مقدمه
دوران امام زمان بعد از ظهور او، بهترین دوران کره ی زمین می باشد. دوران کنونی دوران نادانی، فقر، ستم، گمراهی و عدم امنیت می باشد پس با این اوصاف صحیح است که دوران امام زمان را دوران نور و عصر دانش بنامیم.
آنچه از روایات اهل بیت استفاده می شود این است که در پرتو حکومت عدل مهدی جهانی به وجود خواهد آمد خالی از تبعیض ها، اختلاف های طبقاتی، جنگ و خونریزی ها و سرانجام خالی از خنده های مستانه ی استعمارگران و ناله های محرومان. طبیعتا با نگاهی کوتاه به دنیایی که ما در آن زندگی می کنیم، روشنایی و زیبایی زندگی در عصر ظهور را بهتر درک میکنیم.در واقع آیات و روایاتی که نوید بخش ظهور امام مهدی ع است نیز بر این دلالت می کند که ماموریت آن حضرت بس سترگ با ابعاد مختلف است. چنان گسترده که زندگی بشر را دگرگون کرده و فصلی به تمام معنا جدید به روی انسانیت می گشاید.
عشق به چنین یگانه منجی عالم که تمامی ادیان و مذاهب و مکاتب منتظر ظهور و حاکمیت عدل گستر ایشان می باشند، ما را بر آن داشت که با استفاده از کلمات ائمه معصومین که وجودشان حقیقت و کلامشان نورانیت قرآن است، این مقاله را به رشته تحریر در آوریم باشد که گشایشی در جهت بیداری و معرفت و آمادگی بیشتر ما برای زمینه سازی فرج مقدس امام عصر گردد. ما در این مقاله به بررسی دستاوردهای حکومت امام مهدی عج پرداختیم. از دستاوردهایی همچون دینی، تربیتی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، علمی و فرهنگی سخن به میان آوردیم و هرکدام را به تفصیل عموما با استناد به روایات معصومین مورد مطالعه قرار دادیم.
امید است با مطالعه این مقاله به معرفت و شناخت بیشتر وجود مقدس آقا امام زمان و دستاوردهای ظهور مبارک او که در این دوران از موضوعات اصلی و اساسی بشر است، دست یابیم.
حیات دینی در عصر امام زمان (ع)
_1احیا دوباره اسلام و جهان شمولی آن:
بی شک نهایتا پرچم پرافتخار توحید بر سر جوامع انسانی با دستان مبارک منادی یگانه پرستی و احیا کننده عدالت؛ با در هم کوبیدن بساط ظلم و خودکامگی؛ به اهتزاز در خواهد آمد. دینی که پسند خدا باشد جز اسلام نیست طبق آیه (وَ رَضیتُ لَکُمُ الاسلام دینا) و این وعده ای است حتمی و قطعی. در واقع عصر ظهور شروع حیات معنوی زمین از عدل و داد پس از مرگ وی بر اثر ظلم و ستم می باشد. چنان که طبق آیه (اعملوا ان الله یحیی الارض بعد موتها...) که از زنده کردن زمین بعد از مرگش سخن می راند، یکی از مراتب مرگ معنوی را می توان دوران ستم و جهل دانست. در تفسیر آیه(...لیظهره علی الدین کلّه...)؛ تا او را بر همه [مجموعه های] دین پیروز گرداند، آمده است با ظهور حضرت قائم این کار انجام خواهد شد. و نیز امیر المومنین در تفسیر ایه شریفه "هو الذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لوکره المشرکون فرموده: آیا خداوند مصداق این آیه را آشکار ساخته است؟ هرگز، سوگند به کسی که جانم به دست اوست، هیچ آبادی نمی ماند، مگر اینکه هر صبح و شامی در آن شهادت به وحدانیت خدا و رسالت محمد بدهند".
در دعای ندبه می خوانیم: "این محیی معالم الدین و اهله " کجاست آن که نشانه ها و آثار دین و اهل دین را زنده کند؟همچنین در جای دیگر از دعای ندبه آمده است: "این جامع الکلمه علی التقوی"، کجاست آن که سخنان را به تقوا جمع می نماید". و نیز در دعای دیگری که از حضرت ابوالحسن الرضا روایت شده، چنین می خوانیم: و آنچه از کاخ دین تو ویران گشته و یا ازاحکام شرع تغییر و تبدیل یافته، به وسیله او تجدید فرمای و از نو بنیاد کن تا این که به دست او شرع تازه و آئین جدید و شادابی را به سوی مردم بازگردانی.
رسول اکرم می فرماید: "بر امت من زمانی پیش می آید که از اسلام جز اسم آن، و از قران جز نقش آن باقی نمی ماند، در آن زمان خداوند اجازه خروج می دهد، پس اسلام را به وسیله او ( حضرت مهدی) آشکارو تجدید می کند، خوشا به حال کسی که او را دوست بدارد و از او پیروی کند، وای به حال کسیکه او را دشمن بدارد و با او سر مخالفت داشته باشد" در بحار در حدیث مفصلی از ابوجعفر باقر (ع) آمده: سپس به کوفه باز خواهد گشت.... و هیچ سرزمینی نمی ماند مگر اینکه در آن بانگ شهادت به لاالااله الله وحده لا شریک له و ان محمد رسول الله بلند شود. همچنین از امام باقر(ع) نقل شده است که فرمود: "گویا مشاهده می کنم دین شما را هم چون پرنده ای که می گریزد و در خون خود می تپد کسی آن را به شما باز نمی گرداند مگر مردی از خاندان ما اهل بیت..."این که امام می فرماید: "همچون پرنده ای که در خون خودش می تپد "تشبیه دقیقی از وضع اسلام است که از ضربه های ظالمان مانند پرنده مجروحی که در خون خود تپیده، دچار تحریف شده تا آنکه حضرت مهدی آن را نجات داده، زنده سازد و به مسلمانان باز گرداند".
2-تکمیل عقول:
روشن نگاه داشتن چراغ وحی و شکوفایی و محافظت از دیده ی عقل، عناصر عمده ی رسالت آن حضرت اند. بر همین اساس، امام صادق(ع) رسالت امام عصر (ع) را همسان با رسالت پیامبر اسلام و سایر انبیا، احیا و نوسازی اسلام دانستند، تا انسان زیر سایه ی عقل خود و در پرتو وحی سعادت خویش را باز شناسد و در طریق مستقیم قدم گذارد. چنانکه در خرایج راوندی و کمال الدین صدوق مروی است از جانب امام باقر (ع) که فرمود: "هرگاه خروج کرد قائم ما می گذارد دست خود را بر سرهای بندگان پس جمع می نماید به سبب آن عقل هایشان را و کامل می گرداند به آن، خردهای ایشان را"
3-برداشته شدن تقیه و خوف
در عصر حضرت مهدی ع بندگی خدای متعال بدون دست برداشتن از پاره ای از آنها از بیم مخالفین و کفار میسر می شود. بدیهی است که چنین تمکنی از مذهب و ملت تا کنون واقع نشده، جز عهدی که نبی اکرم وعده داده که روز ظهور حضرت مهدی(ع) روز عزت و عبادت و بندگی مومنین می باشد که از عهده ی تمام مراتب دین بر می آیند. امیر المومنین در تفسیر آیه شریفه ای که می فرماید: "خداوند به کسانی که از شما ایمان آورده، عمل شایسته انجام دهد وعده فرموده که آنها را در روی زمین جانشین سازد، چنانکه پیشینیان را جانشان ساخت، و آنها را ازدینی که برای آنها پسندیده، متمکن سازد، و بعد از ترس آنها را از نعمت امنیت برخوردار نماید، تا مرا بپرستند..." فرمود: در امن و امان مرا بپرستید، در پرستش من از کسی ترس و واهمه نداشته باشید، و نیازی به تقیه احساس نکنید. این آیه در حق قائم نازل شده است و منظور از [کسانیکه ایمان آورده اند] در این آیه پیشوایان معصوم می باشند. از ابن عباس نیز در همین رابطه نقل شده است که گفت: "هیچ یهودی، نصرانی و یا پیرو دینی نماند مگر آنکه به اسلام گرود. تا آنکه جزیه گرفتن (مالیلات سرانه ای که از پیروان سایر ادیان آسمانی گرفته می شود) برداشته و صلیب شکسته و خوک کشته شود، و آن مصداق فرموده ی خداوند است که «اسلام را بر تمام ادیان جهان پیروز گرداند، هر چند مشرکان را ناخوش آید» و این امر در زمان قیام قائم پدیدار گردد".
حیات تربیتی درعصر امام زمان (ع)
امام زمان (ع) که می خواهد تمام جوامع بشری را اصلاح کند و جامعه اسلامی رابه معنای واقعی کلمه درست کند، به ناچار از وسایل تربیتی (خانه، مدرسه، جامعه) کمک گرفته و تعالیم مربوط به تربیت صحیح را به وسیله این وسایل صادر می کند. پس روشهای تعلیم و تربیت در تمام مراحل رشد انسان از کودکی (در خانه) تا بزرگسالی(در مدارس و اجتماع)، کاملا اسلامی و نافع خواهد بود و از چارچوب اسلامی خارج نخواهد شد.
امام زمان (ع) که خود نمونه ی تمام عیار انسان تربیت شده ی اسلامی است با صفاتی هم چون سخاوت، عدالت، فصل و جداسازی حق و باطل و. .. بهترین الگو برای جامعه بشری آن عصر می باشد.
1-سخاوت حضرت:
رسول گرامی اسلام فرمودند: "در پایان روزگار امت من خلیفه ای می آید که چون سیل بخشش می کند و آن را نمی شمارد و آن هنگامی است که اسلام با تمام ابعادش پیاده شود". در حدیثی طولانی از حضرت ابوجعفر باقر(ع) آمده که فرمود: چون حضرت قائم بپا خیزد... در آن سال دوبار به مردم عطایایی می دهد و هر ماه دو نوع روزی به آنها می بخشد و میان مردم به مساوات تقسیم می کند تا اینکه نیازمند به زکات نخواهی یافت. کسانی که زکات بر عهده دارند زکات خود را به نزد نیازمندان شیعیانش می آورند ولی آنها نمی پذیرند، پس زکات ها را در کیسه ها قرار داده و به در خانه آنان می برد ولی آنان از خانه ها خارج شده و می گویند: ما را نیازی به درهم های شما نیست... تمام اموال دنیا از ظاهر و باطن زمین نزد آنجناب جمع می گردد و به مردم گفته می شود: بیایید این چیزی است که شما به خاطر آن خویشاوندی تان را قطع کردید و خون های به ناحق ریختید و در راه بدست آوردن آن حرام ها مرتکب شدید. پس آن حضرت ثروتی به آنها می بخشد که هیچ کس پیش از او چنین نبخشیده باشد".
2-عدالت حضرت:
از بارزترین صفات نیکویش عدالت است، لذا به "عدل" ملقب گردیده چنان که در دعایی که از خود حضرت برای شب های ماه رمضان روایت شده (دعای افتتاح) آمده است: پروردگارا و درود بفرست بر ولی امرت که قیام کننده و امید مردم و عدل منتظر است. و از حضرت سید الشهدا روایت شده که فرمود: اگر از عمر دنیا باقی نماند مگر یک روز، خداوند آن روز را آنقدر طولانی می کند تا این که مردی از فرزندانم خروج کند، سپس زمین را پر ازعدل و قسط سازد، هم چنان که از ستم و بیداد پر شده باشد، شنیدم که پیغمبر این را می فرمود".
امام باقر (ع) در مورد این سخن خداوند "بدانید که خداوند زمین را بعد از مرگش زنده می کند" فرمود: "زمین را به وسیله قائم زنده می کند، پس در آن عدالت برقرار می نماید و زمین به وسیله ی عدل او، بعد از مردنش زنده می شود". در عیون مروی است از جناب رضا(ع) که می فرماید: "چون آن حضرت خروج کند روشن شود زمین به نور پروردگار خود و گذاشته شود میزان عدل میان مردم، پس ظلم نکند احدی، احدی را. لذا حضرت صادق(ع) در حدیثی که در بحار و غیبت نعمانی از آن حضرت نقل شده می فرماید: "قسم به خدا، عدل او داخل خانه هایشان می شود، هم چنانکه گرما و سرما داخل می شود".
3-بپا داشتن حجت ها و راهنمایان:
از جمله فیوضات وجود اقدس آن حضرت، برانگیختن حجت هایی برای مردم است تا آنان را راهنمایی و ارشاد کنند و امورشان را اصلاح نمایند.
4-عطف [و پیرو ساختن ]هوای نفس بر هدایت:
در سخنان امیرالمومنین علی(ع) در وصف امام قائم آمده: او هوای نفس را مطیع و تابع هدایت می کند،هرگاه مردم هدایت را معطوف هوی و هوس نمایند؛ و رای و نظر را پیرو قران می گرداند در حالی که مردم قران را تابع هوای نفس قرار داده باشند. او به مردم نشان می دهد که چه نیکو می توان به عدالت رفتار نمود، او تعالیم فراموش شده ی قران و سنت را زنده می سازد.
حیات سیاسی در عصر امام زمان ع
آن حضرت که مظهر تام ( قائما بالقسط) است چون حکومتی تشکیل دهد جز اجرای عدل و قسط نخواهد بود.
پس هرگاه قائم ظهور کند، جور را برطرف می کند و در حکومت بین مردم عدالت را حکمفرما می سازد و ریشه و شاخه ی ظالمین را قطع می کند تا جائی که عدلش همه عالم را فرا می گیرد و احدی بر دیگری ظلم نخواهد کرد. در واقع حکومت مهدوی، ساز و کار اجرایی اش جز عدل نیست.
1-بزرگی و وسعت حکومت حضرت:
اخبار متواتری مبنی بر گستره ی حکومت حضرت مهدی بر همه ی شرق تاغرب، برّ و بحر و کوه و دشت واقع شده است. شیخ صدوق در علل و عیون و کمال الدین روایت کرده از رسول خدا در خبری طولانی در مورد شب معراج که فرمود: ".... قسم به عزت و جلال خود که هر آینه البته ظاهر کنم به ایشان دین خود را و بلند کند به ایشان کلمه ی خود را و پاک کنم به آخر ایشان زمین خود را از دشمنان خود و هر آینه البته مالک گردانم او را مشرق های زمین و مغرب های او". و نیز در کتاب کمال الدین از پیغمبر اکرم مروی است که فرمود: امامان بعد از من دوازده نفرند، اولشان تو هستی یا علی و آخرشان قائم است که خداوند به دست او شرق و غرب زمین را فتح می کند. از روایات مربوط به حضرت مهدی چنین بر می آید که حکومت وی از حکومت سلیمان و اسکندر ذوالقرنین به مراتب وسیع تر و فراتر می باشد. مانند روایتی که از امام باقر (ع) نقل شده است که فرمود: "قلمرو فرمانروایی ما از زمامداری سلیمان نبی و داوود و حکومت ما از سلطنت او بزرگتر است". همچنین ابزار و وسایلی در اختیار حضرت خواهد بود که در اختیار ذوالقرنین نبوده (چه معجزه آسا و چه از لحاظ پیشرفت علوم) و نیز میراث پیامبران در اختیار وی قرار دارد ( مانند میراث حضرت سلیمان که دنیا نزد او هم چون کف دست او خواهد بود).
2-منهدم کردن بناهای کفر و نفاق:
دلیل اینکه امام زمان(ع) دستورتخریب و ویران سازی بناهای اهل کفر و منافقان را صادر می کند روایتی چند می باشد. از جمله:
الف-در دعای ندبه – که از امام صادق (ع ) مروی است – آمده: کجاست ویران کننده بناهای شرک و نفاق.
ب-به روایت مفضل،امام صادق (ع) فرمود: قائم پس از آنکه شرق و غرب زمین را زیر پا می گذارد به کوفه و مسجد آن می آید و مسجدی را که یزید بن معاویه پس از کشتن حسین بن علی (ع) بنا کرده ویران می سازد و نیز مسجدی که برای خدا نیست هر که آن رابسازد ملعون است ملعون.
ج-در بحار به روایت ابوبصیر، امام صادق (ع) فرمود: هرگاه قائم بپا خیزد، مسجد الحرام را خراب می کند تا به وضع سابقش در آورد و مقام را به جایی که درآن بوده باز گرداند.
3-پاکسازی زمین از وجود ستم و ستمکاران:
درخت سعادت انسان جز با قلع و قمع شجره خبیث جهل و جور به باغبانی آخرین حجت الهی ممکن نمی شود، و این همان وعده ی تخلف ناپذیر الهی است طبق فرموده قران (یریدون ان یطفوا نور الله بافواهم). در واقع ریشه کن کردن ظلم و ستم از اهداف اساسی حکومت جهانی حضرت مهدی می باشد، آن هم بعد از اینکه زمین پر از جور و ستم شده باشد. حضرت مهدی زمین را از لوث وجود ستمکاران پاک می کند و آنان را از دم تیغ می گذراند. در تفسیر این آیه شریفه" آن روز بدکاران به صورت هایشان شناخته شوند پس به موی پیشانی و پاهایشان گرفتار شوند"، از امام صادق (ع) نقل شده که خداوند آنها را همیشه می شناسد ولی آیه شرایط زمان قائم را بیان می کند که مجرمان را از سیما و صورتشان می شناسد و او و یارانش با شمشیر آنها را تنبیه می کنند تنبیه کردنی. در واقع قتل و نابودی ستمگران از سوی امام مانند یک عمل جراحی برای پاکسازی جامعه اسلامی ضرورت دارد و بدون آن هر گز بساط ظلم برچیده نشده و عدالت حاکمیت پیدا نمی کند. لذا عصر ظهور را می توان عصر عزت و سربلندی مظلومان و خواری و شکست نهایی ستمگران دانست. چون آن حضرت حکومت حق را تاسیس می کند، با هیچ ستمگری مصالحه نمی کند و جز از در هدایت یا تسلیم آن ها از چیزی سخن نمی گوید.
حیات اقتصادی در عصر امام زمان (ع)
شاید یکی از مهم ترین مشکلات زندگی، مشکل اقتصادی از جمله فقر، گرانی، محدودیت تجارت، کمی تولید و... که از اقتصاد کفار الگوگیری شده می باشد. بنابراین از جمله اصلاحاتی که کارهای کلانی امام زمان راجع به آنها می دهد، حل مشکلات اقتصادی از طریق اجرای اقتصاد اسلامی می باشد. در عصر امام زمان (ع)، خیرات وبرکات بر مردم سرازی می شود و از جمله آنها اینکه امام ممنوعیت را بر میدارد و استفاده از ذخائری که خداوند آنها را برای بندگانش خلق کرده، آزاد می نماید تا از زمین، معدن،و مزارع استفاده کنند، لذا اموال و برکات دو چندان شده و هیچ فقر و محرومیتی باقی نخواهد ماند.
1-بیرون کردن زمین گنج ها و ذخیره ها را که در او پنهان شده:
در احتجاج از امیر المومنین و در کمال الدین مروی است که رسول خدا فرمود: " ظاهر می کند خداوند برای او گنج های زمین و معدن های او را" و نیز در ارشاد شیخ مفید مروی است از امام صادق(ع) که فرمود: "چون قائم خروج کند، ظاهر می کند زمین گنج های خود را تا اینکه می بینند مردم آن گنج ها را بر روی زمین"
2-کشاورزی در دوران امام زمان (ع):
زمانی که امام زمان قیام کند، حیات کشاوریزی به بهترین و زیباترین شکل تبدیل می شود. پیامبر (ص) فرمود: "امت من در زمان مهدی(ع) از نعمتی بهره مند می شوند که هیچ کس به مثل آن بهره مند نشده است؛ آسمان بر آنها باران فراوان می فرستد و زمین چیزی از گیاهانش را باقی نمی گذارد، مگر اینکه آن را نمایان می کند". و نیز پیامبر(ص) در جایی دیگر فرمود: "مهدی(ع) در آخر الزمان قیام می کند او را از باران سیراب می نماید، زمین گیاهانش را از خود خارج می نماید، و اموال به طور صحیح تقسیم می شود، چهارپایان زیاد می کردند و امت بزرگ می شود...". همچنین فرمودند: ".... و آب ها در حکومتش زیاد می شوند، رودخانه ها طولانی می گردند و زمین خوردنی هایش را چند برابر می کند" امیرالمومنین (ع) در ضمن حدیثی طولانی فرمود: ".... و اگر قائم (ع) ما قیام کند، آسمان قطرات باران را پائین می فرستد و زمین گیاهانش را خارج می نماید... تا اینکه زن، بین عراق و شام راه می رود، و قدمش را جز بر گیاهان نمی گذارد ".
همچنین در حدیثی دیگر از اهل سنت نقل شده که علی(ع) در ضمن کلماتی که درباره ی حضرت مهدی بوده فرمود: "در عصر حضرت مهدی انسان یک مُد می کارد و هفتصد مُد می گیرد چنان که مضمون آیه ی شریفه قران است". و نیز امام باقر(ع) فرمود: "او دستور می دهد از پشت کربلا و حرم امام حسین (ع) نهری تا نزدیکی های کوفه بکنند که آب به نجف برسد و بر دهانه اش پل و در مسیرش آسیابی می سازد گو اینکه زن بسیار پیری را می بینم که بر سرش زنبیلی – که در آن گندم است – گذاشته و به آن آسیاب می رود و گندمش را بدون مزد، آسیاب می کند. بدین صورت امام زمین های مرده، صحراها و بیابان های خالی از محصول را احیا خواهد کرد. از مجموع این احادیث چنین بر می آید که تمام زمین های خالی و بی آب و علف به مزرعه های سرسبز تبدیل می شوند که به سبب فراوانی باران و احیای زمین هااست. و هرکس زمین مرده ای را آباد کند که صاحب ندارد طبق فرموده ی پیامبر آن زمین مال اوست. بنابراین خیرات و برکات به خاطر رونق کشاورزی چند برابر شده و نعمت ها فراوان می شود.
3-عمران و آبادی در دوره ی امام زمان(ع):
از ابوبصیر ضمن حدیثی که آن را مختصر کرده گفته است: هرگاه قائم بپا خیزد وارد کوفه شود، دستور می دهد مساجد چهارگانه منهدم گردد تا به اساس آنها برسد و آنها را مانند سایبان موسی خواهد ساخت و تمام مساجد را وسعت داده و بلندی ها ( یا طبقه ها) را از بین می برد، به همان ترتیبی که در زمان پیغمبر بوده، قرار می دهد، بزرگ راه ها را وسعت می دهد که شصت ذراع خواهد شد و هر مسجدی که بر سر راه باشد، خراب می کند، و هر منفذی که به سمت راه عبور مردم، و هر بالکن و فاضلاب و ناودانی را که به طرف راه عمومی است می بنددو خداوند فلک را در زمان او دستور کند چرخیدن می دهد، تا آن جا که یک روز در زمان او همچون ده روز و یک ماه مانند دو ماه و یکسال همچون ده سال از سال های شما می شود...
4-غنا و بی نیازی مومنین به برکت ظهور آن حضرت:
از امام صادق(ع) در حدیثی آمده: و یک مرد از شما در جستجوی کسی خواهد شد که از مال خودش به او احسان کند و از زکات مالش به او بدهد، احدی را نخواهد یافت که از او بپذیرد. مردم به آنچه خداوند از راه تفضل به آنان روزی فرموده بی نیاز می شوند....
حیات اجتماعی در عصر امام زمان(ع)
1-راحتی خلایق در دولت آن حضرت:
در حدیثی از پیامبر اکرم آمده: ساکنین زمین و آسمان از حکومت او راضی خواهند بود، و اموال را به طور صحاح میان مردم تقسیم می کند. مردی پرسید: صحاح یعنی چه؟ فرمود: یعنی به طور مساوی.
2-عزت اولیا با ظهور آن حضرت:
در دعای ندبه می خوانیم: "این معزالاولیا و مذل الاعداء" کجاست عزیز کننده اولیا و خوار سازنده ی دشمنان.
3-قوت یافتن ابدان و دل های مومنین هنگام ظهور:
روایتی در بحار از خصال بر سند خود از حضرت سید الساجدین علی بن الحسین آورده که فرمود: "هنگامی که قائم ما بپا خیزد، خداوند از شیعیان ما آفات را دور می سازد و دل هایشان را مانند قطعه ای از آهن قرار می دهد و نیروی هر یک از مردانش را به مقدار چهل مرد می گرداند و آن ها حکام و سران زمین خواهند بود.
و از بصائر در حدیثی از حضرت امام باقر(ع) منقول است که فرمود: هرگاه امر ما واقع شود و مهدی ما بیاید، هر مردی از شیعیان ما از شیر قوی تر و از نیزه برنده تر خواهد بود. دشمنان ما را با پاهای خود لگد می کند و آن ها را با دست خود می زند. در این هنگام است نزول رحمت و فرج خداوند بر بندگان. و در کمال الدین از حضرت امام صادق(ع) آمده که فرمود: این که لوط به قومش گفت: "کاش نیرویی داشتم که در برابر شما ایستادگی کنم یا به پناهگاه محکمی پناه می بردم". مقصودش جز این نبود که نیروی قائم را تمنا کند و (=پناهگاه محکم) یاران او هستند که یک مرد از آن ها قوت چهل مرد را دارد و دلش از کوه آهنین محکم تر است و اگر به کوه های آهن برسند، آن ها را می پیمایند و شمشیرها را کنار نگذارند مگر وقتی خداوند راضی شده باشد.
4-فرج مومنین به هنگام ظهور:
دلیل بر این عبارتی است که در توقیع شریف مروی در کتاب احتجاج آمده که: "و بسیار دعا کنید برای تعجیل فرج، زیرا که آن فرج شماست". و نیز در زیارت روز جمعه می خوانیم "و امروز روز جمعه است که آن روز توست و ظهور تو فرج مومنان به دست تو و کشته شدن کافران به شمشیر تو در این روز انتظار می رود".
5-ادا کردن قرض مومنین:
در بحار از امام باقر(ع)، در حدیثی طولانی آمده که فرمود:... سپس هیچ برده ی مسلمانی را نخواهد گذاشت مگر اینکه او را بخرد و آزاد سازد، و هیچ قرض داری نماند مگر اینکه قرضش را ادا کند، و هیچ حق ضایع شده از کسی را وانگذارد تا اینکه به صاحبش برگرداند، و هیچ برده ای از ناحیه آن حضرت کشته نشود مگر اینکه دیه اش را به خاندانش بسپارد، و هیچ شخصی کشته نشود مگر اینکه قرضش را ادا نماید و عائله اش را در عطای مستمری وارد سازد تا اینکه زمین را از قسط و عدل پر کند، هم چنان که از ظلم و ستم و عدوان پر شده باشد و... در کافی از حضرت ابی عبدالله صادق(ع) روایت شده که فرمود: رسول خدا فرمود: هر مومن یا مسلمانی از دنیا برود و قرضی بعد از خودش ترک گوید که در راه فساد یا اسراف نباشد بر امام است که آن را ادا کند. پس اگر آن را ادا نکند مسئولیت آن بر عهده ی اوست.
6-عدالت اجتماعی:
در حدیثی از اهل سنت آمده از ابوسعید خدری که رسول خدا فرمود: "شما را به ظهور مهدی بشارت می دهم، زمین را پر از عدالت می کند، همانگونه که پر از جور و ستم شده است، ساکنان آسمان ها و ساکنان زمین از او راضی می شوند و اموال و ثروت ها را به طور صحیح تقسیم می کند و شخصی پرسید: معنای تقسیم صحیح ثروت چیست؟ فرمود: به طور مساوی در میان مردم تقسیم می شود و دل های پیروان محمد را پر از بی نیازی می کند و عدالتش همه را فرا می گیرد، تا آنجا که دستور می دهد کسی با صدای بلند صدا زند که هر کس نیاز مالی دارد برخیزد، هیچ کس جز یک نفر برنمی خیزد، سپس امام دستور می دهند مال قابل ملاحظه ای به او بدهند، اما او به زودی باز می گردد و پشیمان می گردد که چرا آزمند و حریص بوده است. در پرتو این عدالت دشمنی ها به دوستی، نزاع ها به صلح و کینه ها به محبت بدل می شود. تا آنجا که مهر و صفا نه تنها بین بشر بلکه بین حیوانات نیز شایع می گردد.
7-پیشرفت های قضایی:
از مجموعه احادیث مربوط به دوران بعد از ظهور حضرت مهدی(ع) چنین برداشت می شود که او از سه عامل بازدارنده در عصر انقلابش بهره گیرد.اولاً، ریشه کنی بسیاری از مفاسد اجتماعی با اجرای عدالت و تقسیم عادلانه ی ثروت؛ ثانیاً با آموزش و تربیت صحیح مبارزه با فساد و انحرافات اجتماعی و اخلاقی و ثالثاً وجود یک دستگاه قضایی بیدار و آگاه.
8-ریشه کن شدن فتنه و شر و نابودی اشرار
امام صادق(ع) نیز در حدیثی می فرماید: "... کینه ها از دل مردم بیرون رود و شر از جهان رخت بربندد و تنها خیر باقی بماند". و نیز امام صادق (ع) در مورد نابودی اشرار می فرماید: "روابط نامشروع، مشروبات الکلی و رباخواری از بین می رود و مردم به عبادت و اطاعت روی می آورند، امانتها را به خوبی رعایت می کنند، اشرار مردم نابود می شوند و افراد صالح باقی می مانند". همینطورامام صادق(ع) در این باره می فرماید: "اولین چیزی که از عدالت حضرت مهدی ظاهر می شود، این است که در سرتاسر جهان اعلام می شود که هر کس از یکی از شیعیان ما بستانکار است یادآوری کند، اگر کسی به یک مقدار دانه سیر و یا یک عدد خردل بستانکار باشد به او عطا می کند، کجا رسد به کسانی که هزاران هزار درهم و دینار از طلا و نقره طلبکار باشند، هر کس هر قدر طلبکار باشد، به او عطا فرماید"
9-ممنوعیت ثروت اندوزی و مصرف آن در مصالح عمومی:
امام صادق(ع) فرمودند: "به همه شیعیان ما اجازه داده شده از آنچه در دست دارند به شیوه ای نیکو انفاق کنند، ولی هنگامی که قائم ما قیام کند بر همه ثروت اندوزان ثروت اندوزی را حرام می کند و بر صاحبان گنج ها است که گنج های خود را به پیش او بیاورند تا در راه بی نیازی عمومی خرج شود".
10-ارجاع حقوق صاحبان حق:
مسلما در طول فاصله حکومت عادلانه ی علی(ع) تا دولت مهدی(ع) تصرفات ظالمانه ی فراوانی پیش آمده که با گذشت زمان صاحبان اصلی آنها فراموش شدند و غاصبین جای مالکین اصلی را گرفتند. لذا ایشان حقوق ضایع شده ی محقین را به مالکین اصلی شان بر می گرداند. رسول اکرم در وصف عصر بعد از ظهور فرمودند: "مهدی(ع) آنچنان رفع ستم از ستمدیدگان می کند که اگر حق کسی زیر دندان کسی باشد آن را باز می ستاند و به صاحب حق برمی گرداند".
11-پدید آمدن دوستی واقعی:
امام باقر (ع) فرمودند:"... هنگامی که قائم قیام می کند دوستی واقعی و صمیمیت حقیقی پیاده می شود، هر نیازمندی دست می برد و از صندوق برادر ایمانی اش به مقدار نیاز بر می دارد و صاحب صندوق او را منع نمی کند".
12-امنیت و آسایش:
محصول عدالت گسترده این حکومت، امینت عمومی می باشد.
الف-امنیت راه ها و شهرها با ظهور حضرت
در خبری از امام صادق (ع) در تاویل آیه شریفه "در این راه های نزدیک بهم، شب ها و روزهایی با امنیت سیر کنید"، آمده است: با قائم ما اهل بیت.
و نیز در حدیث دیگری از آن حضرت درباره ظهور قائم آمده: "پیر زن ناتوان از مشرق به قصد سفر به مغرب بیرون می رود، هیچ کس او را خشمگین ننماید".
همچنین امیر المومنین فرمودند: "راه ها امن شود، زن از عراق تا شام برود و پای خود را جز بر روی گیاه نگذارد، جواهراتش را بر سرش بگذارد و از درنده خویی هراس نداشته باشد".
ب-سازش درندگان با ظهور حضرت در عقد الدرر مروی است از امیر المومنین که در رابطه با عصر حضرت مهدی فرمود: "چرا می کنند گوسفند و گرگ در یک مکان و بازی می کنند اطفال با مارها و عقرب ها، اذیت نمی کنند ایشان را به چیزی و می رود شر و می ماند خیر". همچنین فقدان امنیت هایی که به علل فقر و محرومیت، ضعف ایمان به خدا و ضعف حکومت باشند مانند دزدی، بیکاری، طمع،انحراف در رفتار و...از بین می رود زیرا در عصر امام زمان فقر از جامعه رخت بر می بندد و به خاطر روش های عالی تربیتی امام، ایمان در قلب ها متمرکز شده و نیز حکومت وی قوی ترین و عالی ترین حکومت خواهد بود زیرا کاملا عدالت محور می باشد.
امنیت راه ها، سازش درندگان و تعبیراتی این چنین حاکی از سطح عالی امنیت جهانی و صلحی است که بر عالم بعد از ظهور سیطره پیدا می کند.
حیات علمی در عصر امام زمان (ع)
مسلما با یک جهش بزرگ فکری و فرهنگی،انقلاب حضرت مهدی به تکامل خواهد رسید.از یک سو تکامل در علوم و دانش های مورد نیاز یک جامعه پایدار و از سوی دیگر آگاهی به اصول زندگی ایمانی. در زمان ظهور کشف و پرده برداری بی سابقه از علوم و معارف اتفاق خواهد افتاد. در حدیث کمیل که در دار السلام روایت شده امیر المومنین علی(ع) فرمود: " ای کمیل! هیچ علمی نیست مگر اینکه من افتتاح کننده ی آنم و هیچ چیزی نیست مگر آنکه قائم آن را به پایان می رساند و خاتمه می دهد". منظور از"چیزی" در این روایت یا علم است به قرینه اول حدیث و یا تمام کمالات اخلاق نیک و علوم و معارف حقی است که سایر امامان بعضی از آنها رابه مقتضای صلاح زمان خودشان آشکار کرده اند ولی حضرت قائم همه ی آنها را آشکار می کند. پس همه ی فضائل و. .... با ظهورش آشکار می گردد. همچنین قطب راوندی در خرایج از جناب صادق (ع) روایت کرده که فرموده: "علم، بیست و هفت حرف است، پس جمع آنچه پیغمبران آورده اند دو حرف بود و نشناختند مردم تا امروز غیر از آن دو حرف را. پس هرگاه خروج کرد قائم ما، بیرون آورد بیست و پنج حرف را. پس پراکنده می کند آنها را در میان مردم و ضم می فرماید به او دو حرف دیگر را تا منتشر می نماید تمام بیست و هفت حرف را".
و نیز حدیث دیگری از امام باقر(ع) نقل شده که می فرماید: "هنگامی که قائم ما قیام کند خداوند دستش را بر سر بندگانش می گذارد و عقول آنها را با آن کامل و افکارشان را پرورش داده و تکمیل می کند".
بدین ترتیب در پرتو هدایت مهدی(ع) اندیشه ها بارور می شود و انسان هایی با افکار بلند و همتی والا پرورش می یابند که جهانی از صلح و صفا بسازند.
1-پیشرفت صنعت و تکنولوژی:
این جهش علمی دوران حضرت در راستای صنایع و تکنولوژی نیز می باشد. در این راستا به چند روایت که در آن این نوع پیشرفت ها پیش گوئی شده می پردازیم.
امام صادق(ع) می فرماید: "هنگامی که قائم ما قیام می کند خداوند آنچنان گوش و چشم شیعیان ما را تقویت می کند که میان آنها و قائم (رهبر و پیشوایشان) نامه رسان نخواهد بود، با آنها سخن می گوید و سخنش را می شونوند و او را می بینند، در حالی که او در مکان خویش است ( و آنها در نقاط دیگر جهان )". این حدیث نمونه ای از سادگی و همگانی بودن انتقال صدا و تصویر را پس از ظهور بیان کرده است.
همچنین ابوبصیر از امام صادق نقل می کند که آن حضرت فرمود: "وقتی که کارها به صاحب اصلی ولایت حضرت مهدی برسد، خداوند هر نقطه فرورفته ای از زمین را برای او مرتفع و هر نقطه مرتفعی راپائین می برد، آنچنان که تمام دنیا نزد او به منزله کف دستش خواهد بود! کدامیک از شما اگر در کف دستش مویی باشد آن را نمی بیند". این حدیث نیز حاکی از سیستم نیرومند انتقال تصویرها می باشد.
و نیز امام باقر(ع) فرمود: "برای صاحب و سرور شما مهدی آن وسیله سرکش ذخیره شده است. راوی می گوید: گفتم منظور از وسیله سرکش چیست؟ امام فرمود: ابری است که در آن غرش رعد و شدت صاعقه یا برق است، او بر این وسیله سوار می شود. آگاه باشید او بزودی بر ابرها سوار می شود و به آسمان ها و زمین های هفتگانه صعود می کند". این تعبیر روایی بیانگر ابزار و وسایلی است که حضرت بادر اختیار داشتن آن ها می تواند بر آسمان ها و کرات صعود کند و این امکانات در اختیا همه خواهد بود.
2-پیشرفت عمران و آبادی:
در برخی روایات عصر ظهور پیشرفت و تکنولوژی در عرصه عمران و آبادی بیان شده است."در بیرون از شهر کوفه مسجدی با هزار در ساخته می شود و خانه های شهر به نهر کربلا وصل می گردند؛ توسعه شهر ها چنان خواهد بود که مردی سوار بر استر تیزرو به قصد نماز جمعه حرکت می کند، اما بر اثر فاصله فراوان و فراخی شهر به آن نمی رسد."
حیات فرهنگی در عصر امام زمان (ع)
برنامه ی فرهنگی امام زمان، تربیت قلوب و استغنای روح بشر است. و نیز احکامی را که زمینه ی اجرای آن فراهم نبوده مانند تعلق ارث بر اساس ایمان و نیز احکام متروک مانده دین خدا را به اجرا خواهد گذاشت.
1-اقامه و برپا کردن حدود الهی:
در دعایی که به وسیله عمری از خود آن حضرت روایت شده چنین آمده: "و به وسیله ی او حدود تعطیل شده و احکام کنار مانده را بر پا کن". و در کتاب کمال الدین از امام صادق (ع) ضمن تشریح زمان ظهور آن حضرت آمده است: و در آن زمان حدود الهی بر پا می شود
2-تالیف قلوب:
جمع کردن دل ها و متحد ساختن آن ها کار ساده ای نیست. بیشتر مردم یکی از دو حال را دارند. یا صلاح واقعی خویش را تشخیص نمی دهند، لذا بر اموری که به ضرر آن ها است تن می دهند، و یا اینکه مصلحت را تشخیص می دهند ولی به خاطر منافع دنیوی به آن رضایت ندارند. یگانه کسی که بین این دو حالت را جمع می کند و اتحاد می بخشد وجود اطهر امام عصر می باشد لذا در دعای ندبه می خوانیم:" کجاست آن که میان پراکندگی صلاح و رضا را جمع می کند؟"و در دعای امیر المومنین علی درباره ی آن حضرت آمده: و پراکندگی امت را با او جمع فرمای. و نیز در حدیث دیگری که در کمال الدین آمده ذکر شده: به وسیله او میان دل های مختلف و پراکنده الفت و اتحاد داده می شود. هم چنین در خصال مروی است از امیر المومنین که فرمود در ضمن وقایع ایام آن حضرت: "هر آئینه برود کینه و عداوت از دل های بندگان".
3-امر به معروف و نهی از منکر و نابودی بدعتها:
امام زمان (ع) از حیث برپایی امر به معروف و نهی از منکر به جدش سید الشهدا شباهت داشته و کوشش بسیار در جهت آن خواهد نمود زیرا که امام زمان از جانب خدا مامور است که تمام منکرات را از همه جای دنیا بردارد، به طوری که هیچ کس برای عمل منکر خود پناهی نداشته باشد.
و در کتاب المحجه در تفسیر آیه ی شریفه "کسانی که هرگاه در زمین آنان را توانایی دهیم، نماز را بپا دارند و زکات [به مستحق] برسانند، و امر به معروف و نهی از منکر نمایند، و عاقبت کارها بدست خداست. از امام باقر(ع) نقل شده که فرمود: این برای آل محمد است، مهدی و صاحب او. خداوند متعال به وسیله او و یارانش بدعت ها و باطل را از بین می برد، هم چنان که سفیهان حق را میرانده باشند، تا جائی که اثری از ظلم دیده نشود و امر به معروف و نهی از منکر خواهند نمود و آخر کار ها بدست خداست.
4-آوردن احکام مخصوصه:
در کافی و کمال الدین از جناب صادق مروی است که فرمود: "دو خون است در اسلام که حلال است از جانب خدای تعالی، حکم نمی کند در آن احدی تا آنکه مبعوث شود قائم ما اهل بیت. پس هرگاه برانگیخت خدای تعالی قائم ما اهل بیت را، حکم می فرماید در آن به حکم خدا و بینّه بر آن نمی طلبد. زانی محصن را رجم می کند و آن که زکاتش را نمی دهد، گردنش را می زند".
نتیجه گیری
احادیث گرانبهایی که آرمانشهر مهدوی را ترسیم میکنند هم از عدالت گسترده ی او سخن میرانند هم از گستره ی فرهنگ و دانش. و نیز از امنیت فراگیر و رشد چشم نواز کشاورزی و آبادی سخن به میان می آورند. همانطور که با بعضی از اقدامات و تصرفات امام زمان ع در جوامع بشری آشنا شدیم دریافتیم که چگونه بر هر وجب از زمین وسیع خداوند حکومت میکند. همانطور که در مقاله بررسی شد در عصر امام زمان ع تنها پرچم توحید است که در جهان به اهتزاز در خواهد آمد و با سخاوت و عدالتی که پیش میگیرد کامل ترین الگوی تربیتی را ارائه خواهد نمود. و زمین را از لوث هر گونه آلودگی و ستم پاک نموده تا بستر عدالت به کامل ترین شکل فراهم شود. با ترقی کشاورزی و استفاده از تمام منابع زیرزمینی مردم به سرحد بی نیازی میرسند.و نه تنها انواع ترسها از مردم زایل میشود بلکه کل زمین را آرامش فرا میگیرد و انسانها در جوی پر از آرامش، اطمینان، راحتی و آسودگی خیال زندگی میکنند. طبیعتا با داشتن چنین سلطه اطلاعاتی، حکومت واحد جهانی و صلح و امنیت و عدالت میسر خواهد بود. عصر ظهور، عصر تسخیر قله های دانش و اجرا شدن احکام اسلامی و دوران تکامل مادی و معنوی بشر خواهد بود.
منابع
قرآن کریم، مترجم: حسین انصاریان
مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، ترجمه: الهی قمشه ای، نشر افق فردا، 1385
جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، مرکز نشر اسراء، 1393
سلیمان، کامل، ترجمه: علی اکبر مهدی پور، آفاق، تهران، 1324
طبرسی نوری، حسین، نجم الثاقب در احوال امام غائب، انتشارات مسجد مقدس جمکران، قم، 1390
صافی گلپایگانی، لطف الله، ترجمه: لطیف راشدی، منتخب الاثر، انتشارات مسجد مقدس جمکران، 1393
شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه قمی، ترجمه: منصور پهلوان، کمال الدین و تمام النعمه، انتشارات مسجد مقدس جمکران، قم، 1394
طاهری، حبیب الله، سیمای آفتاب، انتشارات زائر آستانه مقدسه، 1387
قزوینی، محمد کاظم، ترجمه: لطیف و سعید راشدی، امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور، انتشارات مسجد مقدس جمکران، قم، 1394
الکورانی، علی، ترجمه: مهدی حقی، عصر ظهور، شرکت چاپ و نشر بین الملل، تهران، 1392
مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحارالانوار، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1403ق
موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، ترجمه: سید مهدی حائری قزوینی، مکیال المکارم در فوائد دعا برای حضرت قائم، انتشارات مسجد مقدس جمکران، قم، 1388
