هنر خاتم سازی کوششی است برای خلق زیبایی با اندیشه و خلاقیتهنرمندان این صنعت ، عواطف ، احساسات، واقعیت حاکم بر جهان و مکان را از صمیم دل و جان درک می کنند و آنگاه با ظرافتهای خاص هنری خود آن را به معرض نمایش می گذارند.
هنرمندان این عرصه به شیوه ی زیبایی سطح اشیاء چوبی را با مثلث های کوچک سه پهلو استخوانی و فلزی تزئین می کنند و بعضی از آنها خاتم را با هنر دیگری به نام “معرق” می آمیزند که حاصل آن به نام هنر ” خاتم معرق” مشهور است و جلوه و زیبایی خاص دارد.
هنرمندان خاتم ساز منشورهایی باریک از جنس چوب یا برنج به شیوه ظریفانه کار می کنند که هر چقدر این نقوش کوچک و باریک باشد بر زیبایی و کیفیت آن می افزاید و در اصطلاح خاتم سازی به آن “مثلث” می گویند.
چوب آبنوس ، چوب فوفل، چوب بقم، چوب عناب، چوب نارنج، چوب کیکم، چوب تبریزی، چوب شمشاد و چوب گردو را می توان از چوبهای مورد استفاده در خاتم سازی ذکر کرد و افزود: هم اکنون اکثر خاتم سازان از چوب گردو برای تهیه مثلثهای سیاه رنگ و از چوب عناب برای رنگ قرمز در خاتم استفاده می کنند.
با اشاره به اینکه در خاتم های لایه دار ، هنرمندان صفحه های برنجی به نازکی 1/0 یا 2/0 میلیمتر و به شکل نوارهای باریک بریده شده در بین گل های خاتم به کار می برند : متن حکاکی شده بر روی آن به ” اووه” معروف است و خاتم سازان برای پیچیدن مثلثها و گلهای آن از نخهای گوناگون با ضخامت متفاوتی استفاده می کنند که معروفترین آن “نخ پرک” است.
یکنواختی و یکدستی در رنگ آمیزی خاتم، قرینه و مساوی بودن ساختمان نجاری اشیاء خاتم ، لاک کاری مخصوص بر تمام سطح اشیاء آن و بتونه کاری حفره های استخوان یا چوب روی خاتم از ویژگیهای محصولات خاتم مرغوب است.
هم اکنون 8 نفر خاتم ساز حرفه ای در استان یزد فعالیت می کنند و محصولاتی نظیر قاب قرآن، قاب عکس، شکلات خوری، میز، صندلی، جاکلیدی، جاقلمی ، جلد آلبوم و … تولید می کنند
