قم؛ استانی کهن با آثار غنی و نگینی در میان

تاریخ خبر :1393/12/27-به گزارش ایرنا، بر پایه مدارک و شواهد سابقه شهر قم به دوران ساسانی بازمی گردد ولی مهمترین رویدادی که در تاریخ این شهر می توان به آن اشاره کرد، اسلام آوردن و پذیرش تشیع مردم آن است.

قم درسال 23 هجری قمری به دست ابوموسی اشعری فتح و از آن به بعد به شهر اهل بیت (ع) مشهور شد و اهالی آن به شیعه متعصب شهرت یافتند و این شهر به پناهگاه شیعیان و مخالفان خلفای اموی و عباسی تبدیل شد.

پس از پذیرش اسلام و تشیع از سوی مردم قم؛ سرنوشت سازترین رخداد تاریخ این شهر مقدس، ورود حضرت معصومه (س) خواهر گرامی هشتمین اختر تابناک امامت حضرت رضا (ع) است.

این بانوی کریمه (س) در سفر به سمت خراسان به منظور دیدار برادر به علت بیماری مدت 17 روز در قم سکونت اختیار کردند و در سن 28 سالگی و در 12 ربیع الثانی سال 201 هجری قمری در این شهر رحلت کردند و اکنون بارگاه ملکوتی و مرقد مطهر ایشان همانند خورشیدی در قلب شهر قم می درخشد و همواره فیض بخش و نورافشان دلها و جانهای تشنه معارف حقانی و ماوای شیفتگان خاندان عصمت و طهارت (ع) بوده است.

قم از دیرباز مامن و ماوای شیعیان و دوستداران ائمه اطهار (ع) بوده است؛ به گونه ای که آن بزرگواران این شهر را آشیانه خویش نامیده اند و این شهر به عش آل محمد (ص) مشهور شده است و نیز راویان و محدثان بزرگی در این شهر زندگی می کرده اند.

تاسیس حوزه علمیه قم توسط حضرت آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حایری یزدی (ره) نیز این شهر را به مرکز علوم اسلامی و پایگاه علمی جهان اسلام و تشیع تبدیل کرد.

حضور امام خمینی (ره) نیز نقطه عطفی در تاریخ پرشکوه قم پدید آورد و این شهر را به مرکز مبارزه علیه ستم های رژیم مستبد ستمگر پهلوی تبدیل کرد و بارقه های آغازین انقلاب شکوهمند اسلامی ایران در این شهر با قیام 15 خرداد در سال 1342 زده شد و سرانجام در 22 بهمن 1357 انقلاب اسلامی به پیروزی رسید و قم به عنوان ام القرای جهان اسلام به جهانیان معرفی شد.

استان قم با وسعت 11 هزار و 240 کیلومتر مربع در مرکز کشور واقع شده و مرکز آن شهر قم است، این استان از شمال به جلگه ورامین و شهر ری استان تهران و ساوه استان مرکزی و کاشان ، استان اصفهان و کویر نمک و از غرب به شهرستانهای آشتیان و تفرش از استان مرکزی محدود است.

بر اساس اسناد موجود، 255 امامزاده (ع) در 100 بقعه در استان قم شناسایی شده اند که در برخی از این بقعه ها بیش از یک امامزاده (ع) به خاک سپرده شده است؛ همچنین در استان قم 810 اثر تاریخی وجود دارد که 354 اثر آن در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

* آستانه مقدس حضرت معصومه (س)

حرم مطهر کریمه اهل بیت (س) همچون نگینی در شهر مقدس قم می درخشد و نخستین زیارتگاه عاشقان اهل بیت (ع) در این استان است.

ایجاد فضاهای معماری بر تربت پاک حضرت معصومه (س) به نیمه دوم قرن دوم هجری قمری باز می گردد.

به استناد کتابهای معتبر تاریخی این بنا در اواسط پنجم توسط امیر ابوالفضل عراقی از رجال دوره طغرل اول سلجوقی (465-429 هجری قمری) تجدید بنا شد و با آغاز قرن دهم هجری قمری و شروع فرمانروایی سلسله صفوی، آستانه قم بیشتر مورد توجه قرار گرفت و در عصر قاجار رواقهایی به آن افزوده شد.

گنبد حرم مطهر در سال 925 هجری قمری تجدید بنا شد و سطح خارجی آن با کاشی های معرق آراسته و ایوان بلند با 2 مناره در صحن عتیق ساخته شد و در سال 970 هجری قمری به دستور شاه طهماسب صفوی به تکمیل و تزیین حرم پرداختند که از آن جمله کاشی کاری ضریح و نصب ضریحی از فولاد بود و بعد از آن گنبد طلا بنا شد.

در دوره صفویه، آستان حضرت معصومه(س) از شکوه و جلال خاصی برخوردار شد به طوری که این خاندان گنبد و بارگاه حضرت معصومه(س) را بلندتر ساختند و با کاشی تزیین کردند.

** مدرسه فیضیه از مهمترین مراکز علوم اسلامی جهان و از بناهای دوره صفویه است که به دستور شاه طهماسب اول ساخته و در زمان فتحعلی شاه قاجار تغییراتی در ساختار آن داده شد.

این مدرسه از نیمه نخست قرن 13 هجری قمری جایگزین بنای مدرسه آستانه شد که به اعتبار متون معتبر تاریخی، این مدرسه از میانه قرن ششم هجری قمری وجود داشته و در عصر صفوی تجدید بنا شده بود.

بنای مدرسه چهار ایوانی است و در دو طبقه با 40 حجره پایینی متعلق به عصر قاجار و 40 حجره بالایی متعلق به قرن چهاردهم هجری قمری بنا شده است.

قدیمی ترین بخش مدرسه، ایوان جنوبی آن است که به تاریخ 939 هجری قمری با کاشی های زیبای معرق، متعلق به عصر صفوی تزیین شده است.

** مسجد جمکران

مسجد جمکران نیز یکی از اماکن مذهبی و تاریخی است که روز هفدهم رمضان 373 هجری به فرمان حضرت بقیة الله(عج)، در کنار روستای جمکران تاسیس شد.

قدر مسلم این است که مسجد جمکران بیش از یک هزار سال پیش به فرمان حضرت ولی عصر(عج) ، در بیداری، ـ نه در خواب ـ تاسیس شد و در طول قرون و اعصار، پناهگاه شیعیان و پایگاه منتظران و تجلیگاه حضرت صاحب الزمان (عج) بوده است.

** مسجد جامع عتیق قم

مسجد جامع عتیق قم نیز از بزرگ ترین مساجد شهر که به قولی در قرن هشتم توسط سلطان جانی خان پادشاه ترکستان ساخته شده است، تاریخ نگارش یکی از کتیبه های موجود در آن سال ‎529 هجری قمری است لیکن تاریخ دقیق احداث مسجد مشخص نیست.

این مسجد کهن و تاریخی دارای مقصوره و گنبدهای باستانی و ایرانی قدیمی با 2 گوشواره و سه شبستان فتحعلی شاهی و زیرزمین ناصرالدین شاهی به ضمیمه ایوان و صحن و سرداب ورودی است.

** خانه امام خمینی

خانه امام خمینی(ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی که روزگاری پرجنب و جوش و حرکت جهت برپایی انقلاب اسلامی بود، اینک یکی از اماکن دیدنی و پرجاذبه برای گردشگران مذهبی است.

خانه حضرت امام راحل(ره) در شهر قم، ساختمان دو طبقه و بسیار ساده ای است که از زیرزمین و طبقه همکف تشکیل شده است و حیاط ساختمان در قسمت جنوبی قرار گرفته و در شمال ، شرق و غرب آن فضاهای سرپوشیده قرار دارد.

استقرار فضاها به گونه ای است که پلکان میانی ، ساختمان را به 2بخش بیرونی از سمت شرق و اندرونی در سمت غرب تقسیم می کند.

تالار سمت شرق محل سخنرانی حضرت امام (ره) در دهه های گذشته است.

از شواهد ساختمانی و معماری بنا پیدا است که تاریخ ساخت آن به اوایل سده حاضر باز می گردد و بنا در حدود سال 1335 شمسی توسط حضرت امام خمینی (ره) خریداری و تا سال 1343 توسط معظم له مورد استفاده بوده است.

** تیمچه بازار قم

تیمچه بازار قم نیز از بناهای ارزشمند و باشکوهی است که بنای آن به دست استاد حسین معمارباشی ساخته شده که دارای ‎20 حجره تجاری در طبقه پایین و ‎12 غرفه در بالا است .

**مسجد اعظم

این مسجد نیز از دیگر آثار مذهبی و تاریخی در جبهه غربی آستانه مقدس حضرت معصومه (س) به سعی و اهتمام آیت الله العظمی بروجردی در سال 1374 هجری قمری توسط استاد حسین بن محمد معمار معروف به لرزاده بنا شده است.

این مسجد که به دلیل عظمت و بزرگی، مسجد اعظم نام گرفته است، در زمره مساجد سه ایوانی بوده و شبستان گنبددار آن که سراسر مزین به کاشی های معرق است، در ضلع جنوبی صحن واقع شده و از طریق مسیرهای جانبی به 2شبستان ستوندار شرق و غرب مرتبط است.

از دیگر آثار تاریخی و گردشگری در داخل شهر قم می توان به مقابر باغ گنبد سبز، امامزاده علی ابن جعفر (ع)، بقعه علی ابن بابویه قمی، چهل اختران، مدرسه جهانگیرخان، خانه های تاریخی زند و یزدان پناه، بازار کهنه، بازار نو و مدرسه غیاثیه پامنار اشاره کرد.

موزه های مردم شناسی (در خانه زند)، صنایع دستی (در خانه یزدان پناه) و آثار مراجع (در منزل قدیمی امام خمینی (ره) ) از موزه های زیر پوشش اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری قم است و موزه آستانه نیز زیر نظر آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه (س) است.

* صنایع دستی

استان قم از صنایع دستی متنوع و گوناگونی برخوردار است که از مهمترین آنها می توان به حرفه سوهان پزی اشاره کرد که پیشینه آن به دوران ناصر الدین شاه قاجار می رسد، در حال حاضر 261 کارگاه سوهان پزی با بیش از 500 کارگر در این استان به تولید سوهان اشتغال دارند.

عمده ترین فعالیت صنایع دستی در استان قم به قالیبافی اختصاص دارد که این هنر نفیس از قرنها پیش در دامن روستاییان خوش ذوق پا به عرصه وجود گذاشت و اکنون در استان قم حدود 10 هزار نفر در این حرفه اشتغال دارند که حدود 60 درصد این تعداد را مردان تشکیل می دهند و ماهانه حدود چهار هزار مترمربع فرش ابریشم در استان قم بافته می شود.

از سایر صنایع دستی استان قم می توان به رشته هایی مانند؛ سفالگری و سرامیک سازی، خرمهره سازی، سنگتراشی و حکاکی روی سنگ، منبت کاری و کنده کاری و مشبک کاری چوب، تزیینات معماری، معرق کاری، شیشه گری، نقاشی سنتی، رودوزیهای سنتی، بافته های سنتی، گیوه، مروارید بافی، خراطی چوب، نگارگری و تذهیب، صحافی سنتی، تزیینات پارچه ای، رنگرزی گیاهی، تولید فرآورده های پوست و چرم، قلمزنی و مشبک کاری و حکاکی روی فلزات، معرق ساقه گندم و چلنگری (تولیدات فلزی فرفوژه) اشاره کرد.

* زیارت و گردشگری محدود به شهر قم نیست

مسافران و زائران به طور عمده به قصد زیارت بارگاه نورانی حضرت معصومه (س) و نیز عبادت در مسجد مقدس جمکران در شهر مقدس قم به این استان سفر می کنند.

در بخشهای قم شامل؛ کهک، خلجستان، قنوات، سلفچگان و جعفرآباد نیز دارای امامزادگانی برای زیارت و اماکن تاریخی و تفریحی برای سیاحت است که از آن جمله می توان به شهر کهک در 30 کیلومتری قم اشاره کرد.

سابقه بخشداری کهک به بیش از 70 سال می رسد و از نظر جمعیت بعد از بخش مرکزی در مکان دوم قرار دارد که دارای دو دهستان کهک و فردو و 18 روستاست و به غیر از مناطق ییلاقی، وجود آثار متنوع در این منطقه نشان از قدمت و پیشینه تاریخی و فرهنگی آن دارد که از جمله آثار تاریخی و قدیمی آن می توان به خانه ملاصدرا، مسجد و تپه صرم، قلعه ساسانی سیرو، غارهای وشنوه و کهک، میل میم، چهارطاقی کرمجگان، حمام روستای قبادبزن اشاره کرد.

* خانه ملا صدرا

در داخل شهر کهک، یادگاری از دوران سکونت این حکیم نامدار در قم باقی مانده است.

این خانه در محله چال حمام واقع است و پیرامون آن را خانه هایی با بافت معماری مناطق گرمسیری احاطه کرده اند. پلان اصلی بنای آن شبستانی چلیپایی (چهار صفه) است که گرداگرد آن را در چهار گوشه، طبقه همکف و اول، حجره ها و اتاقهایی در بر گرفته اند.

تزیینات این ساختمان شامل؛ گچبری شبه سجاده ای و مشبکهای گچی در نورگیرهاست و در شرق خانه قناتی وجود دارد که جزیی از مجموعه خانه ملا صدرا محسوب می شود.

محمد ابن ابراهیم قوامی شیرازی ملقب به صدر المتالهین یا ملاصدرا در نهم جمادی الاولی سال 980 هجری قمری دیده به جهان گشود و در سن 71 سالگی در سال 1050 هجری قمری در شهر بصره (عراق) درگذشت که از آثار او می توان به کتابهای المشاعر و الحکمه العرشیه اشاره کرد.

* بخش سلفچگان

بخش سلفچگان با حدود 10 هزار نفر جمعیت در 40 کیلومتری قم قرار دارد و دارای دو دهستان راهجرد و نیزار است و با داشتن منطقه ویژه اقتصادی و شهرک صنعتی از اهمیت خاصی برخوردار است.

مهمترین جاذبه های فرهنگی و گردشگری این بخش شامل؛ آرامگاه امامزادگانی همچون؛ امامزاده جعفر، امامزده عبدالله، امامزاده محمد شریف، امامزاده اسماعیل، کاروانسراهای کنارگرد و دهکده طلاب است.

رودخانه طایقان و جنداب یکی دیگر از جاذبه های اکوتوریسمی (طبیعتگردی) این منطقه است و نیز منطقه کوهستانی و خوش آب و هوای اطراف امامزاده عبدالله (ع) و روستای طایقان از دیگر جاذبه های گردشگری سلفچگان است.

* بخش خلجستان

بخش خلجستان با مرکزیت شهر دستجرد یکی دیگر از بخشهای استان قم است که در 55 کیلومتری شهر قم قرار دارد و دارای دو دهستان دستجرد و قاهان و 64 آبادی است.

محور فعالیتهای اقتصادی مردم منطقه کشاورزی و بیشتر به صورت کاشت درختان سردسیری و انواع صیفی است.

بخش خلجستان دارای روستاهای زیبا با جاذبه های تفریحی و فرهنگی است که از آن جمله می توان به روستاهای؛ طینوج، فوجرد، نایه، آمره، وشاره، ونان، گیو و جمیزقان اشاره کرد .

از جمله آثار تاریخی در این منطقه؛ آتشکده نویس، آب انبار راهجرد، کاروانسرای شاه عباسی، پل تاریخی طینوج، قلعه های چک و وتوس کهندان است.

* جعفرآباد

جعفرآباد یکی دیگر از بخشهای استان قم به مرکزیت شهر جعفریه در 35 کیلومتری شمال غربی شهر قم است که در مسیر راه ارتباطی استانهای غربی و مرکزی کشور قرار دارد و از جاذبه های طبیعی این بخش، روستاهای خوش آب و هوای طغرود، دولت آباد و گلستان است.

از آثار مذهبی و تاریخی آن می توان به آرامگاه امامزادگانی همانند؛ امامزاده یحیی، شش امامزاده قمرود (ع)، قلعه تپه طغرود، آب انبار و حمام پاچیان و تپه روستای حیدرآباد بستار اشاره کرد.

* قنوات

شهر قنوات در هشت کیلومتری شمال غربی شهر قم واقع شده است .

یکی از مهمترین جاذبه های طبیعی قنوات را می توان کویر آن دانست که علاقه مندان فراوانی را به سوی خود جلب می کند.

از جمله آثار و جاذبه های تاریخی این منطقه می توان به آرامگاه امامزادگانی مثل؛ امامزاده طیب و طاهر و امامزاده حلیمه خاتون(ع)، کاروانسرای سنگی (کاج) محمد آباد و قره تپه اشاره کرد.