تغذیه و باروری

نازلی نمازی

 ناباروری اصطلاحی است که اگر بعد از  یک سال اقدام به بارداری، حاملگی اتفاق نیفتد، مطرح می‌شود. یک سوم علت ناباروری مربوط به مردان، یک سوم مربوط به زنان و یک سوم مربوط به هر دو نفر می‌باشد و یا اصلا علت آن مشخص نیست. علت ناباروری در مردان معمولا مربوط به عدم تولید اسپرم سالم و کافی است، ولی علت ناباروری در زنان متفاوت است.

مشکلات ساختاری رحم، انسداد مجاری فالوپ یا لوله رحم و در اغلب موارد عدم تولید تخمک سالم از جمله علت‌های ناباروری در زنان است. سبک زندگی و نوع رژیم غذایی تاثیر قابل ملاحظه‌ای بر توانایی باروری در مردان و زنان دارد.

اهمیت رژیم غذایی در باروری

مطالعات نشان می‌دهند زنانی که از یک رژیم غذایی سالم و مقوی بهره‌مند هستند، 66  درصد کمتر از بقیه زنان دچار ناباروری می‌شوند. رژیم غذایی در مردان نیز حائز اهمیت است.

تغذیه تاثیری مستقیم بر توانایی اسپرم دارد. تحقیقات نشان می‌دهد که داشتن عادات نامناسب رژیم غذایی و مصرف مکرر مشروبات الکلی و دخانیات، می‌تواند باعث پایین آوردن کیفیت و مقدار اسپرم شده و لقاح تخم را دشوارتر ‌کند. رژیم غذایی مناسب، متنوع و مغذی در مردان و زنان به باروری کمک می‌کند.

شرایط رژیم غذایی مناسب جهت کمک به درمان ناباروری

شایان ذکر است که نکات تغذیه‌ای زیر باید هم در مردان و هم در زنان رعایت شوند:

 نوع چربی

جایگزینی روغن‌های مایع و غیر اشباع به جای روغن‌های جامد هیدروژنه که دارای اسیدهای چرب ترانس هستند حائز اهمیت است.

 ویتامین C

ویتامین C به جلوگیری از ایجاد نقص در اسپرم کمک کرده و جنبندگی آن را افزایش می‌دهد. مصرف حداقل 90 میلی‌گرم ویتامین C

روزانه از طریق مصرف مواد غذایی غنی از ویتامین C (مرکبات، کلم بروکلی، توت‌فرنگی، طالبی، انبه و ...)  توصیه می‌شود. با توجه به اینکه سیگار به این ویتامین آسیب می‌زند، در افراد سیگاری حداقل 125 میلی‌گرم ویتامینC  به صورت روزانه باید مصرف شود.

 یک لیوان آب پرتقال در روز تقریباً 124 میلی‌گرم ویتامین C را می‌تواند تامین کند. کمبود ویتامین C سبب می‌شود که اسپرم‌ها به هم بچسبند و این حالت سبب 16درصد موارد ناباروری در مردان می‌شود.

 روی

تحقیقات بسیاری نشان می‌دهند که حتی کمبودهای کوتاه مدت روی می‌تواند حجم نطفه و سطح تستوسترون را کاهش دهد. منابع عالی روی شامل گوشت‌ها، جگر و لوبیا می‌باشد.

 اسید فولیک (B9)

تحقیقات نشان می‌دهند مردانی که سطح ویتامین B9 بدنشان پایین است، اسپرم کمتری دارند. غلات صبحانه‌، سبزیجات برگ سبز، عدس، لوبیا سفید و آب پرتقال  از منابع غذایی این ویتامین هستند.

 کلسیم و ویتامینD

مصرف 1000 میلی‌گرم کلسیم و 400 واحد (10 میکروگرم) ویتامین D در روز می‌تواند قدرت باروری را در مردان بالا ببرد. منابع خوب کلسیم عبارتند از شیر، ماست کم چرب و کلم بروکلی و از منابع  ویتامین D می‌توان به شیر و ماهی آزاد اشاره کرد.

ترکیبات آنتی‌اکسیدانی

مصرف مواد حاوی آنتی‌اکسیدان نظیر ویتامین C، ویتامین E، ویتامین A، سولفات روی و سلنیوم در بالا بردن قدرت باروری مردان تاثیر بسیار زیادی دارد. کوآنزیم Q10 که در روغن ماهی، مغزهای آجیلی، گوشت و ماهی یافت می‌شود، بتاکاروتن که در هویج یافت می‌شود و لیکوپن که در هندوانه و گوجه‌فرنگی به وفور یافت می‌شود، تاثیر زیادی در درمان ناباروری مردان دارد.

افراد باید زمانی که قصد باروری دارند، مواد غنی از این ریز مغذی‌ها را مصرف کرده و بنابر نظر متخصص این ریز مغذی‌ها را به صورت مکمل‌های غذایی مصرف کنند.

کیفیت اسپرم تا حد زیادی به مصرف آنتی‌اکسیدان در رژیم غذایی بستگی دارد. آنتی‌اکسیدان‌ها، مثل آنچه در میوه‌ها و سبزیجات وجود دارد، می‌توانند به جلوگیری از آسیب رسیدن به اسپرم که باعث کند و تنبل شدن آنها می‌شوند، کمک ‌کنند. آنتی‌اکسیدان‌های گلوتاتیون و کریپتوگزانتین، که بیشتر در سبزیجات، گوجه‌فرنگی، فلفل و پرتقال وجود دارند، قدرت و سلامت اسپرم را تضمین می‌کنند.

 میوه‌ها و سبزیجات

میوه‌ها و سبزیجات با افزایش جنبندگی اسپرم باروری را در مردان تقویت می‌کنند. توصیه می‌شود مردان و زنان حداقل از 5 واحد میوه و سبزی در روز استفاده کنند.

براساس تحقیقات انجام شده در ایران، مصرف برخی گیاهان نظیر شنبلیله، گزنه، تمشک، موز، گل کلم، پیاز، فلفل قرمز و سبز، موسیر، تخم کدو، کاسنی سالادی، شیرین بیان، اسفناج و انبه در درمان ناباروری مردان نقش بسزایی دارد.

سایر عوامل دخیل در ناباروری

.سیگار و سایر دخانیات: سبب تولید تخمک و اسپرم غیر طبیعی می‌شود. نیکوتین سیگار سبب کاهش استروژن سرم می‌شود.

.مشروبات الکلی: مطالعات حاکی از آن است که مصرف بیش از دو نوشیدنی الکلی در روز سبب کاهش سطح تستوسترون و اسپرم می‌شود.

.قهوه: نتایج مطالعات در خصوص اثر قهوه بر ناباروری با هم متفاوت است. برخی از مطالعات حاکی از بی اثر بودن و حتی درمان ناباروری توسط نوشیدن قهوه بوده است و برخی از مطالعات قهوه را دخیل در ناباروری می‌دانند، بنابراین توصیه می‌شود مردان و زنان مصرف قهوه را به یک تا دو فنجان در روز محدود کنند.

. مصرف آنتی بیوتیک‌ها: بعضی از آنتی‌بیوتیک‌ها به طور موقت سبب کاهش تعداد و تحرک اسپرم‌ها در مردان می‌شوند. بعضی از این آنتی بیوتیک‌ها شامل اریترومایسین، نیتروفورازون یا نیتروفورانتوئین هستند.

.تماس با سموم در محیط: تماس با حشره‌کش‌ها، سموم آفت کش، حلال‌های آلی، سرب، تشعشعات یونیزه، فلزات سنگین و مواد شیمیایی سمی سبب کاهش قدرت باروری در مردان می‌شود. مردانی که در محیط شغلی خود با این مواد سر و کار دارند (چاپخانه‌ها، سرب، سموم کشاورزی، دستگاه‌های رادیولوژی و…) باید از پوشش‌ها و ماسک‌های محافظ استفاده نمایند.