نقدی بر منشورهای حوزه مهدویت همراه با معرفی کتاب گونه شناسی اندیشه منجی موعود در ادیان
وضعیت کنونی چاپ و نشر کتاب درباره مهدویت بیش از آنچه تصور شود آشفته است. از جمله ویژگی های کتاب های مرتبط با حوزه مهدویت، می توان به تعداد بالای انتشار آن نسبت به دیگر حوزه های دینی و علمی اشاره کرد. در واقع کمتر آموزه یا موضوعی یافت می شود که هر ساله تعداد زیادی کتاب عمومی و تخصصی درباره آن به چاپ برسد. در نگاه نخست این واقعیت بسیار جالب است و به عنوان توجه به موضوعی در خور توجه، امیدوارکننده به نظر می رسد. با وجود این، این پدیده امر کاملاً میمونی نیست و نباید آن را به معنای اقبال و علاقه به این موضوع درنظر گرفت و تکثر منشورات مهدوی را نشانه پویایی این حوزه قلمداد کرد.
برخلاف دیگر حوزه های دینی مانند کلام، فقه، اصول و فلسفه که تألیف اثر در زمینه آنها نیازمند برخورداری از سطح اطلاعات تخصصی و حرفه ای است، ظاهرا ساده ترین کار در جهت ابراز علاقه به امام عصر (عج) و تلاش در زمینه بحث مهدویت، نگارش و انتشار یک کتاب به نظر می رسد و انبوه ارادتمندان به این موضوع – که طیف وسیعی از مردم عادی را هم شامل می شود – پیش از آنکه به فکر ابراز ارادت خود به ساحت قدس مهدوی (عج) از طریق اصلاح افکار و رفتار خود باشند، درصدد تولید یک اثر مکتوب بر می آیند و درنتیجه آن می شود که هم اکنون واقع شده است.
مروری بر عناوین و درونمایه غالب آثاری که در زمینه مهدویت به چاپ می رسند، حاکی از سطح نگری و عوام زدگی آشکاری است که در این زمینه غلبه یافته و ظاهراً قرار نیست از شدت آن کاسته شود. بخش مهمی از عوامل پدید آورنده این وضعیت به فقر معرفتی و سطح غیر قابل قبول بینش و دانش نویسندگان بی نام و نشان این کتاب ها مربوط می شود و بخش دیگر آنکه – شاید از بخش مهم قضیه نیز مهم تر باشد – به اغراض تجاری ناشران و پدید آورندگان این آثار باز می گردد که درصدد هستند با استفاده از علاقه و نیاز مخاطبان نسبت به این موضوع دست به کار شده و پولی به جیب بزنند و باری بربندند.
در سوی دیگر وضعیت، منشورات مراکز و مؤسسات تخصصی مهدویت نیز چندان جالب به نظر نمی رسد. عمده ترین آسیب هایی که در کتاب های منتشر شده توسط این ناشران به چشم می آید، به دو نقیصه موضوع شناسی و روش شناسی مربوط می شود؛ متأسفانه مساله ها و موضوعاتی که در این دست کتاب ها دیده می شود اساساً با سؤالات و دغدغه های مخاطبانی که در فضای امروز به سر می برند فاصله دارد. همچنین با وجود انتظاری که مبنی بر انجام کیفی تحقیقات و بهره گیری از روش های علمی وجود دارد، به جز تعداد انگشت شماری از این آثار همگی از نقیصه های روش شناختی برخوردارند.
بر این دو آسیب، ضعف های دیگری نیز اضافه می شود؛ به کارگیری نثر کهن و قدیمی، عدم ویرایش و اصلاح متون، نقص در معرفی نویسنده و ناشر و متولی انتشار کتاب، تعیین نامناسب قطع کتاب، طراحی مبتدیانه جلد کتاب، ضعف در نوع کاغذ و چاپ جلد کتاب، استفاده از کاغذهای سبک و نامرغوب، بی توجهی و بی دقتی در چاپ داخلی کتاب، بی سلیقگی در انتخاب فونت های اصلی و فرعی متن کتاب، عدم تبویب صوری منسجم مطالب کتاب، ساده انگاری در طراحی داخلی صفحات و سرصفحه ها و موارد دیگری از این دست، باعث شده تا حق مطلب در این عرصه به خوبی ادا نشود و ضرورت پیمودن راهی دراز تا رسیدن به تولید کتاب هایی قابل قبول در زمینه مهدویت احساس شود. در این میان چاپ یک کتاب خوب که از مشکلات و ضعف های پیشین در امان بوده باشد، به واقع غنیمت است!
گونه شناسی اندیشه منجی موعود در ادیان، عنوان کتابی است که انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب در سال 1388 و در 500 صفحه به چاپ رسانده و از قرار معلوم حاصل تلاش گروهی جمعی از اساتید و پژوهشگران این دانشگاه به شمار می رود. اگرچه درباره موضوع این کتاب، تا کنون آثار متعددی به چاپ رسیده – و این واقعیت مورد توجه نویسندگان این کتاب نیز قرار گرفته – اما برخورد جدی و علمی این کتاب با آموزه نجات بخشی و موعود باوری در ادیان، آن را به پایانی بر آثار بی کیفیت پیشین مرجعی یکتا در این زمینه بدل ساخته است. قوت طرح پژوهشی کتاب که فصول مختلف آن را در راستای مساله هایی مشخص سامان داده است، به همراه نثری روان و نگارشی متعارف، سبب شده تا علاوه بر متخصصان و اهل علم، عموم علاقه مندان نیز در شمار مخاطبان بالقوه کتاب لحاظ شوند و مطالعه ای جذاب و اصولی در رابطه با منجی موعود برای آنها امکان پذیر باشد.
شش فصل ابتدایی کتاب که پس از مقدمه قرار گرفته اند، به بررسی ایده موعود در ادیان زرتشتی، هندی، بودایی، چینی، یهودی و مسیحی می پردازد و فصل های دیگر کتاب، بررسی منجی باوری و موعود گرایی اسلامی را در قرآن و سنت نبوی، تاریخ سیاسی، مذاهب اهل سنت، عرفان و تصوف و تشیع پی می گیرند. در فصل سیزدهم کتاب بحثی با عنوان جوهره مهدویت که تأملی پدیدار شناختی در موعودباوری اسلامی با تأکید بر تشیع اثنی عشر است از سوی ویراستار علمی کتاب ارائه شده و درنهایت نتایج کلی تحقیق در موعودباوری ادیان در انتهای کتاب مورد اشاره قرار گرفته است.
روش کار نویسندگان کتاب در مراجعه به منابع و متون اصلی هر دین و آیین و استناد به آنها در مقالات، نقش مهمی در افزایش ارزش علمی کتاب دارد. همچنین علاوه بر متن اصلی، فهرست منابعی که در کتاب شناسی مقالات کتاب ارائه شده، به عنوان راهنمایی برای مطالعه و تحقیق بیشتر پژوهشگران و علاقه مندان مهدویت مفید خواهد بود. مطالعه این کتاب به همه علاقه مندان مهدویت و کسانی که مشتاق دانستن درباره شمولیت ایده موعود در ادیان و اصالت آن در اسلام هستند توصیه می شود.
منبع: نشریه همشهری آیه شماره 3