خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- مونا محمدقاسمی: کافی است نگاهی به بنرهای تبلیغاتی در خیابان های گرگان بیندازید، چپ و راست، راه و نیم راه، سر هر کوچه و خیابان پر شده از افتتاح رستوران و فست فود و خدمات اینترنت پرسرعت. کم پیش می آید که تبلیغ کتاب فروشی یا مرکز فرهنگی دیده شود.
پایین بودن سرانه مطالعه در کشور اتفاق تلخی است که سال‌ها نسبت به آن ابراز نگرانی می‌شود. اما قهر با یار مهربان در حالی در گرگان باعث نگرانی مسئولان شده که هرچه از کتاب دورتر می شوند به رستوران و فست فود در حال نزدیک شدن هستند.
برای تحقیق بیشتر در این رابطه به خیابان های گرگان رفتیم با کتاب‌فروشان، افراد تحصیل‌کرده، اقشار معمولی جامعه و مسئولان مرتبط درباره سرانه مطالعه و میزان هزینه ای که برای کتاب انجام می دهند گفتگو کردیم.
تمایلی برای خرید کتاب های عمومی نیست
اکثر کتاب‌فروشی‌های گرگان 90 درصد فروش کتاب‌های خود را مختص به کتاب‌های آموزشی و دانشگاهی می‌دانند و معتقدند قیمت بالای کتاب موجب شده افراد تمایلی به هزینه برای کتاب‌های عمومی نداشته باشند.
در ابتدا جامعه 30 نفری از کارمندان و قشر تحصیل‌کرده جامعه که از توانایی مالی خوبی برخوردارند را مورد بررسی قراردادیم و از آن‌ها میزان هزینه‌ای که برای سه بخش درمان، رفتن به رستوران و خرید کتاب در طول ماه دارند را جویا شدیم.
حدود 95 درصد این افراد اعلام کردند کمتر از 10 درصد هزینه خود را صرف خرید کتاب در طول ماه می‌کنند. حدود 80 درصد این افراد هم اعلام کردند این خریدها بر اساس ضرورت و یا اجبار آن‌ها بوده و اگر این ضرورت نبود پولی برای خرید کتاب پرداخت نمی‌کردند.
این افراد بیشترین هزینه خود را (بین 60 الی 70 درصد) برای رفتن به رستوران صرف می کنند. چون اکثر آن ها تحت پوشش بیمه هستند، بخش اندک باقی مانده را هم (کمتر از 20 درصد) برای درمان پرداخت می‌کنند.
در بررسی میدانی از کتاب‌فروشی‌های سطح شهر گرگان و خریداران کتاب که بیشتر کنکوری و دانشجو بودند متوجه شدیم «نیاز» علت اصلی خرید کتاب توسط این افراد است و زمانی که از آن‌ها پرسیدیم برای افزایش اطلاعات عمومی خود چه مقدار برای کتاب هزینه می‌کنند بیش از 90 درصد آن‌ها گفتند ترجیح می‌دهند از کتابخانه‌های عمومی بهره ببرند تا اینکه هزینه‌ای برای این کتاب‌ها پرداخت کنند. نکته جالب اینجاست که این افراد، برای رفتن به رستوران و پرداخت هزینه برای مدت کوتاهی لذت بردن مشکلی ندارد.
این بررسی از این جامعه آماری کوچک نشان می‌دهد علاقه نداشتن به خرید کتاب‌های عمومی موضوعی است که روزبه‌روز در حال افزایش است.
اما جدا از بحث کتابخانه‌های موجود در سطح شهر سری هم به جمعه‌بازار کتاب در گرگان زدیم، جایی که کتاب‌های دست‌دوم عرضه می‌شود و مشتری‌های این کتاب‌ها اکثراً قشر متوسط و کارگر جامعه هستند. چرخی بین کتاب‌ها می‌زنم، اکثر فروشندگان کتاب‌های خیلی قدیمی را باقیمت دو هزار تومان عرضه می‌کنند و با استقبال مردمی هم روبه‌رو شده است.
علی رحیمی، نقاش ساختمان و یکی از افرادی است که به گفته خودش پایه ثابت جمعه‌بازار کتاب است. او هر هفته به این بازار می‌آید تا کتاب‌های موردعلاقه‌اش را خریداری کند. وی قیمت مناسب کتاب‌ها را علت حضورش در این بازار هفتگی کتاب عنوان کرد.
به رحیمی آدرس تعدادی از نمایشگاه‌های کتاب را می‌دهم و از او می‌پرسم برای خرید کتاب به نمایشگاه مراجعه می‌کند یا نه؟ این نقاش ساختمان گفت سال‌ها پیش نمایشگاه کتاب رفته و نتوانسته کتابی بخرد چراکه قیمت کتاب‌ها از دید او نجومی بوده و ترجیح می‌دهد کتاب‌های دست‌دوم تهیه کند و اگر این کتاب‌ها هم قیمتشان افزایش پیدا کند علاقه‌ای به‌صرف هزینه در این زمینه ندارد.
هانی کاووسی یکی از کتاب‌فروشان این جمعه‌بازار است. وی گفت: کتاب‌هایش را با سود خیلی کمی می‌فروشد و در طول هفته به شهرهای مختلف شمالی مانند ساری و آمل و بابل می‌رود و در بازار هفتگی فروش کتاب شرکت می‌کند.
کاووسی افزود: میزان مطالعه و استقبال از خرید کتاب دست‌دوم در شهر گرگان نسبت به شهرهای دیگر شمالی بسیار بیشتر است اما چون مردم وضعیت اقتصادی مناسبی ندارند برای خرید کتاب خیلی چک‌وچانه می‌زنند و این در صورتی است که در سایر شهرهای شمالی استقبال کمتر بوده اما همان میزان هم باقیمت کتاب هامشکلی ندارند و تقاضای تخفیف نمی‌کنند.
وی ادامه داد: برخی از مشتری‌های ما هستند که کتاب‌های دسته دومی که از خود ما خریداری کرده‌اند را دوباره باقیمتی پایین‌تر به خودمان می‌فروشند و با پولش کتاب‌های جدیدی خریداری می‌کنند.
کاووسی گفت: 90 درصد مشتری‌های ما هر هفته می‌آیند و این کار برایشان تبدیل به عادت شده است و 99 درصد از افرادی که برای خرید کتاب مراجعه می‌کنند سراغ کتاب مشخصی را از ما می‌گیرند. کتاب هم باید در رسانه ملی فضایی برای تبلیغ داشته باشد و برنامه‌هایی تهیه شود که به معرفی کتاب‌های پرمحتوا و نویسندگان برجسته بپردازد
بررسی این نمونه از جامعه که بیشتر از افراد با سطح متوسط تحصیلات و قشر کارگری تشکیل شده است روی دیگر سکه را به ما نشان می‌دهد که اگر کتاب ارزان در دسترس مردم قرار گیرد آن‌ها جایی برای خرید کتاب در سبد خانواده خود باز می‌کنند.
برای پیدا کردن راه‌حلی در راستای ترویج فرهنگ خرید کتاب و افزایش مطالعه به سراغ معاون فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد رفتیم.
قدرت الله دائمی در این رابطه گفت: باید در بحث کتاب و کتابخوانی به این مقوله نگاه فرهنگی داشته باشیم و نباید انتظار داشته باشیم خلأ موجود در فضای مطالعه طی مدت 6 ماه برطرف شود چراکه کارهای فرهنگی نیازمند زمان زیادی است تا به معنای واقعی خود برسد.
ترویج فرهنگ کتاب خوانی مختص به فرهنگ و ارشاد نیست
وی افزود: تا زمانی که متولی کارهای فرهنگی را تنها اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی بدانیم نمی‌توانیم در این زمینه به نتیجه‌ای برسیم چراکه کار فرهنگی مقوله‌ای فرادستگاهی است و همکاری و اراده‌ای جمعی تمام دستگاه‌ها را می‌طلبد.
وی بابیان اینکه مطالعه کتاب باید در جامعه الگوسازی شود، اظهار کرد: همان‌طور که سایر محصولات در فضای مجازی و رسانه ملی تبلیغ می‌شود و مردم بر اساس نیازشان به سمت خرید آن حرکت می‌کند کتاب هم باید در رسانه ملی فضایی برای تبلیغ داشته باشد و برنامه‌هایی تهیه شود که به معرفی کتاب‌های پرمحتوا و نویسندگان برجسته بپردازد.
دائمی ادامه داد: جامعه باید متوجه شود راه و چاره تمام مشکلاتش بامطالعه حل می‌شود به‌عنوان‌مثال معلمی اگر می‌خواهد دانش آموزان خوبی تربیت کند باید بامطالعه سطح دانش خود را افزایش دهد، اگر فردی می‌خواهد درزمینهٔ کسب‌وکارش پیشرفت کند باید کتب مربوط به حرفه‌اش را مطالعه کند.
وی افزود: برخی از برنامه‌های تلویزیون باید به شخصیت‌هایی پرداخته شود که بامطالعه زیاد به موفقیت‌هایی دست پیداکرده‌اند و برای افرادی که این برنامه را تماشا می‌کنند الگوسازی شود.
دائمی اظهار کرد: معرفی کتاب‌های پرمحتوا توسط افراد نخبه و مشهور در فضای مجازی و رسانه‌ها هم می‌تواند موجب افزایش توجه و علاقه مردم به مقوله کتابخوانی شود.
وی ادامه داد: همان‌طور که در سطح شهر اِلمان های متفاوتی از اجسام مختلف دیده می‌شود باید المان‌هایی هم با موضوع کتاب یا ایستگاه‌های اتوبوسی مناسب فضای مطالعه طراحی شود تا همیشه کتاب در دسترس افراد باشد.
کتاب های درسی و کنکور در صدر پر فروش ها
برای بررسی وضعیت مطالعه در استان گلستان به سراغ رضا قوانلو، مدیرکل کتابخانه‌های عمومی گلستان رفتیم و او به خبرنگار مهر گفت: شرایط مطالعه اصلاً خوب نیست و دغدغه ما چه در کشور و چه در استان کمبود سرانه مطالعه است، البته اقداماتی که در این زمینه انجام می‌شود طی سالیان دراز جواب می‌دهد و باید علت مطالعه کم را ریشه‌یابی کنیم.
قوانلو گفت: در حال حاضر ضرورت‌ها بیشتر به سمت کتب درسی، دانشگاهی و کنکوری رفته است و خرید خانواده‌ها بر اساس نیاز است.
وی افزود: باید ریشه‌یابی کنیم که این نیاز به خرید کتاب از روی علاقه بوده و یا تنها برای برطرف کردن نیاز درسی بوده است.
معرفی کتاب‌های پرمحتوا توسط افراد نخبه و مشهور در فضای مجازی و رسانه‌ها هم می‌تواند موجب افزایش توجه و علاقه مردم به مقوله کتابخوانی شود
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی گلستان گفت: در حال حاضر اقداماتی درزمینهٔ افزایش سرانه مطالعه در حال انجام آن است که اثرات آن را 10 الی 15 سال آینده در جامعه مشاهده می‌کنیم.
وی افزود: به نظر من باید در مدارس ورود پیدا کنیم و زنگ کتابخوانی و مطالعه داشته باشیم، البته من چندین بار اقدام کردم اما از آموزش‌وپرورش به من گفتند در چارت آموزشی نیامده و نمی‌توانیم زنگی را تغییر دهیم و به‌عنوان زنگ مطالعه قرار دهیم.
قوانلو ادامه داد: چند سال پیش پست کتابدار از آموزش‌وپرورش حذف شد و وقتی‌که پست کتابدار از آموزش‌وپرورش حذف می‌شود یعنی یک آسیب جدی به کتاب و کتابخوانی وارد می‌شود چراکه بیشترین قشر تحصیل‌کرده در مدارس حضور دارند که می‌توانند فرهنگ‌ساز شوند.
وی ادامه داد: از زمانی که یارانه کاغذ حذف شد ناشرین و نویسندگان انگیزه‌شان برای نوشتن و چاپ کتاب کمتر شده است از طرف دیگر خود مردم هم وسعشان برای خرید کتاب کمتر شده و نیاز به خوراک و پوشاک را در اولویت اول می‌گذارند.
قوانلو بابیان اینکه به هر میزان که رشد جامعه بالاتر می‌رود گرایش مردم به فرهنگ بیشتر می‌شود، افزود: اینکه قشر مرفه جامعه هم به خرید کتاب و مطالعه علاقه‌ای نشان نمی‌دهد باید علت آن ریشه‌یابی شود.
وی افزود: دولت باید از ناشرین حمایت کند و زمانی که قیمت کتاب پایین بیاید تمایل مردم به خرید کتاب افزایش پیدا می‌کند اما من به افرادی که علاقه‌مند مطالعه هستند و از درآمد کافی برای خرید کتاب برخوردار نیستند پیشنهاد می‌کنم از کتابخانه‌های عمومی استفاده کنند.
مشکلات اقتصادی یکی از دلایلی است که مردم برای نخریدن کتاب آن را مطرح می‌کنند و برای قشری که از سطح درآمدی پایینی برخوردار است تا حدودی توجیه‌پذیر است اما اگر قشری که از توانایی مالی خوبی برخوردار است به مفهوم این جمله نویسنده شهیر آمریکایی که می‌گوید «کسی که مطالعه نمی‌کند نسبت به کسی که خواندن بلد نیست، هیچ برتری ندارد» توجه کند آن‌وقت شاید اندکی از زمان و هزینه‌ای را که صرف رفتن به رستوران‌ها می‌کند را برای تهیه کتاب کنار بگذارد تا علاوه بر رشد و پیشرفت فردی در راستای تعالی جامعه هم‌قدمی برداشته باشد.