تغذیه و بلوغ زودرس

سید محمد موسوی- دانشجوی کارشناسی ارشد علوم تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تهران

 الگوی رشد تدریجی که مشخصه دوران کودکی است به رشد و تکامل سریع تغییر می­یابد که بر جنبه­های جسمی و روانی سلامت اثر می­گذارد. تغییرات در عملکرد شناختی و عاطفی سبب استقلال بیشتر نوجوانان، همزمان با بالغ شدن آنان می­شود. پذیرش و تاثیر همسالان مهمتر از ارزش­های خانوادگی می­گردد که منجر به تضادهایی بین نوجوانان و والدین می­شود.

بلوغ چیست؟

بلوغ دورانی از رشد و نمو سریع است که در حین آن یک کودک از نظر جسمی به یک بزرگسال تکامل می­یابد و قادر به تولید مثل جنسی می­شود. این دوران با افزایش سنتز هورمون­های جنسی همچون استروژن، پروژسترون و تستوسترون آغاز می­شود و توسط پیدایش صفات ثانویه جنسی مانند تکامل پستان­ها در دختران و پیدایش موی صورت در پسرها مشخص می­گردد.

بلوغ زودرس چیست؟

ظاهر شدن علائم بلوغ‌ ‌ازنظر فیزیکی و هورمونی، در دختران قبل از 8 سالگی و در پسران قبل از 9 سالگی،‌ ‌بلوغ زودرس نامیده می‌شود که البته این تعریف در جوامع مختلف تغییر می کند. ابتدا این کودکان بلندتر از همسن‌های خود هستند ‌ولی به دلیل بلوغ زودرس استخوان‌ها‌،‌ ‌درنهایت قد کوتاه‌تری در‌ ‌بلوغ خواهند داشت. بلوغ زودرس از دو جنبه حائز اهمیت است؛ جنبه اول، علل ایجادکننده آن و جنبه دوم، اثر بلوغ زودرس بر وضعیت رشد و سلامت کودکان در آینده.

عوامل موثر در بلوغ زودرس

مطالعات نشان داده است کودکانی که دچار سوء تغذیه و کاهش رشد هستند، احتمال بروز بلوغ زودرس در آنها بیشتر است . بروز بلوغ زودرس در کودکان دچار سوء تغذیه که به دنبال افت رشد، افزایش و بهبود وضعیت قد و وزن دارند، دیده شده است.دلیل آن تغییرات هورمونی است که در جبران افت رشد رخ داده و باعث تکامل زودرس هیپوتالاموس و بلوغ زودرس می شود.

یکی از مهمترین عوامل مؤثر در بروز بلوغ زودرس، چاقی و اضافه وزن در کودکان است. مطالعات اخیر نشان می دهند احتمال بلوغ زودرس در دخترانی که دارای رژیم غذایی پر چرب، فعالیت بدنی کم و نیز کمی چاق هستند، بیشتر است.

در دیگر مطالعه انجام شده در دانشگاه اوکلند نشان داده اند در کودکانی که مادرانشان طی دوران بارداری و شیردهی رژیم پرچرب داشته اند، احتمال بروز بلوغ زودرس بیشتر است.

همچنین در نوزادانی که منحصرا با فرمولای سویا تغذیه می شوند، به دلیل بالا بودن سطح فیتواستروژن های موجود در سویا احتمال بروز بلوغ زودرس بیشتر است.

مطالعات اخیر نشان داده اند دخترانی که کمبود ویتامین D داشتند ریسک منارک زود هنگام، تقریباً 3 برابر بیشتر از دخترانی است که ویتامین D کافی داشتند.

علاوه بر عوامل تغذیه ای و ژنتیکی برخی عوامل محیطی نیز بر بروز بلوغ زودرس به خصوص در دختر بچه ها تأثیرگذارند. از مهم ترین این عوامل می توان به آفت کش ها که در میوه ها، سبزی ها و صیفیجات استفاده می شود، ظرف های پلاستیکی مخصوصاً اگر به صورت مداوم از این ها برای نگهداری یا مصرف غذاهای داغ، گرم و چرب استفاده شود و زندگی کنار دریا شاید به دلیل استفاده مستمر از غذاهای دریاهای آزاد، اشاره کرد.

خطرات بلوغ زودرس در کودکان

بلوغ زودرس و افزایش خطر ابتلا به سرطان های وابسه به هورمون مانند سرطان سینه: تحقیقات نشان می دهد که میان بلوغ زودرس و افزایش خطر ابتلا به سرطان سینه ارتباط وجود دارد. این ارتباط می تواند ناشی از آن باشد که در نتیجه بلوغ زودرس، سطح استروژنی که بدن یک زن در طول زندگی تولید می کند، افزایش می یابد و هر چه بدن یک خانم بیشتر با هورمون جنسی زنانه (استروژن) مواجه باشد شانس ابتلای وی به سرطان سینه بیشتر می شود.

بلوغ زودرس و کوتاه قدی: زمانی که فرآیند بلوغ اتفاق می افتد، کودک یا نوجوان با رشد سریع قدی مواجه می شود. در بسیاری از موارد، ممکن است قد کودک یا نوجوان در زمان بلوغ، کاملاً طبیعی یا حتی مقداری بلندتر از افراد همسن و سال خود هم باشد اما وارد شدن زودرس به مرحله بلوغ، باعث افزایش ترشح هورمون استروژن و بسته شدن زودتر از موعد صفحات رشد خواهد شد. در واقع بلوغ زودرس، با کوتاهی قد در دوران بزرگسالی، رابطه مستقیمی دارد.

 همچنین مشکلات رفتاری و هیجانی همچون تغییر در تعاملات اجتماعی و عدم تمرکز در مدرسه در افرادی که بلوغ زودرس را تجربه می کنند مشاهده می شود. اختلالات خلقی و شخصیتی در افرادی که دچار بلوغ زودرس می‌شوند بیشتر مشاهده می‌شود. بلوغ زودرس فرد را زودتر از موعد با استرس‌های مربوط به دوره جوانی روبه رو می‌کند، ارتباطات اجتماعی او را تحت تاثیر قرار می‌دهد و حتی در برخی موارد موجب انزوای نوجوان می‌شود.

توصیه های تغذیه ای در مقابله با بلوغ زودرس

با توجه به اهمیت تغذیه کودکان در بروز بلوغ زودرس بنابراین توصیه‌‌های تغذیه ای باید در مرحله نخست به والدین کودکان صورت گیرد تا دقت بیشتری در انتخاب‌های غذایی برای کودکان در سنین کودکی داشته باشند.

- رعایت تنوع و مصرف گروه های متعدد غذایی

- برقراری تعادل میان انرژی دریافتی و فعالیت بدنی

-  مصرف انواع میوه ها وسبزی ها (به ویژه سبزی های با برگ سبز تیره و زرد رنگ) حدود 3-5 واحد در روز

- رژیم غذایی کم چربی و استفاده اندک از چربی های مضر) اسیدهای چرب ترانس و چربی اشباع (

- استفاده از روغن های گیاهی غیر اشباع شده و پرهیز از مصرف روغن های جامد هیدروژنه

- تهیه غذاهای کم چرب و حتی الامکان عدم استفاده از غذاهای سرخ شده

- محدود کردن مصرف قند و نمک در رژیم غذایی

-  پرهیز از اضافه کردن سس های چرب به سالاد

-  استفاده از غذاهای خانگی به جای غذاهای آماده و تنقلات

-  استفاده از آب میوه های طبیعی، دوغ و شیر به جای نوشابه های شیرین و گازدار تجاری

- تشویق کودکان به انجام فعالیت بدنی به خصوص در کودکان دارای اضافه وزن حداقل 30 دقیقه در روز

- مصرف مقادیر کافی ویتامین D و در صورت کمبود، انجام مکمل یاری