطالبی عنوان میگردد.
مثلا درباره نشانه های عقل و لشکرهایش حدیثی از پیغمبر(ص) آورده که می فرماید: عقل بر سه جزء و پاره، قسمت و بخش شده پس کسی که این سه جزء در او بوده عقلش کامل است، و کسی که این سه جزء در او نبوده عقل ندارد: معرفت و شناسائی نیکو به خدای توانا و بزرگ، طاعت و فرمانبری نیکو برای او، صبر و شکیبائی نیکو بر امر و فرمان او.
مرحوم مجلسی می فرماید: شاید این چیزها(معرفت نیکو به خدا و طاعت نیکو برای او و صبر نیکو بر امر او) که از آثار و نشانه های عقل است را از اجزاء عقل شمردن بنا بر مبالغة(کوتاهی نکردن در کوشش نمودن معنی) و توسّع(فراخی معنی) و تجوّز(سخن بمجاز گفتن، و مجاز کلمه و سخُنی است که در غیر معنی اصلی خود بکار برده شود و آن معنی از جهتی بمعنی اصلی شباهت داشته و مانند بوده) باشد، برای علاقه و وابستگی جدا نشدن آنها از عقل و دلالت داشتن آنها بر او.
در بخش دوم از کتاب که پیرامون علم و ابواب آن است در مورد وجوب علم و طلب آن و اصناف مردم در علم و دوست داشتن اهل علم، مذاکره و مجالست با اهل علم و سوال نمودن از آنان، علومی که مردم امر به تحصیل آن شده اند و همچنین در باره آداب علم و احکام آن و مسائلی از این قبیل، احادیثی را آورده و به شرح و ترجمه آنها پرداخته است.
نسخه شناسی
این کتاب توسط انتشارات فقیه در تهران به چاپ رسیده است.
در پایان کتاب فهرستی از مطالب کتاب ذکر شده است.[1]
2- معرفی کتاب آداب معاشرت
اثر آیت الله حاج محمد باقر کمره ای، ترجمه جلد شانزدهم بحارالانوار به زبان فارسی در 27 آبان سال 1361 ش میباشد که توسط آقای محمد بهشتی تصحیح شده است. جلد شانزدهم از مجموعه بیست و پنج جلدی کتاب بحار، که مطابق جلد 71 الی 73 از مجموعه 110 جلدی است که در مورد آداب معاشرت و آداب و سنن می باشد.
ساختار و محتوا
جهت شناسائی و آموزش حقوق میان افراد خانواده، همسایگان، هم شهریان، هموطنان و همنوعان در اسلام و دیدگاه شیعه، علامه مجلسی کتاب العشره را در آداب معاشرت و آمیزش انسانها و مسلمانها تنظیم نموده است.
جلد اول با مقدمهای از مترجم شروع و سپس ترجمهای از گفتار ناشر ذکر میشود و بعد از آن کتاب را در سی باب مرتب نموده در حالی که این کتاب تماما روایی است و مترجم به آن چیزی نیفزوده است. در باب اول آن که کلیاتی از حقوق میباشد، رساله حقوق امام سجاد(ع) ذکر شده و در باره معاشرت با خویشاوندان و بردگان و خدمتکاران(بیشتر در درون خانه)، همچنین دربابهای بعدی در خوشرفتاری با پدر و مادر و فرزندان و حقوقشان بر یکدیگر و منع از حق نشناسی، در آداب معاشرت و نیز، حق همسایه، آداب برخورد با دوستان و فضیلت آنان و اقسام دوستان و فضل دوست، اندازه دوستی، آداب و حقوق آن، و نهی از خودباختگی، وضع انس با دوستان و دیگر مسائل مربوط به روابط اجتماعی می باشد.
جلد دوم، که ادامه جلد اول است با سخنی از ناشر و مصحح شروع میشود و دارای نود و شش باب است که از باب سی و یکم شروع و باب نود و ششم به پایان می رسد. در این جلد نیز پیرامون مسائلی چون: معاشرت با یتیمان و خوردن مال ایتام و ثواب جا دادن و مهرورزی با آنها و عقاب آزار دادن آنان، در انصاف و عدالت، باب هدیه و پیشکش، در آداب داشتن، و درباره کسی که اندازه خود شناسد و از حد خود فراتر نرود، فضیلت رازداری و نکوهش فاش کردن اسرار، در تواضع و فروتنی، مهربانی با خردسال و احترام سالمند و بزرگداشت مسلمان ریش سفید، درباره کینه، دشمنی، کشمکش و تجاوزگری با مردان، در کیفر بر گناه و ریزبینی مؤمنان، درباره ترسوئی، در ظلم و انواع ظلم، و مظالم عباد، و کسی که مالی از غیر راه حلال گرفته و در نا حق خرج کرده، و فساد در زمین، در شیوه نشستن و انواع نشستن و دیگرمسائل می باشد.
در اینجا لازم است به ذکر چند نکته در مورد ترجمه این کتاب توجه کرد:
1- سند احادیث متن عربی به اعتماد وجود آن در اصل برای اختصار ذکر نشده است.
2- نام مصادر حدیث که در متن با رمز از طرف مؤلف برای هر کتابی آمده در ترجمه نام کتاب ذکر شده تا برای خواننده روشن و واضح باشد.
3- اگر چند حدیث از یک کتاب نقل شده پس از ذکر نام آن کتاب در حدیث اول برای احادیث بعد، لفظ همان آورده شده است.
4- برای موارد ابهام حدیث میان دو هلالی شرحی مختصر گنجانیده شده است.
نسخه شناسی
کتاب حاضر توسط انتشارات اسلامیه در تهران به سال 1364 ش در دو جلد، چاپ اول آن انجام شده است.
در پایان هر جلد از کتاب یک فهرست از مطالب کتاب دیده می شود.[2]
3- معرفی کتاب آداب سنن
اثر آیت الله حاج محمد باقر کمره ای، ترجمه جلد شانزدهم بحارالانوار علامه مجلسی به زبان فارسی در 20 شهریور سال 1362 ش برابر با سوم ذیحجه سال 1403 ق میباشد که توسط آقای محمد بهشتی تصحیح شده. جلد شانزدهم از مجموعه بیست و پنج جلدی کتاب بحار، که مطابق جلد 71 الی 73 از مجموعه 110 جلدی است که در مورد آداب معاشرت و آداب و سنن می باشد که آداب و سنن ترجمه جلد 73 این کتاب به شمار میرود.
ساختار کتاب
کتاب حاضر در دو بخش تحت عنوان کتاب تحیت و سلام کردن و بحثهای وابسته به آن و همچنین بخش آداب و سنن و اوامر و نواهی و بیان کبائر و معاصی و زی و تجمل تشکیل یافته است؛ که بخش اول آن دارای دوازده باب و بخش دوم از هشت باب تشکیل یافته است. در قسمت اول از مسائلی چون فاش گفتن سلام، پیشگیری بدان، فضیلت، آداب، انواع، احکام و در گفتار هنگام جدائی، در باره اذن دخول و سلام آن، در باره جواب چگونه صبح کردی، در مصافحه، معانقه و بوسیدن، در اصلاح میان مردم، در نامه نگاری، آداب آن و آغاز آن بنام خدا و هم در کارهای دیگر، در عطسه زدن و به خیر گفتن بر آن، آروغ زدن و آب بینی و دهان، آنچه در نوشیدن آب باید گفت، در خوشمزگی، شوخی و خنده، درباره در خانه هائی که رفت و آمد، در آنها شایسته است و برخی نوادر، در آنچه رواست از بزرگداشت خلق و آنچه روا نیست، سخن به میان آمده است.
در بخش دوم که هشت باب می باشد از رسم خوشبو کردن، نظافت خود، سرمه کشیدن و روغن زدن، آداب حمام و نوره و مسواک و آنچه به آنها مربوط است، بابهای عطر و بوی خوش، ابواب گلها، ابواب مساکن و آنچه به آن مربوط است، ابواب شب بیداری، خوابیدن و حالات آن، ابوابی هم در مورد سفر و در پایان بابی را هم به مباحث نادری چون آنچه که مایهی نداری و نابودی می شود و همچنین کلیاتی که به مناهی پیغمبر مربوط است، می باشد.
روی هم رفته تمام ابوابی که در بخش دوم کتاب آداب و سنن مطرح شده است، شست و هفت باب در مو ضوعات مختلف می باشد.
در تمام این ابوابی که ذکر شد، هر بابی که دارای آیات و روایاتی در آن زمینه بوده است را به بخش آیات و روایات تقسیم کرده و ترجمهی آن را نوشته است.
گرچه هدف مترجم از ترجمه این کتاب، استفاده ی راحتتر فارسی زبانها است؛ ولی در عین حال سبک ترجمهی آن قدیمی است و با نگارش امروزی مناسبت ندارد.
نسخه شناسی
در پایان کتاب فقط یک فهرست، از مطالب کتاب دیده می شود.
کتاب حاضر توسط انتشارات اسلامیه در تهران به سال 1365 ش در یک جلد، چاپ اول آن انجام شده است.[3]
4- معرفی کتاب اخلاق اسلامی
ترجمه جلد پانزدهم بحار الانوار از مجموعه بیست و پنج جلدی مطابق جلد شصت وچهارم از مجموعه صد و ده جلدی می باشد که توسط آقای محمد کمره ای از زبان تازی به فارسی ترجمه گشته است.
مترجم در سال 1354 ش برابر سال 1399 ق کتاب را ترجمه نموده و نام آن را بر اساس مطالبی که در کتاب هست، اخلاق اسلامی گذاشته اند.
ساختار و محتوای کتاب
کتاب که در بیان اسلام و ایمان و شرایط آنها و آنچه به دنبال دارند از مکارم اخلاق و پایه های نیک و خوش رفتاری با همه نوع آفریده ها، از خودی و بیگانه و در بیان معانی کفر و آنچه بایدش و نفاق و آنچه زاید از خصال زشت و منشهای ناپسند می باشد. با مقدمهای از ناشر و سپس فهرست مطالب کتاب و آنگاه صفحهای پیرامون کتاب از مترجم و در ادامه متن اصلی، در چهارده باب شروع می شود.
علامه مجلسی در باب اول که در مورد فضل ایمان و کلیات و شرایط آن است، ابتدا آیاتی را که از ایمان سخن می گوید را ذکر کرده و در ادامه به ذکر اخبار و روایاتی در این زمینه می پردازد. وی در بابهای بعدی که در مورد اصناف مومن از جهت ایمان و سختیها و گرفتاریهایی که بر شخص مومن وارد می شود و همچنین دو دسته بودن مومنان از شفاعت کننده و شفاعت شونده، و از نشانه های مومن و صفات او و غیره، احادیثی را میآورد و در ذیل بعضی از احادیث که لازم به توضیح و تفسیری باشد مطالبی را تحت عنوان، بیان و توضیح، خاطر نشان می کنند.
باب آخر که در مورد صفات و نشانه های مومن است، از مفصل ترین و طولانی ترین ابواب این کتاب می باشد که دارای 70 حدیث به همراه بیان و توضیح آنان می باشد.[4]
5- معرفی کتاب امامت
ترجمه جلد هفتم از کتاب بحار الانوار علامه مجلسی از مجموعه ی بیست و پنج جلدی، و مطابق جلدهای 23 تا 27 از مجموعه ی 110 جلدی میباشد که توسط آقای موسی خسروی به زبان فارسی طی پنج جلد ترجمه شده است. وی این پنج جلد را در سال 1359 ش به پایان رسانیده است.
جلد هفتم از بحار الانوار درباره ی احوال ائمه گرام و دلائل امامت آنها و فضائل و مناقب و کارهای شگفت انگیز و معجزات ایشان می باشد.
ساختار و محتوای کتاب
کتاب با مقدمه ای از مترجم در یک صفحه، شروع می شود. علامه در جلد هفتم از کتابش تمام احادیثی را که در باره زندگانی، فضیلت و عجائب و معجزات ائمه اطهار و مناظرات و مقام علمی امامان معصوم می باشد، جمع کرده است.
جلد اول کتاب امامت، بیست و دو بخش دارد که در مورد مباحثی چون ضرورت احتیاج به حجت، اتصال اوصیاء از زمان آدم تا آخر، در لزوم شناخت امام، در فضائل اهل بیت، آیاتی که در باره ائمه نازل گشته، تاویل تعدادی از آیات الهی و دیگر مسائلی از این قبیل می باشد.
جلد دوم شروع آن با بخش بیست و سوم در مورد اینکه ائمه علیهم السلام از ابرارند، و متقین اصحاب یمین به حساب می آیند، و فجار اصحاب می باشد. این جلد دارای چهل و پنج بخش می باشد که درباره صفات و ویژگیهای ائمه و غیره، سخن می گوید.
جلد سوم دارای دو بخش عمده که بخش اول آن در مورد آفرینش و سرشت و ارواح ائمه علیهم السلام طی چهار بخش می باشد، مباحث این باب، بخشی در مورد ابتدای ارواح و انوار و طینت ائمه این که تمام آنها یک نورند، بخشی در ولادت ائمه و انعقاد نطفه ایشان و احوال آنها در رحم و هنگام ولادت و برکت های ولادت آنها و برخی از معجزات، بخشی در مورد روحهایی که در ائمه هست و آنها مؤید به روح القدسند، و بخشی هم در احوال و سنین زندگی آنان میباشد. اما بخش دوم از جلد سوم که شامل سیزده بخش میباشد، در بارهی علامات امام و صفات و شرایط امامت می باشد.
جلد چهارم نیز از دو بخش تشکیل یافته است اما قبل از آن در طی بیست صفحه در ابتدای کتاب، علامه چند حدیثی مستقل نقل کرده و پیرامون آن گفته است که: مرحوم پدرم نقل کرد که در کتابی قدیمی که یکی از محدثین اصحاب جمع کرده بود این روایت را در فضائل امیر المؤمنین(ع) دیده است من خود نیز همین روایت را در یک کتاب قدیمی که مشتمل بر اخبار زیادی بود دیدم. و می گوید این اخبار را جدا آوردم به جهت صحیح نبودن سند آنها و بعید بودن مضمون این اخبار، لذا ما حکم به صحت یا بطلان آن نمی کنیم و علم آنها را برمی گردانیم به خود ائمه علیهم السّلام.
اما آن دو بخشی که در این جلد ترجمه شده است شامل: ابواب علم امام در شانزده بخش که در بخش هفتم می گوید: ائمه علیهم السلام عارف به حقیقت ایمان مردم و نفاق آنها هستند و نوشته ای دارند که اسم اهل بهشت و جهنم و شیعیان و دشمنانشان در آن هست و هر نوع خبری که کسی بدهد آنها را نسبت به اطلاعی که دارند مشکوک نمی کند.
وی فصلی هم در باره سایر فضائل و مناقب و عظمت آنان در نه بخش آورده است.
جلد پنجم از چهار بخش تشکیل یافته که بخش اول آن ادامهی بحث فضائل و مناقب ائمه از بخش دهم تا بخش هجدهم است و احادیثی را آورده که بیان دارد ائمه دارای اسم اعظم هستند و همه عالم در اختیار آنان است و از خصائص ائمه مباحثی را میآورد. بخش دوم که هفده بخش است احادیثی است در باره لزوم دوستی و محبت به اهل بیت و اینکه دوستی با آنان نشانه طیب ولادت است و چهارپایانی که اهل بیت را دوست دارند و جمادات و نباتاتی که اقرار به ولایت ائمه کردهاند، و مسائلی از این قبیل می باشد. بخش سوم مربوط به وفات ائمه علیهم السلام و احوال آنان قبل از وفات و بعد وفات و جانشینی بعد از امام و اینکه امام شفیع خلق و امان اهل زمین میباشند. در بخش چهارم که قسمت پایانی کتاب امامت است درباره مناظرات و دلائل امامت میباشد که در طی چهار بخش به ذکر بعضی مناظرات از طرف ائمه و اصحاب و استدلال شیخ مفید با عمر در خواب، همچنین استدلال سید مرتضی درباره فضائل ائمه و دلائلی که شیخ طبرسی در کتاب اعلام الوری نقل کرده می باشد. مرحوم علامه مجلسی می نویسد یکی از دلائل بر امامت ائمه علیهم السّلام علومی است که از ناحیه آنان انتشار یافته این علوم در هر گروهی مقداری یافت می شود که مجموعه آن فنون و انواع مختلف آن در آل محمّد(ص) جمع شده است.
آنچه از امیر المؤمنین(ع) در بخش های توحید و علوم دین و احکام شریعت و تفسیر قرآن و غیر آن روایت شده مقداری از بیانات ایشان است، که بیشتر از تمام خطبا و دانشمندان و فصحا است به طوری که متکلمین و فقهاء و مفسرین از آن جناب استفاده کرده اند. دانشمندان ادبیات عرب قوائد اعراب و معانی لغات را از آن جناب گرفته اند و درباره طب مطالبی فرموده که اطباء از آن جناب استفاده نموده اند و در باره حکمت و اندرز و آداب مقداری از ایشان نقل شده که بیش از تمام حکما است در باره نجوم و فلک شناسی مطالبی نقل شده که مورد استفاده تمام ملل و صاحبنظران شده است. بعداز ایشان نیز از ائمه علیهم السّلام در جمیع قسمت ها نقل کرده اند.
نسخه شناسی
کتاب امامت در پنج جلد توسط انتشارات کتاب فروشی اسلامیه، چاپ دوم در سال 1363 ش انجام گرفته است که محمد بهشتی در سال 1360 تصحیحی بر این ترجمه انجام داده است.
در پایان تمام جلدهای این کتاب فهرستی از مطالب دیده می شود.[5]
6- معرفی کتاب بحار الانوار علامه مجلسی قسمت 4
ترجمه جلد 68 کتاب، از چاپ بیروت، که مطابق با قسمت چهارم از جلد پانزدهم از مجموعه ی 25 جلدی از چاپ کمپانی، می باشد، ترجمه آقای حجه الاسلام سید ابوالحسن موسوی همدانی است که درباره مکارم اخلاق و صفات پسندیده و اسباب نجات انسان می باشد که ایشان در سال 1363 به زبان فارسی ترجمه نموده اند.
ساختار و محتوای کتاب
با مقدمه ای از آقای سید احمد میرخانی، شخصی که درخواست ترجمه این جلد را از مترجم نموده است، شروع میشود، موضوع این مقدمه اهمیت و ارزش علم اخلاق است و سپس فهرست مطالب کتاب و در ادامه مطالب کتاب ذکر گردیده است.
این قسمت از کتاب ادامه ی جلد 67 از چاپ جدید است که از باب 60 تا 93، طی 33 باب پیرامون صدق و راستگوئی و بیان مواردی که می توان از راستگوئی خودداری کرد. و همچنین در باره لزوم و وجوب اداء امانت و برگرداندن آن به صاحبش، از آیات و روایات اخباری را نقل نموده است و ترجمه کرده است.
در موضوع شکر و صبر و آسایش پس از گرفتاری و در موضوع توکل- واگذاری کار به خدا- تسلیم در برابر اراده و تقدیرات الهی- نکوهش اعتماد به غیر حق و لزوم گفتن ان شاء الله در هر کاری(مقید ساختن هر پیش بینی باراده و به مشیت پروردگار) مطالبی را از آیات و روایات آورده و به تفسیر بعضی از این آیات پرداخته است.
علامه مجلسی بابی را به روایاتی در انجام واجبات و دوری از محرمات و اقتصاد و میانه روی در عبادت و ادامه دادن حالت عبادت اختصاص داده است و در باره کار خیر و سرعت و عجله در انجام آن و ارزش اعتدال و متوسط بودن انسان در تمام امور و استوار و میان روی در عمل مباحثی را عنوان نموده است.
در باب 67 درباره ترک عجب و نداشتن صفت رذیله خودپسندی و راجع به اعتراف و اقرار به تقصیر و کوتاهی عبد در عبادت، نیز از آیات و اخبار مطالبی را ذکرکرده است.
همچنین در اینکه خداوند متعال به جهت صلاح و شایستگی و ایمان انسان فرزندان و اعقابش و همسایگانش را حفظ و مورد عنایت قرار می دهد و خداوند هیچ کس را به گناهی که دیگری انجام داده عقاب و مواخذه نمی کند.
در باب 70 در باره اعمال نیک و کارهای خوبی که بعد از اعمال زشت واقع می شود و تفسیر آیه« إن أحسنتم أحسنتم لأنفسکم» و همچنین در باره مضاعف شدن ثواب حسنات و تاخیر ثبت و ضبط گناهان از جهت فضل و کرم الهی و ثواب و پاداش بر نیت حسنه و تصمیم گرفتن به انجام عمل نیک گرچه موفق به خود عمل نشود و در باره اینکه عزم و تصمیم بر گناه تا وقتی خود عمل را مرتکب نشده عقاب و کیفری ندارد.
به علاوه درباره اینکه آرزوی موفق بودن به کارهای نیک، ثواب دارد و در باره اینکه انسان یک روش خیری را بر خود لازم سازد و در این که باید انسان راضی و خشنود باشد به آنچه که انبیاء و ائمه اطهار علیهم السلام انجام داده اند و در باره آماده شدن برای مرگ و عفت و پاکدامنی و نگهداری شکم و دامن از حرام و در باره سکوت و سخن گفتن در جای آنها و فضیلت خاموشی و ترک سخنان بی فایده و درباره گفتار خوب و برخورد نیک با مردم و تفکر و اندیشیدن در سخنان و آنچه که انسان می گوید و دیگر مباحث اخلاقی که در احادیث آمده و انسان به رعایت این مسائل دستورداده شده است، می باشد.
جلد بعدی کتاب بحار الانوار یعنی 69 و 70 مربوط می شود به اخلاق ناشایست و ناپسند در حالی که جلدهای قبلی راجع به اخلاق پسندیده بود.
نسخه شناسی
چاپ اول این ترجمه در سال 1364 ش توسط انتشارات کتابخانه مسجد ولی عصر(عج) انجام گرفته است.[6]
7- معرفی اجمالی کتاب ترجمه بحار الانوارمرحوم مجلسی
قسمت سوم از جلد پانزدهم مجموعه 25 جلدی، مطابق جلد 67 بحار الانوار از مجموعه 110 جلدی، توسط حجه الاسلام موسوی همدانی به زبان فارسی که درباره ی اخلاق شایسته و اسباب نجات انسان است ترجمه شده است.
ساختار و محتوای کتاب
مولف از باب 39 تا 59 که 20 باب از ابواب مکارم الاخلاق و تتمه ی باب ایمان و کفر میباشد را در یک جلد به قلمی روان ترجمه کرده است. در این بخش از کتاب، میخوانیم عدالت و صفاتی که اگر این اوصاف در هر کسی باشد عادل بودنش روشن می شود و اخوت و برادری با او لازم و غیبت کردن او ممنوع است. و اینکه کمال انسان به چیست و معنای مردانگی و جوانمردی چه میباشد در بابی از این کتاب دربارهی طبقات و اصناف مردم و ستایش زیبا رویان و افراد ساده و آزاد احادیث جالبی را می خوانیم، در بیان محبت و دوستی خدا همچنین دربارهی درجات و مراتب نفس و در اینکه نباید به او اعتماد نمود و آراسته گی او چیست و چه چیزهائی برای او جلوه و زیبائی دارد، نیز اخباری که وارد شده را مطلع می شویم. معنای جهاد اکبر و بزرگترین پیکار و حساب کشیدن از خویش و مبارزه با نفس و گرد لذت ها و کامجوئی ها نگشتن عنوان دیگری از مطالب این کتاب است.
درباره اهمیت و بیان اطاعت و فرمانبری از خداوند و از رسول خدا و ائمه اطهار علیهم السلام و تسلیم بودن در برابر آنان و نهی(شدید) از تخلف و نافرمانی آنان و روی گردانیدن از گفتار آنان و اذیت آنان علیهم السلام احادیث مفصل و زیادی آورده شده.
در بابی از این کتاب بحث جالبی آمده در باره ی اینکه آن رقم بی هوشی و از خود بی خود شدنی که بعضی از افراد به هنگام قرائت قرآن و یا ذکر از خود نشان می دهند این خود از اثر تسلط شیطان بر آنها است(که این عمل را در نظر آنان زینت می دهد).
در باره اینکه رهبانیت و ترک دنیا و دیرنشینی و صحرانشینی بیابان گردی از نظر اسلام ممنوع و نهی شده و همچنین همکاری و اجراء دستورات و فرامین اهل بدعت و هوا پرستان که مقرراتی بر خلاف شریعت معمول می دارند حرام و غیر مجاز است.
پیرامون نیت و شرائط آن و مراتب و درجات آن و ارزش و ثواب آن و اینکه عمل قبول شده بسیار کم و نادر است همچنین در باره ی اخلاص و معنای قرب و نزدیکی خداوند متعال و در موضوع مخفی داشتن عبادت و مذمومیت شهرت به عبادت و در طاعت و تقوی و ستایش متقین و صفات و علائم آنان و این که میزان ارزش و شرط قبولی عمل تقوی است به علاوه در ورع و پرهیزگاری و اجتناب و دوری از امور مشکوک و شبهه ناک و در باره زهد و پارسائی و مراتب و درجات آن و در باره بیم و امید و حسن ظن به خدا و گمان لطف و کرم از خداوند متعال داشتن و دیگر مسائلی از این قبیل مطالب گهرباری از احادیث اهل بیت علیهم السلام را آگاه میشویم.
نسخه شناسی
چاپ اول این کتاب توسط انتشارات گنجینه در چاپخانه ی میعاد صورت گرفته است. فهرست مطالب، در اول کتاب ذکر شده است.[7]
8- معرفی کتاب زندگانی حضرت زهرا سلام الله علیها
ترجمه قسمت اول جلد دهم از بحار الانوار از مجموعهی 25 جلدی و جلد 43 از مجموعه 110 جلدی می باشد که توسط آقای محمد جواد نجفی به زبان فارسی در سال 1354 ترجمه گشته است. این کتاب پیرامون زندگانی، فضائل، مناقب و همچنین معجزات حضرت زهراء و حسنین علیهم السلام می باشد.
ساختار و محتوای کتاب
کتاب از سه بخش مهم و اصلی تشکیل یافته است، این بخش ها شامل بخش مختص به حضرت زهراء علیها السلام، بخش شرح حال حضرت حسنین(ع) و بخش های خصوصی امام حسن مجتبی(ع) تشکیل شده است.
بخشی مربوط به حضرت زهرا(س)، از ده باب تقسیم یافته که شامل مباحثی چون ولادت و شهادت فاطمه زهراء(س)، معنی نامها، القاب و کنیه های حضرت و همچنین فضائل، مناقب، معجزات و اقوال اهل تسنن درباره فضائل ایشان است، چنانچه خرگوشی در کتاب: لوامع و کتاب: شرف المصطفی، ابو بکر شیرازی در کتاب خود، ابو اسحاق ثعلبی، علی بن احمد طائی، حسن بن علویه قطان در تفسیرهای خود، ابو نعیم(بضم نون و فتح عین) و قاضی نظری عموما از حضرت امام صادق(ع) نقل کرده اند: راجع بتفسیر آیه- 19- سوره الرحمن که می فرماید:« مَرَجَ الْبَحْرَینِ یلْتَقِیانِ» فرمود: حضرت علی و زهراء علیهما السّلام دو دریای عمیق میباشند که هیچ کدام بر دیگری ظلم و تعدی نمی کنند.
به علاوه قسمتی از این بخش، درباره اخلاق و رفتار، ازدواج و معاشرت ایشان با حضرت امیر(ع) و مظلومیت، گریه، رحلت و در قسمتهایی درباره قیامت و دادخواهی ایشان و مواردی راجع به موقوفات و صدقات حضرت زهراء(س) می باشد.
در بخش دوم که مربوط به امام حسن(ع) و امام حسین(ع) می شود پیرامون سه موضوع احادیثی عنوان می شود:
1- ولادت و نام و نقش انگشتر حضرت حسنین(ع)
2- فضائل و مناقب و امامت حضرت حسنین(ع)
3- در باره اخلاق و رفتار حضرت حسنین(ع)
امادر بخش پایانی یعنی بخش سوم، که راجع به شخص امام حسن مجتبی(ع) میباشد، چهار قسمت شده است:
1- امامت امام حسن مجتبی(ع)
2- معجزات امام حسن مجتبی(ع)
3- بخش شانزدهم راجع به مناظرات و نیک رفتاری امام حسن مجتبی(ع)
4- خطبه امام حسن(ع) و بیعت کردن مردم
در پایان کتاب هم فهرستی از مطالب کتاب عنوان شده است.
تتمه مباحث مربوط به اما حسن مجتبی(ع) در جلد 44 از مجموعه ی 110 جلدی بحار الانوار ذکر شده است.
چون علامه مجلسی در بحار الانوار به مناسباتی بعضی احادیث را مکرر نوشته اند لذا مترجم آنها را حذف نموده و نقطه گذاشته اند، همچنین هر جا که شرح و بسطی لازم بوده در میان پرانتز یا در پاورقی نوشته اند.
ترجمه آقای نجفی ترجمه ای سلیس و روان است اما در بعضی موارد مانند ذکر عناوین ابواب کتاب، ترجمه دقیقی ارائه نشده است و از بعضی الفاظ صرف نظر نموده اند.
نسخه شناسی
این کتاب توسط انتشارات کتابفروشی اسلامی در سال 1354 ش به چاپ رسیده است.[8]
9- معرفی کتاب شیعه در پیشگاه قرآن و اهل بیت
ترجمه جلد 65 بحار الانوار از مجموعه 110 جلدی طبق چاپ بیروت، مطابق قسمت وسط از جلد 15 بحار از مجموعه 25 جلدی چاپ کمپانی است که توسط آقای علی تهرانی در سال 1397 ق به فارسی ترجمه شده است. جلد 15 بحار از مجموعه 25 جلدی، دربارهی ایمان و کفر است که از باب 15 تا 7، درباره فضائل و صفات شیعه می گوید. این کتاب که از باب 15 شروع می شود، بر طبق آیات و احادیث وارده، فضائل شیعیان را بیان میدارد.
ساختار و گزارش محتوا
کتاب با پیشگفتار و سپس توضیحی درباره شخصیت مؤلف و کتاب، آنگاه بیان انگیزه و گونه ترجمه، شروع گشته است. در باب شانزدهم، بیان میدارد که شیعیان پیرو دین خدا و پیرو انبیاء و اهل حق اند، و اینکه آمرزشی نیست مگر برای آنها و عملی قبول نشود جز کردار آنان.
در بابهای بعدی درباره رافضه، بخشیدن گناهان شیعیان و شفاعت ائمه(ع) در باره آنان همچنین صفات و طبقات مختلف شیعه، و مذمت مغرور شدن و وادار کردن بر عمل و پرهیزگاری و در اینکه خداوند متعال هر که را دوست داشته باشد دین حق و ایمان و تشیع را به او عنایت فرماید، و در ترک دعوت مردم بسوی دین، در باب دیگر درباره سلامت و بی نیازی در دین، و مسئولیت مؤمن در صبر در راه دین، و دینداری احادیثی عنوان می شود.
در باب 24 معنای ایمان و اسلام، فرق بین آن دو، و پاره ای از شرائط آنها طبق آیات و روایات بحث می شود.
در این کتاب از پایه های اسلام و ایمان و شاخه های آن دو، و فضیلت اسلام و دیگر مسائلی از این قبیل، مطالبی عنوان می گردد.
بخش مهمّی از این کتاب پیرامون صفات، مدح و نشانه های شیعه است و بدین جهت مترجم، نام کتاب را شیعه در پیشگاه قرآن و اهل بیت علیهم السّلام گذاشته است، و بخش دیگرش در نشانه های اسلام و ایمان، و پایه ها و فرقهای میان آن دوست.
مطالبی در فضائل شیعه مطرح شده، که ممکن است به ذهن بیاید که چگونه یک انسان به صرف اینکه جزء یک جمعیتی به نام شیعه قرار گرفت این همه فضیلت داشته باشد، بدین جهت شاید برخی از افراد در اوّلین برخورد، آن روایات را مخدوش بدانند، همچون حدیث شماره 18 در باب 15 که: حضرت صادق(ع) از پدر بزرگوارش از جدش(ع) نقل می فرماید که پیغمبر اکرم(ص) فرمود: خداوند روز قیامت پاره ای از بندگانش را از خاک برانگیزد در حالی که صورتهای آنها از نور می درخشد و لباسهائی از نور دارند بر فراز منبرهائی از نور، و در دست آنها عصائی از نور است، از دو طرف عرش حرکت می کنند، در رتبه پیامبرانند، ولی پیامبر نیستند و در مقام شهیدانند ولی شهید نیستند، مردی بپا خواسته عرض کرد ای رسول خدا آیا من از آنها هستم؟ فرمود نه دیگری برخاسته پرسید، باز فرمود نه پرسید پس آنها کیستند؟ حضرت دست مبارک خویش را بر شانه علی(ع) گذاشته فرمودند این مرد و شیعیان او هستند.
این حدیث شریف مقام بسیار بلندی را برای شیعیان نوید می دهد که در نظر بعضی بسی مایه شگفتی است، اما اگر باب 19 را که در باره صفات برجسته و نشانه های شیعه و تحریک و تشویق آنها به عمل و پرهیزگاری است مطالعه شود تا واژه شیعه از نظر فرهنگ اهل بیت(ع) کاملا مشخص گردد، و توجه یابند که این همه فضائل در مورد افرادیست که دارای چنان شرایطی باشند، معلوم می گردد که اگر کسی چنان شد شایسته است این همه موقعیت معنوی پیدا کند.
انگیزه و گونه ترجمه
در ترجمه کتاب حدّاکثر سعی شده عین فرمایشات معصومین علیهم السّلام حرف به حرف به واژه فارسی درآید و شاید از نظر برخی، عبارات ترجمه به سبک انشاء روان فارسی نباشد زیرا ترجمه آزاد نبوده و حتی المقدور کوشش شده حتّی در توضیح متن، مترجم از خود چیزی نیفزاید، و فقط به تغییر لفظ با حفظ معنی اکتفا کند، تنها نام راویان حدیث را که گاهی دو سطر یا بیشتر میشده و برای افرادی که از ترجمه استفاده می کنند، ضرورتی نداشت حذف شده و فقط اوّلین راوی را که از امام(ع) گزارش می کند و نیز آخرین آنها که مؤلّف از او نقل فرموده یاد شده و فاصله بین آن دو، چند نقطه گزارده شده است.
پیشینه کتاب
این کتاب از انتشارات کتابخانه ی مسجد حضرت ولی عصر(عج) در تهران است که پاورقی های آن شامل بیان سند بعضی از احادیث از دیگر کتب روایی شیعه و همچنین آیات در قرآن و ترجمه و توضیح بعضی لغات سخت در متن کتاب است. در پایان کتاب فهرستی از مطالب کتاب به چشم می خورد.[9]
10- معرفی کتاب کتاب الروضه در مبانی اخلاق
ترجمه جزئی از جلد هفدهم از مجموعه بیست و پنج جلدی کتاب بحار الانوار، مطابق جلد هفتاد و چهارم از مجموعه 110 جلدی است، که توسط آقای سید عبد الحسین رضائی به زبان فارسی، در سال 1357 ش، ترجمه شده است.
کتاب، جامع پندها، اندرزها، خطبه ها، سخنرانیها، داستان های رسیده ی از طرف خدا و رسولش(ص) و بزرگان معصومین و پاکان، می باشد.
ساختار و محتوا
کتاب شامل نصایح و اندرزهای خداوند و معصومین میباشد از پانزده باب تشکیل یافته که باب اول آن اندرزهایی است که خدای عزوجل در قرآن مجید آورده است در باب دوم اندرزهای خدای عزوجل در دیگر کتابهای آسمانی و نیز در حدیث قدسی و در پندهای جبرئیل میباشد. باب سوم به بعد در وصیت های پیامبر(ص) با امیر المؤمنین(ع) و به ابوذر، به عبد الله بن مسعود میباشد. در باب هشتم تا دوازدهم وصیت امیر المؤمنین(ع) به امام حسن(ع) و محمد بن حنفیه و وصیت و سفارش امیر المؤمنین به امام حسین(ع)، و مالک اشتر هنگامی که او را زمامدار مصر قرار داد، کمیل بن زیاد نخعی، و به شریح قاضی را میخوانیم. باب چهاردهم در بیان خطبه های معروف حضرت علی(ع) می باشد که علامه به سی و شش مورد از آنها اشاره کرده است و باب پانزدهم، اندرزها و خطبه ها و حکمت های حضرت امیر المؤمنین(ع) از کتب مختلفی چون عیون اخبار رضا(ع)، ارشاد مفید، امالی طوسی، خصال، امالی صدوق و غیره روایت نموده که به پنجاه و یک حدیث می رسد.
سایر مواعظ و نصایح دیگر ائمه(ع) در جلد 75 از مجموعه 110 جلدی می باشد.
نسخه شناسی
چاپ دوم این کتاب توسط کتابفروشی اسلامیه در سال 1364 انجام گرفته است.[10]
11- معرفی کتاب مواعظ امامان علیهم السلام
ترجمه ی قسمت دوم از جلد 17 بحار الانوار 25 جلدی است که مطابق جلد 75 بحار الانوار از 110 جلدی می باشد. جلد 17 دربردارنده مواعظ و حکمت های خداوند در قرآن کریم و گفتار گهربار پیامبر اکرم و ائمه اطهار- علیهم السلام- و رساله مفضل بن عمر به شیعیان و حکایت بلوهر و بوذاسف است. آقای موسی خسروی قسمت دوم این جلد از کتاب بحار الانوار را در سال 1361 ش به زبان فارسی ترجمه نمودهاند.
ساختار و محتوای
جلد 17 بحار چاپ قدیم دارای دو بخش است که بخش اول آن در جلد 74 چاپ بیروت از مجموعه ی 110 جلدی موجود می باشد که به نام کتاب الروضه، شامل نصایح و اندرزهای خداوند و معصومین و اندرزهای خدای عزوجل در دیگر کتابهای آسمانی و نیز در حدیث قدسی و در پندهای جبرئیل می باشد. همچنین وصیت های پیامبر(ص) با امیر المؤمنین(ع) و به ابوذر، به عبدالله بن مسعود و نصایح و اندرزهای حضرت علی(ع) به فرزندان و اصحابشان می باشد. اما مواعظ سائر ائمه در جلد 75 چاپ جدید با ترجمه ی موسی خسروی تحت عنوان مواعظ امامان علیهم السلام گرداوری شده است.
این جلد از بحار که ادامه ی کتاب الروضه، یعنی جلد 74 میباشد از بخش 16 شروع تا بخش 33 ادامه دارد. قسمت های اول آن که چهار بخش را شامل می شود دربردارنده ی خطبه ها و سخنان امیر المومنین(ع) درباره ی عدالت و همچنین وصایای ایشان به هنگام مرگ می باشد.
از بخش 19 تا بخش 30، هر بخشی درباره پندها و مواعظ یکی از معصومین به ترتیب از امام حسن مجتبی(ع) تا امام عصر(عج) می باشد.
در بخش سی و یکم وصیت مفضل بن عمر به گروهی از شیعه است. بخش سی و دوم درباره ی داستان بلوهر و یوذاسف است که بین یک حکیم و پادشاهی اتفاق افتاده که سرگذشت آن شنیدنی و پندآموز است.
و بالاخره بخش سی سوم کتاب درباره ی اندرزهای متفاوتی است که غیر از ائمه رسیده، مانند پندهای لقمان و انبیاء الهی چون حضرت عیسی(ع) و دیگر افرادی که نامی از آنان برده نشده است.[11]
پی نوشت ها
[1] برگرفته از متن و مقدمه کتاب
[2] برگرفته از متن و مقدمه کتاب
[3] برگرفته از متن و مقدمه کتاب.
[4] برگرفته از متن و مقدمه کتاب.
[5] برگرفته از متن و مقدمه های کتاب.
[6] برگرفته از متن و مقدمه کتاب.
[7] برگرفته از متن و مقدمه کتاب.
[8] برگرفته از متن و مقدمه کتاب.
[9] برگرفته از متن و مقدمه کتاب.
[10] برگرفته از متن و مقدمه کتاب.
[11] برگرفته از متن کتاب.
