هفته نامه سلامت: ماجرا از این قرار است که نیما مسیحا، خواننده خوش‌صدایی که از سال 69 فعالیت هنری خود را آغاز کرده و در سال 78 با خواندن تیتراژ فیلم «دست‌های آلوده» به‌صورت حرفه‌ای وارد عرصه موسیقی پاپ شده، پرده از راز بیماری مادرزادی‌اش برداشته است: «اولین بار است که این مطلب را بیان می‌کنم. دوست ندارم مردم به‌دلیل این موضوع به من ترحم کنند. سال‌های زیادی است که درگیر یک مشکل چشمی هستم. این بیماری باعث کم‌بینایی من شده است. به همین دلیل نمی‌توانم رانندگی کنم و به راحتی از خیابان بگذرم.
همچنین باید در کنسرت‌هایم تمام ترانه‌ها و سمفونی‌ها را حفظ باشم زیرا قادر به روخوانی نیستم. گاهی حتی دوستانم از من دلخور می‌شوند و می‌گویند نیما خودخواه است؛ ما را می‌بیند و سلام نمی‌کند، در حالی که نمی‌دانند من با چشم‌هایم قادر به تشخیص چهره آنها از فاصله دور نیستم...» او در ادامه گفته است که بیماری‌اش یک مشکل مادرزادی به نام «فوندوس فلاوی ماکولاتوس» است که به‌دلیل ازدواج فامیلی پدر و مادرش ایجاد شده. در این مطلب به همین بهانه با دکتر فیروزه رحیمی، جراح و فوق‌تخصص قرنیه و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران گفتگو کرده‌ایم.
کم‌بینایی مادرزادی چه تعریفی دارد و به چه دلایلی ایجاد می‌شود؟
اختلال دید در نوزادان می‌تواند به‌صورت نابینایی کامل یا کم‌بینایی ظاهر شود. علائم کم‌بینایی مادرزادی معمولا از زمان تولد یا 1 تا 2 سال بعد از آن بروز پیدا می‌کند. این اختلال علل مختلفی دارد اما در اغلب موارد به‌دلیل بیماری‌های ارثی و ازدواج‌های فامیلی ایجاد می‌شود. از شایع‌ترین علل کم‌بینایی مادرزادی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
بیماری‌های شبکیه: این بیماری‌ها از جمله «فوندوس فلاوی ماکولاتوس» باعث از بین رفتن دید مرکزی می‌شوند، در حالی که دید محیط برای فرد باقی می‌ماند. البته دید محیط بسیار محدود است. به همین دلیل به افراد مبتلا به این بیماری‌ها، کم‌بینا گفته می‌شود.
بیماری‌های مربوط به عصب بینایی: در این بیماری‌ها، عصب بینایی از دوران کودکی دچار آتروفی می‌شود. عصب بینایی مسوول انتقال تصاویر از شبکیه به مغز است، بنابراین افراد مبتلا به این بیماری‌ها در دید خود اختلال پیدا می‌کنند.
آب‌سیاه: بالا رفتن فشار چشم در آب‌سیاه مادرزادی از دیگر علل کم‌بینایی است. در صورت تشخیص به‌موقع این بیماری می‌توان از پیشرفت آن جلوگیری کرد، اما اگر آب‌سیاه دیر تشخیص داده شود به عصب بینایی آسیب می‌رساند و فرد را دچار اختلال بینایی شدید می‌کند.
آب‌مروارید: آب‌مروارید مادرزادی می‌تواند از بدو تولد یا در ماه‌های ابتدایی زندگی، خود را نشان دهد. این بیماری از دیگر دلایل شایع کم‌بینایی مادرزادی است که باید خیلی سریع تحت‌درمان جراحی قرار بگیرد. در غیر این صورت باعث ایجاد تنبلی شدید چشم و اختلال بینایی می‌شود.
کدورت قرنیه: کدورت‌های مادرزادی قرنیه از دیگر علل کم‌بینایی هستند. قرنیه اولین سطح کره چشم است که تصاویر از آن وارد چشم می‌شوند. در این بیماری اگر تمام بخش‌های کره چشم از جمله شبکیه و عصب بینایی سالم باشند و فقط قرنیه مشکل داشته باشد، می‌توان از طریق پیوند قرنیه (برداشتن قرنیه بیمار و جایگزین کردن آن با قرنیه پیوندی) کدورت را اصلاح کرد.
شب‌کوری: این بیماری که نوعی اختلال در رنگدانه شبکیه است، معمولا از همان سال‌های اول تولد مشخص می‌شود. در بعضی موارد نیز علائم آن به‌تدریج با افزایش سن بروز پیدا می‌کنند. افراد مبتلا به شب‌کوری دچار اختلال شدید دید هنگام شب هستند. این بیماری را می‌توان از طریق معاینه و آزمایش‌های لازم تشخیص داد. شب‌کوری معمولا پیشرونده است و به‌تدریج باعث از بین رفتن دیدهای محیطی می‌شود. در این شرایط، فرد دید لوله‌ای پیدا می‌کند و ممکن است دید مرکزی خود را هم از دست بدهد. با این حال در بعضی از موارد، شب‌کوری سیر آهسته‌ای دارد و ممکن است تا پایان عمر باعث اختلال شدید در زندگی فرد نشود.
آلبینیسم: آلبینیسم از گروه بیماری‌های ژنتیکی است که در آن شبکیه، عنبیه و پوست بدون رنگدانه هستند. این موضوع باعث اختلال شدید در بینایی می‌شود. بعضی از افراد فقط دچار آلبینیسم چشمی هستند اما در بعضی دیگر، علائم بیماری در تمام بدن (به‌صورت سفید شدن موها، مژه‌ها، ابروها و...) دیده می‌شود.
آیا عیوب انکساری شدید هم می‌توانند منجر به کم‌بینایی یا نابینایی شوند؟
نه، این موضوع بعید است. کودکانی که دچار عیب انکساری شدید هستند، معمولا در همان سال‌های اول تولد، علائم اختلال در دید را نشان می‌دهند و تحت‌درمان با عینک قرار می‌گیرند، بنابراین دچار کم‌بینایی نخواهند شد.
ازدواج فامیلی تا چه حد در ابتلا به کم‌بینایی و نابینایی مادرزادی تاثیرگذار است؟
بسیاری از بیماری‌های مادرزادی در ازدواج‌های فامیلی ایجاد می‌شوند. درواقع، ژن‌های نهفته بیماری در بدن پدر و مادر می‌توانند با ازدواج‌های فامیلی، خود را به‌صورت ژن بارز در فرزند نشان دهند. متاسفانه در مشاوره ژنتیک پیش از ازدواج امکان بررسی تمام ژن‌های بدن وجود ندارد. در آزمایش‌های ژنتیک معمولا فقط بیماری‌هایی مورد بررسی قرار می‌گیرند که زن و مرد از وجود آن در خانواده خود آگاهی دارند. این در حالی است که اغلب افراد فقط از بیماری‌های خانوادگی تا نسل پدربزرگ و مادربزرگ خود باخبر هستند و از وضعیت سلامت نسل‌های قبل از آن اطلاعی ندارند. به همین دلیل با آزمایش ژنتیک هم نمی‌توان از بروز تمام بیماری‌های مادرزادی پیشگیری کرد. بهترین راه پیشگیری از این بیماری‌ها، خودداری از ازدواج‌های فامیلی است.
آیا ضربه به سر هنگام زایمان هم می‌تواند باعث اختلال دید و کم‌بینایی در نوزاد شود؟
این اتفاق امروزه دیگر شایع نیست. در گذشته وقتی برای زایمان‌های طبیعی دشوار از فورسپس (نوعی ابزار دستی برای کمک به بیرون آوردن نوزاد) استفاده می‌شد، به‌صورت نادر ممکن بود فورسپس روی چشم بیفتد و به قرنیه صدمه بزند. البته کم‌بینایی حاصل از این اتفاق معمولا یک‌طرفه است زیرا فورسپس احتمال دارد فقط روی یک چشم بیفتد.
عفونت‌های داخل رحمی چه تاثیری بر بینایی نوزادان می‌گذارند؟
عفونت‌های داخل رحمی نه‌تنها می‌توانند باعث اختلالات چشمی در نوزادان شوند بلکه احتمال مشکلات مغزی و رشدی و فلج اندام را هم افزایش می‌دهند. از جمله این عفونت‌ها می‌توان به عفونت ویروسی سایتومگال یا عفونت انگلی توکسوپلاسموز اشاره کرد.
تولد پیش از موعد و وزن کم هنگام تولد چه تاثیری بر بینایی نوزادان می‌گذارد؟
نوزادان نارس (زایمان زودتر از 30 هفته) و نوزدان کم‌وزن (وزن زیر 1500 گرم) باید برای مدت‌ها بعد از تولد در انکوباتور تحت‌درمان با اکسیژن قرار بگیرند. این اکسیژن ممکن است باعث رشد عروق غیرطبیعی در شبکیه نوزاد و بروز یک اختلال به نام «رتینوپاتی نوزادان نارس» شود. خوشبختانه امروزه با آگاهی از این موضوع، نوزادان نارس در همان ماه‌های اول توسط متخصص شبکیه معاینه می‌شوند. در این معاینه اگر عروق غیرطبیعی در چشم مشاهده شود، نوزاد باید تحت‌درمان با لیزر قرار بگیرد.
برای تشخیص کم‌بینایی مادرزادی در کودکان باید به چه نکاتی توجه کرد؟
مادر معمولا اولین فردی است که متوجه اختلال بینایی در نوزاد می‌شود. پدر و مادرها باید هر گونه وضعیت غیرطبیعی در ظاهر چشم نوزاد را جدی بگیرند. برای مثال در آب‌مروارید مادرزادی، فضای مردمک چشم به سفیدی می‌زند. گاهی درشت بودن بیش از حد سیاهی چشم نیز می‌تواند نشانه شروع آب‌سیاه مادرزادی باشد. آب‌مروارید و آب‌سیاه هر چه زودتر تشخیص داده شوند و مورد درمان قرار بگیرند، کودک در آینده دید بهتری خواهد داشت.
آیا برای کم‌بینایی مادرزادی راه درمانی هم وجود دارد؟
در حال حاضر برای بیماری‌های مادرزادی شبکیه و عصب بینایی درمان موثری وجود ندارد. امید است که با پیشرفت علم بتوان در آینده این بیماری‌ها را تحت‌درمان قرار داد، اما بیماری‌های قرنیه مثل آب‌مروارید و آب‌سیاه قابل‌درمان هستند. قرنیه نیز خود قابل‌پیوند است. البته آب‌مروارید و آب‌سیاه نیز اگر به‌موقع تحت‌درمان قرار نگیرند، دید بیمار به‌طور کامل اصلاح نخواهد شد.
تفاوت بین کم‌بینایی، نابینایی قانونی و نابینایی مطلق چیست؟
نابینایی مطلق به وضعیتی گفته می‌شود که فرد در آن حتی قادر به درک نور نیست. نابینایی قانونی با نابینایی مطلق تفاوت دارد. در نابینایی قانونی، میدان بینایی از 10 درجه کمتر و دید فرد از یک‌دهم پایین‌تر است. بسیاری از افراد کم‌بینا در گروه نابینایان قانونی قرار می‌گیرند. لازم به ذکر است افراد سالم در قسمت خارجی چشم 70 تا 80 درجه میدان بینایی دارند. در قسمت بالایی چشم نیز به‌دلیل وجود ابرو، میدان بینایی به 30 تا 40 درجه می‌رسد. میدان بینایی در سمت کناری چشم و بینی هم حدود 40 تا 50 درجه است.
نیما مسیحا با حضور در برنامه «دورهمی» از مشکل مادرزادی که در بینایی دارد، پرده برداشت و از اوضاع نامناسب موسیقی انتقاد کرد. او گفت: «به‌دلیل مشکل چشمی مادرزادی‌ام نمی‌توانم رانندگی کنم و چهره افراد را از دور تشخیص بدهم.»
مسیحا در ابتدای برنامه درباره علل کمرنگ شدن حضورش در عرصه موسیقی چنین توضیح داد: «حقیقت این است که این وضعیت عمدی نبوده و اتفاقاتی افتاد که زمینه‌ساز آن شد. من جزو اولین گروه خوانندگان پاپ بودم که در دهه 70 کارم را آغاز کردم، اما با تغییر شرایط تصمیم گرفتم در حوزه پاپ کمتر کار کنم و سراغ موسیقی کلاسیک بروم.»
این خواننده درباره برنامه آینده خود توضیح داد: «دوست دارم آثار بیشتری از خودم به جا بگذارم و برنامه‌هایی برای اجرای‌های زنده و تنظیم آلبوم دارم.»
مسیحا درباره موسیقی و خوانندگان امروزی گفت: «دل پری داریم. ما خوراک شنیداری به مخاطب می‌دهیم و به نظرم خوراک خوبی برای مردم فراهم نکرده‌ایم. خیلی از خوانندگان خارج از نت می‌خوانند و مردم هم استقبال می‌کنند و اتفاق خاصی هم نمی‌افتد.»
او درباره بابک بیات و خاطراتی که با او داشت، گفت: «خیلی گفتن از این هنرمند سخت است. او یک دریای بسیار گسترده بود، خیلی شاگردی او برایم افتخار است و من احساس و سبک خواندن را از او آموختم.» این هنرمند درباره ماجرای عاشق‌شدنش گفت: «یک نسبت دوری با همسرم داشتیم و خیلی سریع ازدواج کردیم. اول یک انگشتر خریدم و مانند فیلم‌ها زانو زدم و پیشنهاد ازدواج دادم و قبول شد.»
این خواننده درباره خوانندگانی که در خلوتش به صدایشان گوش می‌دهد، گفت: «حمید حامی دوست خیلی خوب من است و صدایش را دوست دارم.» مسیحا با اشاره به اینکه خود را فردی خوشبخت می‌داند، افزود: «اگر اوضاع موسیقی کشورمان بهتر از این بود خیلی بیشتر احساس خوشبختی می‌کردم.»
او در پایان در مورد مشکل مادرزادی که در زمینه بینایی داشت، گفت: «اولین بار است که این مطلب را بیان می‌کنم و دلم نمی‌خواست کسی برای این موضوع به من ترحم کند. من یک مشکل چشمی مادرزادی دارم که سال‌های زیادی است با آن درگیر هستم و نمی‌توانم رانندگی یا از خیابان عبور کنم. مجبورم تمام ترانه‌هایم را حفظ کنم چون نمی‌توانم از رو بخوانم و نمی‌توانم چهره افراد را از دور تشخیص بدهم. به همین دلیل موضوع خیلی از دوستان از من ناراحت و دلگیر می‌شوند که چرا به آنها توجه نمی‌کنم، درحالی که نمی‌دانند این مشکل را دارم.»
