چگونه کفرشیطان با دعا کردنش به درگاه خدا "که مرا تا روز قیامت زنده نگه دار" باهم جمع می شود؟

ممکن است برخی افراد در یک مرتبه موحّد و در مرتبه ای دیگر مشرک باشند.

 توحید و یکی دانستن خداوند هم دارای مراتب مختلفی است:

یکی از مراتب توحید، توحید ذاتی است، بدین معنا که ذات خداوند نه مرکب از اجزا است (نفی ترکیب) و نه شبیه و شریک بیرونی دارد.(نفی تعدد)

یکی دیگر از مراتب توحید، توحید صفاتی است، بدین معنا که صفات الهی مصادیق جداگانه‌ای از یکدیگر و جدای از ذات الهی ندارند، بلکه همگی آن ها مفاهیمی هستند که عقل، از مصداق واحد بسیطی که  ذات مقدس الهی است، انتزاع می‌کند.

یکی دیگر از مراتب توحید، توحید در ربوبیت است. توحید در ربوبیت خود بر دو قسم است:

1. توحید در ربوبیّت تکوینی:

مراد از توحید در ربوبیّت تکوینی آن است که نظام این جهان، که شامل مجموع? پدیده‌های بی­شمار گذشته و حال و آینده می‌شود، تحت تدبیر حکیمان? یک پروردگار اداره می‌شود.

2. توحید در ربوبیّت تشریعی:

مراد از توحید در ربوبیّت تشریعی آن است که فقط خداوند حقّ قانونگذاری برای مردم را دارد. تنها او این اختیار را دارد که بندگان را مکلّف به برخی از امور کند.

  پس به طور کلی مقصود از توحید در ربوبیّت آن است که خداوند هیچ شریکی در تدبیر عالم یا تکلیف بندگان ندارد.

 قائل شدن به این که، تعیین و وضع قانون و نیز حاکم و حکومت باید بر اساس خواست و اراده  انسان‌‌ها صورت پذیرد، در واقع انکار «ربوبیت تشریعی» خداوند است که نوعی کفر محسوب می‌‌شود. مشکل شیطان با خداوند نیز در مورد ربوبیت تشریعی و اطاعت اوامر الهی بود . همین امر او را به ورطه سقوط کشاند، و گرنه او هرگز خالقیت و ربوبیت تکوینی خداوند را انکار نکرد. هنگامی که خدا از او سوال کرد: چرا بر آدم سجده نکردی؟ پاسخ داد:

 « قالَ أَنَا خَیْرٌ مِنْه خَلَقْتَنی‏ مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طین (1) ؛ من از او بهترم، مرا از آتش آفریده‏ای و او را از گل خلق کرده‏ای» .

هم چنین در ادامه گفت: « قالَ رَبِّ بِما أَغْوَیْتَنی  (2) ؛ پروردگارا !به خاطر اینکه اغوایم کردی».  این تعابیر نشان می‌‌دهد که او هم «خالقیت» و هم «ربوبیت» خدای متعال را قبول داشت. علاوه بر آن به «معاد» نیز اعتقاد داشت؛ چون از خداوند درخواست کرد که: « قالَ أَنْظِرْنی‏ إِلی‏ یَوْمِ یُبْعَثُون  (3) ؛مرا تا روزی که (مردم) برانگیخته می‏شوند مهلت ده ».

بنابراین توحید در ربوبیت تشریعی ، یکی از ارکان مهم توحید است. توحید بدون این رکن کامل نیست، بلکه مانند توحید ابلیس است که بود و نبود آن یکی است. توحید در خالقیت، یک مرحله از توحید است، ولی به تنهایی کافی نیست. اعتقاد به توحید در «ربوبیت تکوینی» نیز کافی نیست. شیطان نیز تا این حد از توحید را قبول داشت . بر همین اساس خدا را با تعبیر «ربّ» خطاب می‌‌کرد. آنچه شیطان آن را قبول نداشت «ربوبیت تشریعی» بود. او معتقد بود عقل من می‌‌گوید نباید در برابر آدم سجده کنم، چون  از او بهترم. کسانی که می‌‌گویند در مقابل احکام خدا ،عقل خود را حاکم می‌‌کنیم و خدا حق ندارد بدون اجازه ما برای ما قانون وضع کند، همانند شیطان هستند. «کفر باطنی» آن ها قطعی و مسلّم است.(4)

پی نوشت ها:

1. أعراف(7) آیه 12.

2. حجر(15) آیه 39.

3. أعراف،آیه 14.

4. برای مطالعه تفصیلی مراتب توحید ر.ک: آیت الله سبحانی، سیمای عقائد شیعه‏، ترجمه جواد محدثی، تهران، مشعر، 1386، فصل دوم.