قانون شکارو صید ما مربوط به زمان قبل از انقلاب است. قوانین و مقررات در حوزه محیط زیست از بازدارندگی لازم برخوردار نیستند.شکارچی مطمئن است که با خیال راحت و بدون دغدغه از دستگیری و مجازات، می‌تواند به شکار بپردازد.
به گزارش به نقل از روزنامه قانون، همه ساله کیلومترها راه را طی می‌کنند تا چندماهی را مهمان ما باشند. سفری دور و دراز که شاید برای بسیاری از آن‌ها بی‌بازگشت باشد. پرندگان مهاجر که سرمای سیبری آن‌ها را مجبور به این سفر دورو دراز می‌کند. فرسنگ‌ها راه را بال زده تا زمستان خود را سپری کنند. آن‌ها خسته از راهی طولانی راهی تالاب‌های کشور می‌شوند و امیدوارند پاییز و زمستان را با آسودگی گذرانده و به کشور خود بازگردند. هرچند ایرانیان از قدیم‌الایام به مهمان‌نوازی معروف و شهره بوده‌اند، اما این مهمانان ناخوانده مورد بی‌مهری قرار گرفته و برخی از افراد با بی‌رحمی دست به کشتار آن‌ها می‌زنند.
با شروع پاییز و آغاز فصل مهاجرت، به دلیل اینکه کشور ما در مرکز بسیاری از مسیرهای مهاجرت پرندگان در سراسر جهان واقع شده است بسیاری از پرندگان، تالاب‌های شمال و جنوب کشورمان را برای توقف چند ماهه خود انتخاب می‌کنند. این درحالی است که همه ساله با آغاز کوچ پرندگان بسیاری از افراد در شهرهای شمالی کشور به ویژه منطقه فریدون‌کنار نیز خود را برای پذیرایی از آن‌ها مهیا می‌کنند. آن‌ها که از قبل، تورهای‌هوایی خود را آماده کرده‌اند با آمدن پرندگان راهی تالاب‌ها می‌شوند تا به شکار این پرندگان بپردازند.پرندگانی که با هزاران آرزو و البته با امید بازگشت به سیبری راهی ایران می‌شوند اما هرگز به مبدا خود بازنمی‌گردند. هرچند با آغاز فصل پاییز هشدارهای زیادی مبنی بر عدم شکار پرندگان مهاجر داده می‌شود اما بازهمه ساله شاهد شکار بی‌رویه و البته بی‌رحمانه آن‌ها هستیم. البته طی سال‌ها قبل بیشتر در شهرهای شمالی و استان مازنداران شاهد شکار این پرندگان بودیم اما این موضوع در شهرهای جنوبی کشور نیز افزایش یافته است به طوری که یکی از کارشناسان محیط زیست دراین خصوص می‌گوید:«چند ماهی است که مهاجرت پرندگان به مناطق مختلف خوزستان آغاز شده واین موضوع موجب شده تا کشتار پرندگان مهاجر در استان شدت بگیرد به طوری که روزانه لاشه صدها قطعه از انواع پرندگان مهاجر در بازار کیان اهوازبه متقاضیان، فروخته می شود».
رضا نیک فلک با اشاره به اینکه در بین لاشه‌های پرندگان گونه‌های حمایت شده و در خطر انقراض جهانی مانند اردک مرمری، اردک بلوطی، اردک سرحنایی و ... مشاهده می‌شود، می افزاید:« درحالی که فعالیت این بازار از اوایل شهریور آغاز می شود، اما با آغاز فصل پاییز و حضور پرتعداد انواع پرندگان مهاجر در تالاب‌ها و آبگیرهای استان خوزستان، کشتار پرندگان نیز به اوج خود رسیده است».
این درحالی است که اصل 50قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به بحث حفاظت محیط زیست اشاره داشته و آن را یک وظیفه همگانی به حساب آورده است که این موضوع نشان از اهمیت قانونگذاران به بحث محیط زیست است. اما چرا باوجود تکرار شکار بی‌رویه پرندگان مهاجر برخوردی با این افراد صورت نمی‌گیرد؟ در این زمینه وظیفه دستگاه قضایی چیست؟ در این زمینه «قانون» گفت‌وگویی با دکتر محمد حسین رمضانی قوام آبادی، حقوقدان و دانشیار دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی انجام داده که از نظرتان می‌گذرد. رمضانی با بیان اینکه شکار غیرمجاز پرندگان مهاجر مساله جدیدی نیست و هرساله تکرار می‌شود به «قانون» می‌گوید: بارها در مورد خطرات شکارچیان غیرمجاز که در بسیاری از موارد نیز گونه‌های نادر جانوری را تهدید می‌کنند بحث شده اما هیچ نتیجه‌ای به دنبال نداشته است. به اعتقاد بنده دلیل این موضوع نیز این است که محیط زیست به عنوان اولویتی مهم در کشور مطرح نبوده‌است.
قوانین درحوزه محیط زیست بازدارنده نیستند
این حقوقدان یکی از دلایل شکار غیرمجاز پرندگان را بازدارنده نبودن قوانین در حوزه محیط‌زیست دانست و خاطرنشان کرد: قانون شکارو صید ما مربوط به زمان قبل از انقلاب است. البته به طور کلی باید گفت که قوانین و مقررات در حوزه محیط زیست هم از بازدارندگی لازم برخوردار نبوده و هم اینکه روزآمد نیستند، از طرف دیگر نیز وقتی محیط زیست در سیاست‌های کلی، به عنوان اولویتی مهم مطرح نباشداین امر باعث خواهد شد همه ساله شکارچیان در فصل مهاجرت به صورت بی‌رحمانه این پرندگان را شکار کنند و هیچ برخوردی نیز با آن‌ها صورت نگیرد. بنده فکر می‌کنم اولین گام برای رفع این معضل آگاهی رساندن به عموم جامعه است.در حال حاضر مردم ما نسبت به عواقب عدم محافظت از محیط زیست آگاه نیستند که در این زمینه می‌توان با آموزش و مشارکت آن‌ها در این زمینه و همچنین تشویق مردم مانع شکار این پرنده‌ها و به دنبال آن نیز حفاظت از محیط زیست شد.
وی افزود: دولت و همچنین سازمان حفاظت از محیط‌زیست می‌توانند با ارائه راهکارهایی، شکار غیرمجاز را کاهش دهند که در این زمینه، اولین گام ترویج اکوتوریسم فعال است ، اکوتوریسم سفری است مسئولانه به مناطق طبیعی، که موجب حفظ محیط زیست و بهبود زندگی مردم محلی می‌شود. به عبارت دیگر ظرفیت‌هایی را ایجاد کنیم تا شکارچی به جای شکار و صید، خود حافظ محیط زیست باشد ضمن اینکه از این راه نیز امرار معاش کند تا چالش‌ها به فرصت تبدیل شوند.
مشکلات بسیار زیاد در حوزه محیط زیست
رمضانی در ادامه با اشاره به اینکه ما کشوری در حال توسعه هستیم پس اولویت اصلی کشور نیز بحث توسعه و رشد اقتصادی است، خاطرنشان کرد: بحث توسعه پایدار مساله‌ای مهم است اما متاسفانه در حوزه محیط‌زیست، توسعه پایدار مطرح نیست. برای مثال، خشک شدن تالاب‌ها و رودخانه‌ها و خطراتی که جنگل‌ها را تهدید می‌کنند، یا هوای آلوده کلانشهر ها نشان دهنده مشکلات بسیار زیاد در این حوزه است. هرچند که در برنامه ششم توسعه، سه بخش مهم کشاورزی، محیط‌زیست، منابع طبیعی و آب مورد توجه قرار گرفته‌است.
تجارت افراد با پرندگان مهاجر
این استاد دانشگاه با بیان اینکه برخی بیکاری و اشتغال را دلیل اصلی شکار غیرمجاز پرندگان می‌دانند خاطرنشان کرد: این افراد معتقدند شکارچیان به دلیل مشکلات مالی و برای امرار معاش و مشکلات معیشتی مجبور به شکار می‌شوند اما باید گفت در حال حاضر با توجه به سود بسیار خوبی که فروش پرندگان شکار شده دارد، دیگر بحث امرار معاش شکارچیان مطرح نیست بلکه آن‌ها به نوعی با این عمل خود، دست به تجارت می‌زنند. در حال حاضر شکار و صید دارای بازار و قیمت خوبی است و فرد می‌تواند باتوجه به تقاضای بازار، میزان عرضه خود را تعیین کند ضمن اینکه این شکارچی مطمئن است که با خیال راحت و بدون دغدغه از مجازات و دستگیری می‌تواند به شکار بپردازد. بنابراین به کار خود ادامه می‌دهد زیرا وقتی برخوردی با وی صورت نمی‌گیرد، این فرد ترغیب شده و همچنان نیز به شکار غیرمجاز ادامه می‌دهد. پس باز هم باز می‌گردیم به بحث عدم بازدارندگی قوانین که بسیار مهم است و نیاز به تدوین قوانینی روزآمد در این حوزه هستیم.ضمن اینکه اجرای درست قوانین نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. زیرا اگر بهترین قانون را هم داشته باشیم اما مجری خوبی وجود نداشته باشد باز نتیجه‌ای حاصل نخواهد شد؛ به عبارت دیگر زمانی قوانین اثربخش خواهند بود که به خوبی اجرا شوند.
وی افزود: حفاظت محیط زیست یا عناصر زیست‌محیطی، نیازمند مشارکت عموم مردم اعم از مردم، دولت نهادها و سازمان‌های دولتی و غیردولتی است. دیگر اینکه توسعه پایدار در دستور کار دولت، نهادهای دولتی و متولیان امر قرار گیرد وآن را به درستی اجرایی کنند و فقط روی کاغذ نباشد .سوم، همان‌گونه که بالا نیز ذکر کردم، بحث ترویج اکوتوریسم یا توریسم پرنده گردی مهم است ضمن اینکه مشکلات اشتغال افراد در این مناطق باید برطرف شود تا امرار معاش، دلیلی بر تعرض به محیط زیست نباشد.
دادستان باید به موضوع ورود کند
این حقوقدان با اشاره به نقش دادستان در کاهش شکار و حفاظت از محیط زیست نیز یادآور شد : در این زمینه لازم است دادستان به موضوع شکارهای غیرمجاز ورود کند زیرا یکی از وظایف اصلی دادستان یا مدعی العموم حمایت از حقوق عموم مردم است. یعنی برای دفاع از حقوق عمومی باید به موضوع ورود کند. در این زمینه مطابق اصل 156 قانون اساسی یکی از وظایف قوه قضاییه نیز احیای حقوق عامه است. بنابراین با توجه به اینکه مسائل زیست محیطی بی‌تردید یکی از مصادیق بارز احیای حقوق عامه است و به عبارت دیگر موضوعاتی مانند هوا، آب، جنگل‌ها با مردم و سلامت آن‌ها ارتباط دارند. پس دادستان و قوه قضاییه وظیفه دارند در این زمینه اهتمام بیشتری داشته باشند تا حقوق عموم جامعه استیفا شود اما نکته دیگر اینکه به لحاظ بین المللی نیز بسیاری اعتقاد دارند مصادیق محیط‌زیستی جزو میراث مشترک بشریت هستند و در این زمینه، اسناد و مقررات زیادی هم تدوین شده است . در عرصه داخلی نیز دولت‌ها موظفند به اسناد بین‌المللی که به آن‌ها محلق شده‌اند متعهد و پایبند باشند.
رمضانی در خاتمه توضیح داد: در ماده 66 قانون آیین دادرسی کیفری اخیرالتصویب به سازمان‌های مردم نهاد یا سمن ها این اجازه داده شده تا نسبت به جرایم ارتکابی در برخی از زمینه‌ها از جمله مسائل زیست محیطی اعلام جرم کنند. البته به اعتقاد بنده اعلام جرم این افراد به تنهایی کافی نیست و حضور آن‌ها در دادرسی و طرح دعوی به عنوان شبه دادستان مهم است که متاسفانه در قوانین ما این جایگاه به سمن ها داده نشده، با وجود اینکه بارها اعلام کردیم نهادهای مردمی یا تشکل‌های غیردولتی که در بخش یا حوزه خاصی فعال هستند، باید برای‌شان این امکان فراهم شود که بتوانند طرح دعوی کنند و نقش شبه دادستان داشته باشند. برای مثال در بحث آلودگی باید این امکان به سمن ها داده شود تا حضور فعالی داشته باشند زیرا مواردی مانند آلودگی هوا یا آب، مشکلاتی برای عموم جامعه به دنبال خواهند داشت و به عبارت دیگر سلامت عمومی را تهدید می کنند. پس سمن ها که به نوعی گوش و زبان مردم هستند به عنوان واسط میان مردم و دولت باید حضورشان در نظام حفاظت از محیط زیست کشور جدی‌تر گرفته شود.
عزم عمومی باید جزم شود
شایان ذکر است حفظ گونه‌های جانوری و گیاهی وبه عبارتی حفظ محیط زیست، وظیفه عموم جامعه است. که در این راستا با توجه به اشاره قوانین گوناگون به این موضوع، لازم است آموزش‌های لازم به تمامی افراد جامعه داده شود. افراد باید بدانند که زندگی ما انسان‌ها به مسائل زیست محیطی گره خورده، به طوری که از بین رفتن آن، سلامت جامعه را تهدید خواهد کرد پس در این زمینه لازم است عزم عمومی در رابطه با حفظ محیط زیست جزم شود تا فرزندان ما در آینده بتوانند زندگی کنند.
امرار معاش، توجیه مناسبی برای شکار پرندگان نیست
اسماعیل کهرم کارشناس محیط زیست منطقه فریدون‌کنار و سرخرود سال‌هاست شاهد بی‌رحمی برخی از افراد نسبت به پرندگان مهاجر است در حالی که هیچ اقدام موثری نیز در جهت مقابله با آن نمی‌شود. عدم مقابله با این کشتار بی‌رحمانه پرندگان مهاجر در این مناطق سبب شده تا امروز شاهد تکرار آن در مناطق دیگر از جمله خوزستان هستیم. ما در این سال‌ها با شکارچیان غیرمجاز به درستی مقابله نکردیم. محیط‌بان محیط‌زیست موظف است شکارچی غیرمجازی را که تورهوایی گسترانده تا تعداد زیادی از پرندگانی را که به کشور ما پناه آورده‌اند، شکار کند ، دستگیر نماید. اما به محض دستگیری این شکارچی و ارجاع آن به دستگاه قضایی با این توجیه که وی به دلیل امرار معاش مرتکب شکار غیرمجاز شده‌است با وساطت برخی از افراد، آزاد می‌شود. پس نمی‌توان انتظار داشت این جرم کاهش یابد.اما در مورد اینکه گفته می‌شود این افراد برای امرار معاش به شکار غیرمجاز پرندگان روی می‌آورند نیز باید گفت اولا طبق قانون تور هوایی ممنوع است اما این شکارچیان این تورهای هوایی را بنا می‌کنند در حالی که ارزش هر یک از آن‌ها بیش از 50 میلیون تومان است و نکته جالب‌تر اینکه این شکارچیان این تورها را گاهی ماهی 8 میلیون تومان اجاره می‌دهند؛ پس باید گفت در این رابطه امرار معاش و اشتغال نمی‌تواند توجیه درستی باشد زیرا این افراد مقابل دیدگان دولت و ماموران کاری غیرقانونی انجام می‌دهند. این شکارچیان غیرمجاز پرندگان را شکار کرده و به صورت زنده با قیمت‌های بالا به فروش می‌رسانند. برای مثال یک جفت غاز را 120 هزار تومان می‌فروشند. یا اینکه پس از شکار غیرقانونی پرنده‌های شکاری مانند شاهین و انواع عقاب، آن‌ها را در کشورهای حوزه خلیج فارس به مبلغ 20میلیون تومان می فروشند. پس باید گفت این افراد از این سود، دست برنخواهند داشت مگر اینکه دولت عزم جدی برای مقابله با این افراد داشته باشد. در این راستا لازم است دولت، سازمان حفاظت محیط زیست را حمایت کند تا این افراد به مجازات و سزای عمل خود برسند ودر غیر این صورت، شاهد تکرار این موضوع در سایر استان‌ها نیز خواهیم بود.بنده زمانی با فرماندار فریدون‌کنار و حدود 20 مامور نیروی انتظامی و 20 محیط‌بان قرار بود تورهای هوایی را جمع‌آوری کنیم اما زمانی که در میانه‌های راه برای مقابله با این شکارچیان بودیم برخی از مسئولان در تماس با فرماندار، مانع ادامه کار ما و جمع‌آوری تورهای هوایی شدند و به ناچار موضوع مسکوت ماند. حال این سوال مطرح است که با این گونه برخوردها، سازمان حفاظت از محیط زیست چه اقداماتی می‌تواند انجام دهد؟
اما گاهی نیز تعدادی از پرندگان مهاجر که به صورت غیرمجاز شکار می‌شوند مانند غاز، فلامینگو و گونه‌های نادر مانند اردک سرسفید یا اردک سر حنایی، به باغ پرندگان تهران فرستاده می‌شوند که البته به دلیل اینکه پرندگان به وسیله وانت فرستاده می‌شوند بسیاری از آن‌ها در میانه راه تلف می‌‌َشوند و از هر 10 تا ازاین پرنده‌ها شاید دو یا سه پرنده زنده بماند که البته هیچ دستگاه نظارتی هم بر این موضوع نظارت نمی‌کند. در خاتمه باید گفت دولت در این زمینه مسئولیت دارد تا مانع تکرار این موضوع شود هرچند که تا به حال شاهد اقدام موثری از سوی دولت در رابطه با شکار پرندگان غیرمجاز نبودیم اما ما دلسوزان محیط زیست و تمامی افرادی که از نزدیک شاهد شکار غیرمجاز پرندگان مهاجر هستیم، وظیفه داریم جامعه را از این موضوع و تکرار هر ساله آن آگاه کنیم که تمامی افراد بدانند چه بلایی بر سر محیط زیست و گونه‌های نادر جانوری می‌افتد تا مسئولان نیز موضوع را جدی گرفته و مانع تکرار این کار غیرقانون شوند.