اوضاع تاریخی روستا
هسته اولیه روستا در آغازبه صورت قلعه درجنوب روستابرروی تپه ای بناگردید ودارای بافت فشرده و متراکم وکوچه های باریک وچندین بن بست باحصارضخیم وبلندبوده است.سپس باافزایش جمعیت وبه وجود آمدن امنیت بیشتر به مرور بافت روستا دراطراف این هسته رشد و گسترش یافته است.مرحله بعدی توسعه درجهت مشرق قلعه بوده است ومراحل دوم وسوم و چهارم وپنجم توسعه به ترتیب درشمال وشمال غربی/شمال شرقی/جنوب شرقی ومجددادرشمال شرقی گسترش یافته است به طوری که بافت روستابه لحاظ وجودموانع فیزیکی واقتصادی دراطراف خود دارای پراکندگی است.
گذشته روستا بر اساس اسناد ومدارک مکتوب
دهستان آسپاس مانند شهرستان اقلید قرونی تاریخی و کهن دارد.وجود امامزاده ها ودیگرآثارتاریخی به جا مانده گواهی بر این مدعاست.
در نزدیکی روستای آسپاس باتلاقی است به نام (گوربهرام)بنا بر روایات زیاد بهرام گورهنگام تعقیب شکار به باتلاقی فرورفته که بعدها این باتلاق گوربهرام نام گرفته است.
همچنین بر روی تپه ایدراین روستاآثاری از یک قصر قدیمی مجلل به چشم میخورد که به نام قصر یزدگرد سوم مشهور است.
زبان بیشتر مردم این منطقه فارسی است که البته با لهجه فارسی صحبت میکنند.عبور عشایر کوچ رو در این منطقه و ازدواج های متعدد بین عشایر و مردم این منطقه و همچنین اسکان عشایردر روستاهای اسلام آباد وعباس آباد و نیز شهرکهای جدیدی که به همین منظور بنا شده زبان ترکی را نیز در منطقه رایج کرده است.همه مردم منطقه دارای دین اسلام و مذهب شیعه می باشند.پایبندی آنان به عقاید و رسوم اسلامی را میتوان در خور تمجید دانست.مراسم اعیاد مذهبی همانند عید فطر و قربان و جشن هایی در این رابطه با تولد حضرت رسول اکرم (ص) و أئمه معصومین بخصوص میلاد حضرت صاحب الزمان (عج) در بین مردم بسیار باشکوه برگزار می شود و از اعیاد ملی همچنین یوم الله 22 بهمن و دهه مبارک فجر نیز با شکوه خاصی برگزار می گردد و نیز مراسم عید نوروز در بین مردم با تشریفات خاصی برگزار می شود.در زمینه مذهبی نیز مراسم عزاداری سالار شهیدان حضرت اباعبدالله (ع) در ماههای محرم و صفرطی دو هیات جداگانه وبزرگ خیلی خوب و با شور خاصی برگزار می شود.
آسپاس و جغرافی نویسان ونویسندگان خارجی
1-سفرنامه پولاک:در مرتفع ترین نقطه ای که من تنباکو دیدم آسپاس درجلگه ای بین اصفهان و شیراز بود.
2- در سال 1581 میلادی پرتغالیها یکنفر به نام جان نیوبری را برای افتتاح باب تجارت به ایران می فرستند”وی بعد از اینکه دربندر گمبرون(بندرعباس)قدم به خاک ایران می نهدبه شیرازمی رود وازطریق هازواپاس(آسپاس)-کوسک سر(کوشک زر)-یزداکاس(ایزدخواست) به هیپاهان(اصفهان) میرسد.
3-درقرن شانزدهم دونفر اسپانیایی به نامهای ونسان لیلان و هانری دوفیلمن به ایران آمده اند وازراه اصفهان.شیراز را توصیف وکلمه آسپاس رابه کار برده اند.
4-در سال 1614 میلادی یک نفر نجیب زاده اسپانیایی به نام دن گارسیادوسیلو ازطرف دولت اسپانیا مأمور عقد تجارت ابریشم می شود ودر سال 1617 میلادی برای رسیدن به اصفهان از مناطق زیر گذشته 1-ماهین 2-امان زاداسماعیل 3-وژون(اومان) 4- آسوپاس (آسپاس) 5-کوسک مرد(کوشک زر) 6-کوهیکسان (شهرضا)
5-
ماهیارتاورینه در24 فوریه 1665 میلادی(1075قمری)سفر راشروع می کند ودر27 فوریه به مقصودبیگ می رسد.وی مینویسد پس از آنکه سلسله جبال متعددی را پشت سر گذاشتیم به قریه بزرگی موسوم به آسپاس سرازیر شدیم.در آنجا روی قله کوهی آثار قلعه خرابی دیده می شود.سکنه آن از نژاد گرجی هستند اما مسلمان شده اند و در آنجا به خاطر وجود نهرهای فراوان/ماهی و شراب زیادی بدست می آید
ماهیارتاورینه در24 فوریه 1665 میلادی(1075قمری)سفر راشروع می کند ودر27 فوریه به مقصودبیگ می رسد.وی مینویسد پس از آنکه سلسله جبال متعددی را پشت سر گذاشتیم به قریه بزرگی موسوم به آسپاس سرازیر شدیم.در آنجا روی قله کوهی آثار قلعه خرابی دیده می شود.سکنه آن از نژاد گرجی هستند اما مسلمان شده اند و در آنجا به خاطر وجود نهرهای فراوان/ماهی و شراب زیادی بدست می آید
6)شارون: روز هفتم ژانویه قبل از طلوع فجرازایزدخواست حرکت کردیم وپس ازده ساعت راه شب را در قریه ده گردو منزل کردیم و روز هشتم هفت فرسخ راه می رفتیم که پس ازطی چهار فرسخ از روی یک پل کوچک سنگی موسوم به پل سیاه کوه گذشتیم که در سه فرسخی رودخانه قصبه کوشک زر است.چهار فرسخ در جنوب کوه مرتفعی راه پیمودیم ودر دامنه آن کوه قصبه آسپاس روی تپه بنا شده است.این قصبه سیصد رودخانه دارد و جمعیت آن سنبه زیاد است و اطراف آن مرغزارو انهار متعدد واشجار بسیار زیادی یافت میشود.غالب سکنه آسپاس درقدیم عیسوی مذهب واز اهالی قفقاز وگرجستان وسایرایلات شمالی بوده اند که شاه تهماسب و شاه اسماعیل وشاه عباس کبیرآنها رابه داخل خاک فارس کوچانیده اند زیرا اهالی قفقاز و گرجستان بسیار جنگجو و یاغی بوده اند وبه محض اینکه قشون ایران از قفقاز مراجعت می کرد مشغول طغیان می شدند و به همین دلیل سلاطین بجز کوچانیدن آنها به این مناطق چاره ای نداشته اند. عیسوی های آسپاس تاشهر ماتین که بیست فرسخ با آسپاس مسافت دارد املاک و اراضی دارند و برای اینکه از تأدیه وجه جزیه معاف باشند کم کم مذهب اصلی خود راترک کرده و دین اسلام را قبول نموده اند ودر این نواحی پاره ای از طوایف هند دیده میشوند وهرروز هندوها به رسومات مذهبی وغسل یومیه را مجری می دارند.
7)جرج کریستف فریتزکو (1591 م)اسمی از آسپاس برده است.
