وقتی که آیه نازل شده که هرکس بر زنان پیامبر تهمت بزند، گناهکار است ، به عایشه مربوط می شود ؟ اهل سنت می گویند که این آیه در شان عایشه نازل شده است.

این که گفته اید که آیه نازل شد که هر کس به زنان پیامبر تهمت بزند ...، چنین چیزی در قرآن نداریم و چنین آیه ای نازل نشده است.

آنچه نازل شده، آیات افک است که مربوط به تهمت زدن به زنان پاکدامن است:

مسلّماً کسانی که آن تهمت عظیم را عنوان کردند، گروهی (متشکّل و توطئه‏ گر) از شما بودند. امّا گمان نکنید این ماجرا برای شما بد است، بلکه خیر شما در آن است. آن ها هر کدام سهم خود را از این گناهی که مرتکب شدند دارند . از آنان کسی که بخش مهمّ آن را بر عهده داشت ،عذاب عظیمی برای اوست! چرا هنگامی که این (تهمت) را شنیدید، مردان و زنان با ایمان نسبت به خود (و کسی که همچون خود آن ها بود) گمان خیر نبردند و نگفتند این دروغی بزرگ و آشکار است؟! چرا چهار شاهد برای آن نیاوردند؟! اکنون که این گواهان را نیاوردند، آنان در پیشگاه خدا دروغگویانند.  اگر فضل و رحمت الهی در دنیا و آخرت شامل شما نمی‏شد، به خاطر این گناهی که کردید ،عذاب سختی به شما می‏رسید! به خاطر بیاورید زمانی را که این شایعه را از زبان یکدیگر می‏گرفتید، و با دهان خود سخنی می‏گفتید که به آن یقین نداشتید و آن را کوچک می‏پنداشتید در حالی که نزد خدا بزرگ است! چرا هنگامی که آن را شنیدید نگفتید: «ما حق نداریم که به این سخن تکلّم کنیم . خداوندا منزّهی تو، این بهتان بزرگی است»؟ خداوند شما را اندرز می‏دهد که هرگز چنین کاری را تکرار نکنید اگر ایمان دارید!(1)

این آیات ناظر به جریانی است که زنی مؤمن و پاکدامن از جانب جمعی به ظلم مورد بهتان واقع شده بود . مؤمنان هم به جای این که این اتهام را تکذیب کنند و  حسن ظن و گمان داشته باشند، به نقل و پخش این شایعه اقدام نمودند. خداوند در این آیات با شدت این اتهام زنی و سکوت یا شرکت در پخش آن را تقبیح می کند .

عالمان سنی و جمعی از عالمان شیعه این آیات را در شأن عایشه از همسران رسول خدا می دانند. عالمان اهل سنت نزول این آیات را به عنوان "بزرگ ترین فضیلت " عایشه ذکر می کنند.

در اغلب کتاب‏هایی که در زمینه شرح حال عایشه نوشته شده است، مشابه این عبارت به چشم می خورد:

اگربرای عایشه فضیلتی جز واقعه افک نبود، همین برای اثبات فضل و بزرگواری او کافی بود، زیرا در شأن او آیه‏ای نازل شد که تا قیامت خوانده می‏شود. (2)

 به یکی از همسران یا ام ولدهای (3) رسول خدا صلی الله علیه و آله تهمت زده شد . افرادی از منافقان  تهمت را بین مردم منتشر کردند و قضیه دهان به دهان نقل شد، سپس آیاتی از سوره نور نازل شد . خداوند، ضمن تقبیح و توبیخ کسانی که این شایعه را ساخته و منتشر کردند، حکم افک را نیز بیان کرد.

در کتاب‏های روایی اهل سنت، از عایشه نقل شده است که پیامبر در سفری برای جنگ، به قید قرعه مرا همراه خود برد. چون دستور حجاب نازل شده بود،  در هودجی سوار شده، منزل گرفتم. به هنگام بازگشت، در یکی از منزلگاه‏ها برای قضای حاجت از هودج خارج شدم .بعد از قضای حاجت متوجه شدم که گلوبندم افتاده است. به دنبال آن می گشتم که لشکر حرکت کرد . مأمورین به خیال این که من درون هودج هستم، آن را بر پشت شتر گذاشتند و حرکت کردند. وقتی گلوبندم را یافتم و برگشتم، لشکر رفته بود و من در آن جا به انتظار افراد ماندم تا خوابم برد.

صفوان بن معطل سلمی که مأمور بود ،از عقب لشکر حرکت کند، مرا دید و شناخت و به همراه خود به مدینه آورد (تا آخر حدیث).

اما در مورد این روایات و فضیلتی که برای عایشه مدعی شده‏اند، باید گفت:

 روایات مربوط به این واقعه که در کتب حدیث اهل سنت فراوان است، متضمن تناقضات آشکاری است که صحت آن روایات را جدّاً مورد تردید قرار می دهد. (4)

 آیات سوره نور (آیه 11- 20) فقط شاهد برائت شرعی متهم است، آن هم از آن گناه خاص، نه طهارت و پاکی او از هر گناه و این اثبات فضیلت برای متهم نیست، بلکه نفی رذیلت خاص از او است.

 این آیات بیش تر ناظر به ردّ تهمت از ساحت پیامبر(ص) است . می‏خواهد ساحت مقدس آن بزرگوار را از این که دامن خانواده اش به ناپاکی آلوده باشد، منزّه بشمارد.  آیات اثبات کننده فضیلت برای رسول خداست، نه برای عایشه.

غالب عالمان شیعه معتقدند که آیات افک در شأن ماریه قبطیه نازل شده که از طرف بعضی از همسران رسول خدا و چند نفر دیگر مورد تهمت قرار گرفت که با مأبور که پیرمردی مجبوب بود، (5) زنا کرده است . پیامبر بعد از شنیدن این تهمت‏ها ، برای این که برائت واقعی ماریه ثابت شود، به امام علی علیه السلام دستور داد تا جریان مابور را پیگیری کند .  امام موظف شد اگر دلیلی بر بی گناهی مأبور یافت، او را نکشد. وقتی امام علی به طرف  او رفت، او فرار کرد و از نخل بالا رفت. امام ناخودآگاه مشاهده کرد که او اصلًا آلتِ تناسلی ندارد . اتهامی که به او زده شده، نمی تواند واقعیت داشته باشد. از طرف دیگر، آیات هم نازل شد و تهمت زنندگان را به شدت توبیخ کرد.

بنا بر این آیات نازل شده تهمت زننده به زن مؤمن را گناهکار می داند .تهمت زننده به زن پیامبر با توجه به وظیفه حرمت نگهداری نسبت به پیامبر گناهکار تر است.

چه آیات افک در باره عایشه نازل شده باشد یا نه، در هر حال ایشان و دیگر همسران پیامبر از این جهت پاکدامن بودند و تهمت زدن به آنان از بزرگ ترین گناهان است.

پی نوشت ها:

1. نور (24) آیه 11- 17.

2. در المنثور فی طبقات ربات الخدور،زینب فواز عاملی، ص283.

3. "ام ولد" به کنیزی گفته می شود که از مولایش صاحب فرزند شده باشد.

4.  حدیث الفک، جعفر مرتضی عاملی؛ ترجمه المیزان، ج15،ص137-148.

5. "مجبوب" به کسی گفته می شود که هیچ کدام از آلت تناسلی مردانه و زنانه را ندارد.