29 دی ماه روز ملی هوای پاک، و اهوازی که باز هم هوا ندارد. دیروز و در جریان اخبار موجود در رسانه‌ها این موضوع منتشر شد که میزان ریزگردهای موجود در هوای اهواز به 66 برابر حد مجاز رسیده است. اعداد و ارقامی که مثل سایر عددها و آمار‌های دیگر که اخبار ناگواری را مخابره می‌کنند، محل بی‌اعتنایی مردم شده‌اند.
به گزارش ، فرهیختگان نوشت: وضعیت ناسالم بودن هوای شهرهای امیدیه 218، اندیمشک 157، بهبهان 147، خرمشهر و آبادان 1668، دزفول 247، شادگان 1113، شوش 484، ماهشهر 1277 و هندیجان 2473 برابر حد مجاز اعلام شده است و این یعنی دریغ از یک تنفس سالم و دریغ از یک تنفس بدون سرفه.
حدود دو دهه است که اهواز و بسیاری دیگر از شهرها و استان‌های غربی درگیر این پدیده خطرناک هستند و البته همین دو دهه درگیری خود گواه این است که زمان برای مقابله و پیشگیری از آن کم نبوده است.
در باب چرایی وقوع چنین پدیده‌ای بسیار گفته و نوشته شده است و هر نهاد و سازمان و شخصی ذیل کلیدواژه داخلی بودن یا خارجی بودن ریشه این ریزگردها علل وجود آنها را توجیه کرده است.
توسعه کشت‌های پرمصرف عامل افزایش ریزگرد
این بار محمد درویش عضو هیات‌علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع در همین ارتباط و چرایی وقوع این عارضه طبیعی به گفت‌وگو با «فرهیختگان» پرداخت و با تایید داخلی بودن منشا گردو خاک امروز خاطرنشان کرد: «متاسفانه گردوخاک امروز اهواز که 66 برابر حد مجاز گزارش شده است منشا داخلی دارد و از جنوب و شرق اهواز و پایین دست رودخانه کوپال برخاسته است.» وی در ادامه مضاف بر کوپال به سایر منابع بروز این گردو خاک اشاره کرد و گفت: «هندیجان در منتهی‌الیه شرقی خوزستان و در نزدیک‌ترین نقطه به خلیج فارس نیز از منابع ایجاد گردوغبار اهواز است. در تشریح مهم‌ترین علل بروز گردو خاک و ریزگردها در اهواز هم باید به بارگذاری بیش از حد در بالادست رودخانه زهره، سد‌سازی روی کارون، تشدید برنج‌کاری در پایاب رود کرخه و... اشاره کرد که خود باعث تشدید وضعیت فعلی می‌شود.»
درویش به آسیب‌های بی‌نهایت و تاثیرات بسزای کشت نیشکر در اهواز و استان خوزستان اشاره کرد و ادامه داد: «نیشکر از نوع کشت‌های پرمصرف است و توسعه این نوع کشت‌ها آسیب‌های جبران‌ناپذیری دارد. نیشکر برای رشد نیازمند متوسط بارش هزار میلیمتر است در حالی که در خوزستان ما با کمبود بارش مواجهیم و برای تامین آب مورد نیاز 35 هزار مترمکعب آب به این مناطق جهت کشت منتقل می‌شود و این موضوع باعث تشدید معضل کمبود آب و تشدید شوری در پایین‌دست می‌شود.»
عضو هیات‌علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع با انتقاد از مقوله سد‌سازی گفت: «سد‌سازی به بهانه آبخیزداری در این استان صورت گرفته است. اما همین موضوع خود باعث کاهش وقوع سیل شده است، در صورتی که سیل باعث افزایش حاصلخیزی خاک و رشد جانداران ریزی می‌شود که خود باعث حاصلخیزی خاک می‌شوند و این معضل دیگری است که خوزستان با آن درگیر است.» وی در ادامه با اشاره به این موضوع که همه آنچه تا به این جا بیان شد تنها 20 درصد از تقصیر گردو خاک موجود را به دوش می‌کشد، افزود: «80 درصد این ریزگردها منشا خارجی دارد. میان دو رود، صحرای آفریقا، مرز بین سوریه و عراق و سد سازی‌های بی‌محابا توسط ترکیه و درنهایت تغییرات اقلیمی علل اصلی این ریزگردها در خارج از مرزهای کشور است.» درویش 25 استان کشور را درگیر با موضوع ریزگردها دانست و ادامه داد: «افزایش جمعیت و استفاده نادرست از منابع، عدم پیشگیری و حجم بالای ریزگردها و شرایط خاص آنها باعث می‌شود هزاران کیلومتر را طی کنند و بیش از 25 استان کشور را درگیر خود کنند. حتی به نواحی شمالی کشور و سواحل دریای خزر نیز نفوذ کرده‌اند و آنجا هم این ریزگردها مشاهده شده‌اند.»
کشور تمام بضاعت خود را به‌کار بسته است
عضو هیات‌علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع درباره خدمات و اقدامات صورت گرفته تا به اینجا نیز اذعان کرد: «مسئولان و سازمان‌های مربوطه تمام بضاعت خود را به کار بسته‌اند. سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور 70 هزار هکتار زمین را جهت کاشت درخت‌های متناسب با آب هوای موجود در نظر گرفته است و در حال اجرای این طرح است، معاونت علم و فناوری ریاست‌جمهوری نیز در حال انجام مطالعاتی در هندیجان است و قرارگاه خاتم‌الانبیا و نیروهای ارتش هم وارد کار شده‌اند اما خب اینها همه برای 20 درصد از علل کفایت می‌کند و ما باید برای آن 80 درصد از عوامل خارجی به یک تعامل بین‌المللی برسیم و آن را حل کنیم.»
منشا ریزگردها داخلی است
علی ساری، نماینده مردم اهواز در مجلس شورای اسلامی نیز به شرایط وخیم امروز اهواز اشاره کرد و ضمن اظهار تاسف از این بابت، خارجی بودن درصد بالایی از علل وجود ریزگردها را رد کرد و گفت: «اینکه عده‌ای از مسئولان و کارشناسان دولتی اظهار می‌کنند که فقط 20 درصد از منابع ایجاد ریزگردها داخلی است و مابقی از خارج وارد کشور می‌شود، اظهارنظر نادرستی است، به اعتقاد بنده بیش از چند برابر این 20 درصد علل ایجاد ریزگردهای داخلی است.»
مدیریت جزیره‌ای مانع اثرگذاری سیاست‌هاست
وی با انتقاد از شیوه‌های مدیریتی در سازمان‌های مختلف کشور ادامه داد: «متاسفانه ما در کشور شاهد بروز نوعی مدیریت جزیره‌ای و بخشی هستیم. مدیران ما مدیران ملی نیستند و فقط به محل زندگی و زادگاه خودشان توجه می‌کنند و بقیه جاها برای آنان اهمیتی ندارد. ما حدود دو دهه است که با قضیه ریزگردها دست به گریبان هستیم، اما به اذعان خود دولتی‌ها، تازه پروژه مقابله با ریزگردها ارائه شده است؛ این یعنی اینکه تا به حال هیچ اقدام مثبتی در این‌باره صورت نگرفته است.»
ساری با انتقاد از اعمال و سیاست‌های دولت در مناطق درگیر با ریزگردها افزود: «سیاست‌های دولتی و اعمال سازمان‌های متولی مشی پیشگیرانه ندارد و بیشتر حالت درمانی دارد، در حالی که نیاز ما جهت مقابله با ریزگردها پیشگیری است. دولت یک پروژه پنج‌ساله را طرح‌ریزی کرده است که شامل درختکاری و مالچ‌پاشی و... می‌شود، اما نتیجه‌ای از آن هنوز مشاهده نشده است. مناطقی تحت عنوان مناطق فوق بحرانی مشخص شده‌اند و قرار شده درخت‌های سازگار با شرایط آنها در این مناطق کاشته شود و کانال‌هایی نیز جهت آبیاری این درختان تعبیه شده، اما این کانال‌ها همچنان خالی از آب است و برای آبیاری آنها با تانکر آب را جابه‌جا می‌کنند و این یعنی یک اشکالی وجود دارد. به نظر من دولت باید گزارش دقیقی از اقدامات خود منتشر کند که در این مدت چه کارهایی انجام داده و نتیجه آن چه بوده است.»
سازمان حفاظت محیط‌زیست یا تخریب محیط‌زیست؟
نماینده مردم اهواز در مجلس شورای اسلامی با انتفاد از رویه سازمان محیط‌زیست و شخص عیسی کلانتری، ریاست این سازمان خاطرنشان کرد: «آقای کلانتری معتقد است که آب در این استان زیاد است و باید به فلات مرکزی ایران منتقل شود. نامه مهر و موم‌شده هم از جاهای معتبر دارند که این کار بشود، ولی وقتی کشاورز می‌گوید آب ندارد و نیاز به آب دارد، می‌گویند آب نیست. خب اگر آب کم است، چرا می‌خواهید انتقالش بدهید. من خودم از پشت سدها دیدن کردم، واقعا سطح آب پایین آمده است. باید جلوی این آقای کلانتری گرفته شود، عملا با سیاست‌های خود می‌گوید که در جهت نابودی محیط‌زیست گام بردارید. این انتقال آب خود باعث خشکی و به تبع آن باعث گردوخاک می‌شود.»
سازمان برنامه و بودجه توجهی به خوزستان ندارد
وی در ادامه و در پاسخ به این سوال که چرا روند توسعه در استان خوزستان اینقدر پایین است، در صورتی که هم شرایط کشاورزی مناسب است و هم چاه‌های نفت آنجاست، گفت: «وقتی خوزستان درگیر جنگ بود، بقیه استان‌ها در حال خودسازی و بهبود شرایط خود بودند. حالا هم که جنگ تمام شده، خوزستان قربانی تنگ‌نظری دولت است. بیش از هر نهادی سازمان برنامه و بودجه در حق این استان اجحاف می‌کند. شما به تخصیص بودجه این استان در قیاس با سایر استان‌ها نگاه کنید. چون فلان مسئول این سازمان اهل فلان استان است، بودجه آنها بیشتر از ماست و این عدالت نیست. نفت ما هم که برای پشتیبانی از سایر شهرها و استان‌هاست، به ما چیزی نمی‌رسد و توسعه‌ای در این استان اتفاق نمی‌افتد. می‌گویند وظیفه ما تخلیه نفت است و توسعه به ما ربطی ندارد.» ساری در پایان با اشاره به افزایش درصد آمار افراد خواهان مهاجرت از این استان ادامه داد: «تصمیم‌گیران حوزه محیط‌زیست و تصمیم‌گیران حوزه بودجه مسائل امنیتی را در نظر نمی‌گیرند. تفکر آنها به این صورت است که خانه ما آباد و بقیه جاها ویران. هرسال آمار مهاجرت رشد می‌کند، چون در این استان شاخص‌های سلامت پایین است، حوزه آموزش و پرورش به‌رغم شاخص پایین و گزارش‌های متعدد ما و باوجود تغییر سه وزیر همچنان دچار مشکلات بسیار است و انگار واقعا نمی‌خواهند کاری بکنند.»
با جمع‌بندی نظرات شاید بتوان این‌طور نتیجه گرفت که ریزگردها با منشأ داخلی یا خارجی نیازمند عزم جدی جهت رفع و پیگیری هستند تا بیش از این نفس مردم شهرهای جنوبی و غربی کشور به خاطر سهل‌انگاری و کم‌کاری نهادهای مسئول به شماره نیفتد و سلامتی هموطنان ما در مخاطره نباشد.
