نظریه‌های فراوانی درباره‌ی دلایل کاهش باروری وجود دارد. یکی از برجسته‌ترین آنها مُدل تعیین باروری گری بکر (1) است. اگرچه بکر نظریه‌ی خود را به عنوان بسط « تحلیل مالتوس» معرفی کرد و هرچند که نظریه وی بسیاری از مشخصه‌های تحلیل مالتوسی (مانند دیدن خانواده به عنوان یک واحد تصمیم‌گیری که در درون آن هیچ انقسامی وجود ندارد) را داراست، نتیجه‌گیری مالتوس در مورد این که ثروت میزان رشد جمعیت را افزایش، و نه کاهش، می‌دهد را رد می‌کند. در تحلیل بکر اثرات توسعه اقتصادی بر سرمایه‌گذاری در بهبود کیفیت زندگی کودکان (مانند سرمایه‌گذاری در امر آموزش) نقش مهمی بازی می‌نماید.
برخلاف رویکرد بکر، نظریه‌های اجتماعی کاهش باروری، به تغییرات در سلایق اشاره دارند که نتیجه توسعه اجتماعی مانند بسط آموزشی و بالاخص آموزش زنان است. البته، این یکی از رابطه‌هایی است که کندرسه بر آن تأکید کرده است. به هر صورت، ما باید بین این دو تغییر تمایز قایل شویم: 1-تغییر در تعداد کودکان مورد درخواست خانواده به رغم سلایق تغییر یافته ناشی از تأثیر تغییر مخارج و منافع و 2- جابجایی در این سلایق و ترجیحات در نتیجه‌ی تغییر اجتماعی، مانند اصلاح هنجارهای مقبول گروهی و وزن بیشتر قایل شدن برای علایق زنان در اهداف جمعی خانواده. کندرسه بر هدف اولی و بکر بر هدف ثانوی تأکید دارد.
همچنین، موضوع ساده‌ی دسترسی به امکانات پیش‌گیری از زایمان و ترویج آگاهی فن‌آوری در این حوزه می‌تواند بر اندازه خانواده و باروری اثر بگذارد. به رغم شک و تردید اولیه در مورد این موضوع، امروزه به طور معقولی آشکار شده که آگاهی و استطاعت عملی در مورد رفتار باروری خانواده در کشورهایی که میزان زایمان بالا و امکانات پیش‌گیری محدودی دارند، بسیار اثرگذار است. برای مثال، کاهش شدید باروری در بنگلادش، به وضوح با جنبش برنامه‌ریزی خانواده و بویژه دسترسی به آگاهی و امکانات ارتباط داشته است. قابل توجه است که بنگلادش موفق شده میزان باروری را از 6/1 در سال 1980 به 3/4 در سال 1996 کاهش دهد. این موفقیت، دیدگاهی را که می‌گوید مردم کشورهای کمتر توسعه‌یافته از برنامه‌ریزی داوطلبانه خانواده استقبال نمی‌کنند بی‌اعتبار کرد. با وجود این موفقیت، بنگلادش هنوز راه طولانی در رسیدن به سطح معقول میزان باروری (یعنی حدود 2 یا 2/1) در پیش دارد. این میزان باروری به امکانات کنترل زایمان کمتری نیاز دارد.
پی‌نوشت
1.Gary Beker
منبع مقاله :
سن، آمارتیا، (1394)، توسعه به مثابه آزادی، ترجمه‌ی وحید محمودی، تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه انتشارات، چاپ چهارم 