اهداف و فلسفه رجعت

هیچ حادثه ای در این عالم، بدون هدف و فلسفه نیست و هر واقعه ای نسبت به بزرگی و اهمّیتی که دارد، هدفش نیز مهم تر می شود.
رجعت، عملی است حکیمانه که در عظمت و بزرگی آن هیچ شکّی وجود ندارد، تا جایی که برخی به دلیل عجز از درک آن، با انکار رجعت، راه توجیه و تأویل را برگزیده اند؛ لذا بر مدّعیان صحّت رجعت است که هدف و فلسفه آن را بیان کنند. البته ممکن نیست که تمام اهداف و فلسفه رجعت را بتوانیم درک کنیم؛ امّا با تکیه بر آیات قرآن و روایات معصومان (علیه السّلام) می توان مواردی را برای فلسفه و اهداف رجعت، بر شمرد.

1.تحقّق وعده حاکمیت مؤمنان بر زمین

یکی از اهداف رجعت، تحقّق وعده پروردگار عالم به اهل ایمان است که آن ها را حاکم بر جهان گرداند. خداوند متعال، به آنان که به ایمان خالص دست یافته اند، وعده حاکمیت بر جهان را داده است و این امر، عملی نمی شود، مگر با رجعت مؤمنان.
امام صادق (علیه السّلام) در ذیل آیه 55 سوره نور(1) می فرماید:
آیا نمی دانی که بیشتر انبیا، در دنیا یاری نشده، بلکه همه به شهادت رسیده اند و امامان هم پس از آن ها به شهادت رسیده و یاری نشده اند. پس این نصرت وعده داده شده، در زمان رجعت محقّق خواهد شد.(2)

2.اظهار قدرت و عظمت الهی

روز رجعت، یکی از روزهای تجلّی قدرت و عظمت خداوند شمرده شده است. علامه شیخ محمّد جمیل حمود، یکی از اهداف رجعت را همان قدرت و عظمت خداوند متعال دانسته و می گوید:« عالم رجعت، همان قیامت اصغر است.» وی در توضیح مطلب می نویسد:
بازگرداندن این دو گروه (مؤمنان محض و کافران محض) به مثابه دو درس بزرگ و دو آیه مهمّ الهی است تا مردم با مشاهده آن ها به نهایت درجه معنوی برسند و بر ایمانشان افزوده گردد؛ چنان که احیای امواتی که به دست انبیایی مانند ابراهیم، عیسی و عزیر صورت گرفت، بی حکمت نبود. پاره ای از این اتّفاقات برای خود آن ها و پاره ای برای افراد عادی، انگیزه ای برای تقویت ایمانشان (به خدا و معاد) بود.(3)
در تفسیر نمونه نیز به این هدف اشاره شده است.(4)
امام صادق (علیه السّلام) در ذیل آیه (ذَکَّرهُم بِأیّامِ اللَّهِ)(5)می فرمایند:
روزهای خدا سه روز است: روز قیامت مهدی و روز رجعت و روز قیامت.
به طور قطع، این سه روز، از روزهای سرنوشت ساز است و نشانه های قدرت و عظمت خداوند قادر و متعال خواهد بود.

3.شادمانی و تشفّی دل مؤمنان

برخی از محقّقان، هدف از رجعت را تشفّی دل مؤمنان و شادمانی بازگشت کنندگان از حاکمیت حق و شکست باطل دانسته اند. در طول تاریخ، دل مؤمنان بر اثر ظلم و ستم ظالمان و ستمکاران و بی عدالتی هایی که بر آن ها روا داشته اند، پر از خون شده است. با رجعت و انتقام در زمان ظهور حضرت مهدی (علیه السّلام) قلب های شان تشفّی و التیام پیدا می کنند.(6)
امام صادق (علیه السّلام) در تفسیر آیه 39 سوره نحل (7) می فرماید:
یعنی فی الرّجعة سیردهم فیقتلهم و یشفی صدور المؤمنین منهم (8)؛
یعنی در رجعت آنان را بر می گرداند و می کشد، تا دل های مؤمنان را شفا دهد.
سید مرتضی (رحمه الله) می نویسد:
آنچه را شیعه به آن اعتقاد دارد، این است که خداوند متعال گروهی از شیعیان را هنگام ظهور مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) زنده می کند، تا به پاداش یاری و کمک به او و مشاهده دولتش برسند و آنان از مشاهده آشکار شدن حق و بلند شدن سخن «پیروزی آیین» پیروان آن لذّت می برند.(9)
در آیه دیگری آمده است:
(قاتِلُوهُم یُعَذِّبهُمُ اللَّهُ بِأیدیکُم وَ یُخزِهِم وَ یَنصُرکُم عَلَیهِم وَ یَشفِ صُدُورَ قَومٍ مُؤمِنینَ وَ یُذهِب غَیظَ قُلُوبِهِم...)(10)؛
با آن ها پیکار کنید که خداوند آنان را به دست شما مجازات می کند و آنان را رسوا می سازد و سینه گروهی از مؤمنان را شفا می بخشد و خشم دل های آنان را از میان می برد... .
در احادیثی که از شیعه و سنّی نقل شده است، عدالت کامل در آخر الزّمان و با ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) محقّق می شود و تنها در آن زمان است که مؤمنان با دیدن انتقام و عذاب ستمکاران، دردهای دیرینه شان التیام می یابد. بر این اساس، خداوند در «رجعت» مؤمنانی را که همواره مورد ستم و آزار ظالمان قرار گرفته اند به دنیا باز می گرداند، تا با مشاهده عذاب ظالمانی که رجعت کرده اند، دل های آنان شادمان شود.

4.عذاب و ذلّت کافران

یکی از اهدافِ رجعتِ کسانی که به کفر و شرکت خالص دست یافته اند، عذاب و انتقام از آن ها در این دنیا است که با ظهور دادگستر جهانی محقّق می شود. انتقام، این گونه است که طعم تلخ عقاب الهی به ویژه ذلّت و خواری را در همین دنیا که در آن به تکذیب آیات حق پرداخته اند و احکام الهی را نادیده گرفته اند بجشند و با مرگی همراه با ذلّت، دنیا را ترک گویند، تا خاطره شیرین لذّت های نفسانی دنیا که در زمان حیاتشان به آن دست یافتند، از میان برود. در این باره، روایات بسیاری نقل شده که چند مورد از آن را نقل می کنیم:
رفاعه از امام صادق (علیه السّلام) نقل می کند: «قَالَ أبُو عَبدِاللهِ (علیه السّلام): إِنَّ أَوَّلَ مَن یَکُرُّ إِلَی الدُّنیَا الحُسَینُ بنُ عَلِیًّ (علیه السّلام) وَ أصحَابُهُ وَ یَزِیدُ بنُ مُعَاوِیَهَ وَ أصحَابُهُ فَیَقتُلُهُم حَذوَ القُذَّةِ بِالقُذَّةِ؛
«اوّلین رجعت کننده، امام حسین (علیه السّلام) و یارانش و یزیدیان کربلا می باشند تا از آن ها انتقام بگیرند؛ همان گونه که آن حضرت و یارانش را به شهادت رسانده بودند.»(11)
امام کاظم (علیه السّلام) فرمود:
لترجعنّ نفوس ذهبت و لیقتصّنّ یوم یقوم و من عذب یقتصّ بعذابه و من أغیظ اغاظ بغیظه و من قتل إقتصّ بقتله و یردّلهم أعدائهم معهم حتّی یأخذوا بثارهم؛(12)
همانا عدّه ای از انسان ها که مرده اند، باز می گردند و در روزی که قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) قیام می کند، دشمنان خود را قصاص می کنند. کسانی که عذاب شده اند، عذاب کنندگان خود را، کسانی که مورد خشم قرار گرفته اند، به خشم آورندگان خود را و کسانی که کشته شده اند، قاتلان خود را قصاص می کنند و دشمنان آن ها باز گردانده می شوند تا مؤمنان، انتقام خون خود را بگیرند.
امام صادق (علیه السّلام) فرمودند:
إذا قام قائمنا ردّ الله کلّ موذ للمؤمنین فی زمانه فی الصّورة الّتی کانوا علیها و فیها بین أظهرهم، لینتصف منهم المؤمنون؛(13)
وقتی قائم ما قیام کند، خداوند هر آزار دهنده به مؤمنان را به همان صورتی که در زمان حیات خود بوده و میان مردم حضور داشته است، به دنیا باز می گرداند تا مؤمنان، حق خود را از آن ها باز گیرند.

5.ارتقای کمال نفس

هدف اصلی خالق متعال از خلقت بشر و ارسال انبیا و اوصیا، در مرحله اوّل، معرفت و شناخت خداوند، سپس تکامل یافتن بشر در سایه این معرفت است.
(هُوَ الَّذی بَعَثَ فِی الأُمِّیِّینَ رَسُولاً مِنهُم یَتلُوا عَلَیهِم آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِم وَ یُعَلِّمُهُمُ الکِتابَ وَ الحِکمَةَ وَ إن کانُوا مِن قَبلُ لَفی ضَلالٍ مُبینٍ)(14)؛
اوست خدایی که میان مردمی بی کتاب، پیامبری از خودشان مبعوث داشت تا آیاتش را بر آن ها بخواند و آن ها را پاکیزه سازد و کتاب و حکمتشان بیاموزد، اگر چه پیش از آن، در گمراهی آشکار بودند.
پیامبران الهی و امامان معصوم (علیه السّلام) در این زمینه، تلاش و زحمت های طاقت فرسایی انجام دادند، تا مردم را از تاریکی به روشنایی و از جهل و نادانی به معرفت و کمال انسانی برسانند. متأسّفانه ستمگران و دشمنان تعالی و ترقّی بشر، مانع رسیدن بسیاری از انسان ها به این هدف شده اند. حتّی از علوم و معارف عظیم امیرالمؤمنین (علیه السّلام)، که به اتّفاق همه مسلمین، پیامبر اسلام فرمود:« من، شهر علم هستم و علی، درب آن است»، نتوانستند بهره لازم را ببرند؛ بنابراین مؤمنان خالص در ارتقای تکامل معنوی، با موانع روبه رو بوده اند و از تکامل باز مانده اند.
حکمت الهی اقتضا می کند، نفوسی که آماده پذیرش معارفی الهی اند را به دنیا رجعت دهد، تا در دولت کریمه اهل بیت (علیه السّلام) بدون هیچ مانعی به کمال نهایی خود برسند.

6.یاری دین خدا

یکی از بزرگترین عبادات، نصرت و یاری دین خداوند متعال است و حضرت حق برای شهدا و مجاهدان فی سبیل الله، اجر و پاداش فراوانی قرار داده است؛ لذا مؤمنان واقعی، همیشه با جان و دل با دشمنان اسلام مبارزه کرده و آرزوی شهادت می کنند؛ حتی عدّه ای از شهدا آرزو دارند به دنیا باز گردند و دوباره شهید شوند.
روایتی از کتب اهل سنّت بیان شده است:
قال کعب یوجد رجل فی الجّنة یبکی فقال له لم تبکی و أنت فی الجّنة قال: أبکی لانّی لم اقتل فی الله قتلة واحدة فکنت أَشتهی أن أرد فأقتل فیه قتلات؛(15))
کعب می گوید: در بهشت مردمانی گریان پیدا می شوند. هنگامی که از علّت گریه از آن ها سؤال می شود، می گویند: گریه می کنم به سبب این که در راه خدا بیشتر از یک بار کشته نشدم؛ به همین جهت دوست دارم که به دنیا برگردم و بارها کشته شوم.
هنگام قیام منجی عالم، حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) جهاد و مبارزه با کفّار و منحرفان، بزرگ ترین نبردی است که در طول تاریخ رخ خواهد داد. شکوه و عظمت این نبرد، به رهبری امام زمان، به اندازه ای است که پیامبری مانند حضرت عیسی (علیه السّلام) از آسمان نازل شده و به یاری حضرت مهدی می شتابد. هم چنین برخی از انبیا، به ویژه پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان معصوم (علیهم السّلام) به یاری آن حضرت خواهند آمد.
سیوطی و آلوسی از قول رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در تفاسیر خود آورده اند: اصحاب الکهف اعوان المهدی.(16).
بنابراین درک ایام ظهور امام زمان و مبارزه در رکاب آن حضرت، همیشه یکی از آرزوهای پیروان راستین اسلام بوده است، تا ملکوت این عالم را مشاهده کرده و به حیات انسانی دست یابند. قادر متعال که فیاض مطلق است، با رجعت این مؤمنان به دنیا، آن ها را به این آرزوی بزرگ و دیرینه شان می رساند. این هدف، در بعضی روایات رجعت و زیارت ها ذکر شده است.
امام صادق (علیه السّلام) ثواب قرائت دعای عهد را بیان کرده، سپس دعا را چنین تعلیم دادند:
خدایا! مرا از یاران و حامیان و کسانی که از او دفاع می کنند و دستورات او را پیش می گیرند و در یاری او شهید می شوند، قرار ده.
پروردگارا! اگر قبل از ظهور آن حضرت از دنیا رفتم و مرگی که حتمی است، مرا دریابد؛ در حالی که کفن خود را به بدنم پیچیده و شمشیرم را از نیام بیرون کشیده ام، برای یاری آن حضرت از قبر بیرونم آر.(17)
امام صادق (علیه السّلام) می فرماید:
در زیارت امام حسین (علیه السّلام) بگو: خدایا! قاتلان امام حسین (علیه السّلام) را لعنت کن. خدایا! مرا در زمره کسانی قرار ده که او را یاری می کنند و از او کمک می گیرند و بر آنان در یاری دینت در دنیا و آخرت منت می گذاری.(18).
در پایان متذّکر می شویم که علم ناقص بشر، نمی تواند مدعی احاطه علمی به همه چیز و همه جا باشد. قرار بر این نیست که همه اهداف کارهای الهی، برای بشر معلوم باشد. ابان می گوید:
حدیث رجعت را بر علی (علیه السّلام) عرضه کردم. حضرت فرمود: این، از علوم خاصه ما است، که امّت را نشاید که از [اصل ] آن بی خبر باشند و [در مابقی ] علمش را به خدا برگردانید.(19)

پی نوشت ها :

1.(وَعَدَ اللَّهُ الَّذینَ ءَامَنُوا مِنکُم وَ عَمِلُوا الصَّلِحَتِ لَیَستَخلِفَنَّهُم فِی الأرضِ کَمَا استَخلَفَ الَّذِینَ مِن قَبلِهِم وَ لَیُمَکِّنَنِ لَهُم دِینُهُم الَّذِی ارتَضیَ لَهُم وَ لِیُبَدِّلَنَّهم مِّن بَعدِ خَوفِهِم أمنَا یَعبُدُونَنیِ لَا یُشرِکُون بیِ شیا وَ مَن کَفَرَ بَعدَ ذَلِکَ فَأُولَئکَ هُمُ الفَاسِقُونَ)؛
خدا به کسانی از شما بندگان که ایمان آرند و نیکوکار گردند وعده فرمود که در زمین خلافتشان دهد چنان که امم صالح پیامبران سلف را جانشین پیشینیان آنها نمود، و دین پسندیده آنان را تمکین و تسلّط عطا کند و به همه آنان پس از خوف و اندیشه از دشمنان ایمنی کامل دهد که مرا به یگانگی، بی هیچ شایبه و شرک و ریا پرستش کنند، و بعد از آن هر که کافر شود پس آنان به حقیقت همان فاسقان تبهکارند.»
2.بحارالانوار، ج53، ص 65 و البتّه به آیه 5 سوره قصص و آیه 81 سوره آل عمران می توان استدلال کرد.
3. الفوائد البهیه، ج2، ص 336.
4.تفسیر نمونه، ج15، ص 560.
5.سوره ابراهیم: 5.
6. بحارالانوار، ج53، ص 44.
7.(لِیُبَینِ لَهُمُ الَّذیِ یختَلِفُونَ فِیهِ وَ لِیَعلَمَ الَّذِینَ کَفَروا أنهُّم کَانُوا کَاذِبینَ)؛ هدف این است که آن چه را در آن اختلاف داشتند، برای آن ها روشن سازد و کسانی که منکر شدند، بدانند دروغ می گفتند.»
8.الإیقاظ من الهجعة، ص 254.
9.رسائل الشریف المرتضی، ج1، ص125.
10.سوره توبه: 14-15.
11.بحارالانوار، ج53، ص76.
12.مختصر بصائر الدرجات، ص 28.
13.دلائل الامامة، ص 464.
14.سوره جمعه: 2.
15.احیاء علوم الدین، ج4، ص 496.
16.الدر المنثور، ج4، ص 215؛ تفسیر آلوسی، ج15، ص228.
17.بحارالانوار، ج53، ص96.
18.عن ابی عبدالله عن... فقل:«اللهّم العن قتلة الحسین اللّهم اجعلنا ممّن ینصره و ینتصره به و تمّن علیه بنصرک لدینا فی الدّنیا و الأخرة». الایقاظ، ص 239.
19.«فقال هذا علم خاص من علمنا لا یسع الامة جهله و ردّ علمه الی الله». الأیقاظ، ص 281.

منبع مقاله :
محسنی دایکندی، محمدعظیم، (1389)، رجعت در عصر ظهور، قم، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، مرکز تخصصی مهدویّت، چاپ اول