چرا ورزش برای سلامت روان هم مفید است؟

آیا می دانیدکه مغز توانایی فوق العاده ای برای تغییرپذیری دارد و هر رویدادی که ما تجربه می کنیم یا می بینیم موجب تغییراتی در سیناپس های مغز می شود که آن را LTP (1) می نامند و منجر به یادداری و یادگیری می شود، و آیا می دانید تمرینات مقاومتی مانند تمرین با وزنه و تمرینات استقامتی مانند دویدن آرام علاوه برعضله، باعث تغییراتی در سیستم عصبی می شود؟
آیا می دانید که بخش زیادی از کسب قدرت در اثر تمرینات قدرتی ناشی از تغییراتی است که در سیستم عصبی رخ می دهد، به طوری که تأثیر تمریات قدرتی در کسب قدرت همانند مقوله یادگیری است؟
آیا می دانید تمرینات ورزشی نوع استقامتی موجب ترشح ماده ای به نام BDNF (2) در هیپوکامپ مغز و CGRP (3) در پایانه های عصبی می شود که هر دو در حفظ بقای سیستم عصبی مرکزی و سیستم عصبی پیرامونی نقش حیاتی دارند؟ آیا می دانید کنترل هر سمت بدن در نیمکره مقابل مغز صورت می گیرد؟ و ورزش با یک طرف بدن نه تنها باعث تغییراتی در نیمکره مغزی کنترل کننده آن سمت برای اجرای کارآمد می شود، بلکه باعث تغییراتی در نیمکره طرف دیگر می شود. به همین دلیل است زمانی که حرکتی را با یک دست یاد می گیریم می توانیم آن را به صورت نسبی با دست مقابل اجرا کنیم، در صورتی که آن دست آن حرکت را قبلاً تمرین نکرده است. این پدیده را آموزش متقابل (4) یا اثر متقاطع تمرین (5) می نامند.
هر اندامِ بدن، برای کنترل حرکتی خود، بخشی از سطح مغز را به خود اختصاص می دهد. آیا می دانید تمرین حرکتی با هر عضو باعث می شود بخش کنترل کننده آن عضو در سطح کرتکس مغز افزایش یابد، مثلاً نقشه مربوط به انگشتان در نوازندگان و افراد نابینا که خط بریل می خوانند در مقایسه با افراد غیرماهر در کرتکس حرکتی بیشتر گسترش یافته است. نقشه مربوط به انگشتان دست برتر در بازیکنان رشته بدمینتون در مقایسه با دست غیربرتر و افراد غیرماهر گسترش می یابد. نتایج این مطالعات نشان می دهد که تمرین بلندمدت مهارت های حسی حرکتی می تواند سازمان بندی عملکردی را در نقشه قشری ایجاد کند.
آیا می دانید که تمرینات حرکتی پیچیده مانند (ژیمناستیک) موجب افزایش سیناپس نورونی و گسترش دندریتی در داخل قشر حرکتی می شود، و همه اینها موجب افزایش کارایی مغز و در حقیقت راهی برای افزایش بقای سلول های عصبی مغز است؟
آیا می دانید که ورزش موجب افزایش ترشح آنفکالین در سیستم عصبی می شود که باعث کاهش درد و همچنین سرزندگی و شادابی فرد می شود؟
آیا می دانید که فعالیت های استقامتی موجب افزایش حجم مغز می شود، به خصوص اگر این فعالیت ها در دراز مدت (6ماه و بیشتر) انجام گیرند؟

ورزش بر آلزایمر چه اثری دارد؟
 

آیا می دانید فعالیت های ورزشی موجب کاهش آمیلوئید- بتا می شود که در ایجاد آلزایمر نقش دارد؟ این پروتئین در سلول های دستگاه عصبی وجود دارد و در اتصال سلول ها به هم، تماس سلول ها و اتصال به ماتریس خارج سلولی و اسکلت سلولی نقش دارد. پژوهشگران نشان دادند که 5 ماه تمرینات ورزشی اختیاری، منجر به کاهش در آمیلوئید - بتای خارج سلولی در سطح هیپوکامپ می شود. به خوبی ثابت شده است که تمرینات ورزشی هوازی، جریان خون مغزی کورتکس های آهیانه گیجگاهی و پیشین را در افراد مسن افزایش می دهد. رشد مویرگ ها و بهبود جریان خون مغزی، در کرتکس پس سری و پیشین افراد آلزایمری دیده شده است. افت جریان خون مغز به پایین تر از سطح حیاتی، منجر به تنظیم مثبت و غیرعملکردی اکسیدنیتریک شده که می تواند باعث کاهش در فعالیت فعال کننده پلاسموژن ویژه بافت (t-PA) (6) شود. نهایتاً این کاهش با افزایشی در آمیلوئید- بتا همراه است.
با این حال، فعالیت t-PA تولید پلاسمین را افزایش می دهد که ممکن است آمیلوئید - بتا را تجزیه کند. بنابراین، تمرینات ورزشی نیز به خاطر افزایش سطح فعالیت بدن باعث افزایش رهایش اکسیدنیتریک شده و ضمن افزایش جریان خون مغزی، فعالیت t-PA را نیز بالا می برد.

فواید بالقوه ورزش برای عوارض مرتبط با آلزایمر
 

کاهش وزن مشاهده شده در بیماران آلزایمری، مرتبط با کاهش بافت عضلانی است. کاهش بافت عضلانی موجب کاهش قدرت عضلانی و افتادن مکرر می شود و در نتیجه باعث کاهش استقلال عملکری فرد خواهد شد. در این مورد، بسیاری از مطالعات، تأثیر ورزش بر کاهش افتادن و افزایش تعادل را در این بیماران گزارش کرده اند. به علاوه، مشخص شده است که تمرین قدرتی می تواند کاهش در توده عضله اسکلتی را متوقف کند و نیز کاهش شناختی را بهبود بخشد. بهبود کاهش شناختی از طریق تمرینات قلبی - عروقی نیز کسب شده است. بنابراین، تمرین ورزشی مداخله ساده و مفیدی است.
از دیگر فوائد تمرینات ورزشی برای بیماران آلزایمری، می توان به تغییر در خلق و خو اشاره کرد. افسردگی با آلزایمر همراه است و 5 تا 23 درصد از بیماران را متأثر می کند. نشان داده شده است که بیماران آلزایمری که ورزش می کنند احتمال ابتلا به افسردگی در آنها کمتر است. در حقیقت، تأثیر فعالیت های هوازی بر کاهش پاسخ به استرس و بهبود کیفیت زندگی از طریق رهایش اندروفین ها مشخص شده است.
نهایتاً، چندین مطالعه نیز از تأثیر ورزش بر کاهش رفتارهای ناخواسته مرتبط با آلزایمر، مانند سرگردانی، دست کشیدن روی لباس، ایجاد صداهای تکراری، فحش دادن و رفتارهای پرخاشگرانه و بهبود در ایجاد ارتباط و شرکت در جمع سخن گفته اند.

تأثیرات افزوده فعالیت ورزشی در افراد آلزایمری
 

علاوه بر موارد ویژه بیماری آلزایمر، این بیماران می توانند از فواید بالقوه فعالیت های ورزشی کسب شده توسط افراد سالم نیز بهره مند شوند. این فوائد شامل افزایش اشتها، بهبود خواب، افزایش چگالی استخوانی و سلامت قلبی - عروقی و... است. در این مورد، باید توجه داشت که فاکتورهای خطرزای ثانویه مرتبط با آغاز آلزایمر، مانند بیماری های قلبی، بی تحرکی یا فشار خون، می توانند از طریق فعالیت های هوازی تعدیل شوند.
در نهایت، چندین مطالعه که از موش های تراژنی استفاده کرده اند، نشان دادند که فعالیت هوازی، ضخامت کرتکس حرکتی و بیان فاکتور رشدی در مغز را افزایش می دهد، که منجر به رگ زایی در هر دوی کرتکس حرکتی و مخچه می شود و موجب فعال شدن ساز و کارهای هموستاتیک (تعادل بخش) درونی شده که آن نیز فرایندهای انحطاط عصبی فعال را خنثی می کند.
فعالیت های ورزشی، موجب افزایش جریان خون در سیستم عصبی مرکزی می شود که میزان دسترسی سلول های عصبی مرکزی به اکسیژن و گلوکز را افزایش می دهد و موجب افزایش بقای آنها می شود. شاید به همین دلیل است که ورزش برای افراد تجویز می شود. و می دانیم که ورزش آسان ترین، ارزان ترین و در دسترس ترین وسیله برای ارتقا سلامت است.
به قول یکی از پژوهشگران "اگر می شد فعالیت ورزشی را داخل یک قرص یا کپسول گنجاند، در آن صورت پرمصرف ترین داروی تجویز شده در طول تاریخ می شد!"
آن چه گفته شد خلاصه کوتاهی از تأثیر ورزش بر سیستم عصبی بود، پس با ورزش علاوه بر ارتقای سلامت جسمی، سلامت روحی و روانی نیز ارتقا می یابد.

پی نوشت ها :
 

1- Long - term potentiation
2- Brain derived neurotrophic factor
3- calcitonin gene related protein
4- cross educationtype plasminogen activator (t-pA)
5- cross- training effect- tissue
 

منبع: ماهنامه دانشمند شماره 577