مهتاب جودکیl«تمام سرنشینان کشته شدند» اما بازماندگان پرواز بی‌بازگشت آسمان هنوز این گزاره را باور نمی‌کنند. نه داییِ هادی، نه همسر مریم و نه مادر احمد؛ مسافران سبز پرواز تهران-یاسوج.
وقتی هواپیمای ای تی آر 72 شرکت آسمان صبح 29 بهمن با 60 مسافر و 6 خدمه به دنا خورد و همه مسافران جان باختند، مرگ محیط زیستی‌های این پرواز بیش از همه سر و صدا کرد. در فهرستی که منتشر شد، نام کارمندان سازمان جنگل‌ها، محققان و دانشجویان و استادان محیط زیست آمد و شمار جانباختگان محیط زیستی ١٦ نفر اعلام شد.
روزی که هواپیمای آسمان سقوط کرد،١٠ روز از دستگیری چند فعال محیط زیست می‌گذشت. برای همین بود که حضور «جمعی از فعالان محیط زیست» در هواپیما سر و صدا کرد و حتی شایعاتی درباره ارتباط این دو موضوع مطرح شد. با این همه وقتی جعبه سیاه هواپیما پیدا شد و حرف از خطای خلبان به میان آمد، شایعه‌سازان هم خاموش شدند.
این گزارش به فعالیت محیط زیستی مسافران این پرواز بی‌بازگشت می‌پردازد، به‌خصوص سه نفر از آنها که نامشان در فهرست تازه جانباختگانی که هویتشان احراز شده، آمده است: هادی فهیمی، احمد انواری و مریم عامری. برای این سه نفر بنا بود این سفر به برگزاری جلسه‌ای برای تأسیس نیروگاه بزرگ ٥٠٠مگابایتی برق گچساران بینجامد. فهیمی در این طرح مسئول تهیه و بررسی گزارش زیست‌محیطی حیات وحش و عامری، مدیر زیست‌محیطی طرح بود و انواری هم مسئول بررسی محیط فیزیکی، هواشناسی، هیدرولوژی و زمین‌شناسی طرح.
هادی، مرد طبیعت
محمدرضا تابش، رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس نخستین کسی بود که در اطلاعیه‌ای از حضور جمعی از فعالان محیط زیست در سانحه هوایی آسمان خبر داد و به حضور «جمعی از متخصصان متعهد و از خود گذشته محیط زیست و منابع طبیعی» در این پرواز اشاره کرد که «با حضور در مجلس از تلاشگران این عرصه و فعالیت‌های آنها مستندا دفاع کردند». اشاره تابش به حضور فعالان محیط زیست در مجلس و پیگیری‌های آنها در زمینه دستگیری همکاران خود به اتهام جاسوسی بود.
با وجود اشاره تابش به «حضور جمعی از متخصصان محیط زیست» که برای دفاع از بازداشتی‌ها به مجلس رفته بودند، از میان تمام مسافران محیط زیستی پرواز آسمان، هادی فهیمی تنها کسی بود که به دیدار مجلسی‌ها رفته بود.
روز چهارشنبه وقتی دانشکده زیست‌شناسی دانشگاه تهران مراسم یادبودی برای هادی فهیمی، احمد انواری و مریم عامری برگزار کرد، بازماندگان هم در مراسم حاضر شدند و از عزیزان خود گفتند. از این میان مهدی نبیان، عکاس حیات وحش و کارشناس ارشد محیط زیست که ١٦سال پیش با هادی فهیمی آشنا شده بود، از او و حضورش در مجلس گفت. هادی متولد ٥٩ بود، ازدواج کرده بود و با مرگش همسرش داغدار شد.
هادی فهیمی نیز در رشته مهندسی منابع طبیعی- محیط زیست ادامه تحصیل داد. او از سال ٨٩ مدرس دوره‌های تور لیدری و طبیعت‌گردی در استان‌های تهران، کرمان، هرمزگان و سمنان بود. کتاب اطلس خزندگان ایران را با همکاری چند نفر از دوستانش نوشت و در سال ٩٤ به چاپ رساند. فهیمی دانشجوی دکترای محیط زیست و عضو کارگروه تخصصی خرس‌ها در اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت بود.
نبیان که با فهیمی سفرهای بسیار رفته بود، از این آشنایی این‌طور گفت: «من با هادی از سال ٨٠ آشنا شدم، اواخر دوره لیسانس. او یک متخصص واقعی بود، خیلی بهتر از ما و مدعیان دیگر. او یک مرد واقعی بود و یک همسر خوب. برای ما رفیقی بی‌مثال بود که همیشه لبخند بزرگی نیم صورتش را پوشانده بود. هیچ‌وقت این لبخند از صورتش محو نمی‌شد. جایش خالی است و امیدوارم بتوانیم راهش را ادامه بدهیم.»
با وجود حاشیه‌های پیش‌آمده، او حرف بازداشت‌ها را به میان آورد: «این اواخر که سوء تفاهم‌هایی باعث شد بسیاری از دوستان محیط زیستی درجه یک ما بازداشت بشوند، درحالی‌که خیلی از کسانی که مدعی محیط زیست هستند، حاضر نبودند از ترسشان در این جلسات شرکت کنند، هادی پیشقدم شد و در جلسات دفاع شرکت کرد، چون می‌دانست که حق می‌گوید. او درست کاری کرده بود، هدف و آرمانش کمک‌کردن به طبیعت و حیات وحش کشور بود و از کسی نمی‌ترسید.»
نبیان از این گلایه کرد که «دوستانمان را دیگر نداریم چون به دلیل بسیاری از ندانم‌کاری‌ها، خیلی از آدم‌ها در جایی که باید باشند، نیستند» و با گفتن این حرف به گزارش جعبه سیاه هواپیما اشاره کرد و گفت که «چه اشتباهات ساده‌ای این حادثه را رقم زده است. در گزارش سازمان هواپیمایی کشوری از سانحه سقوط هواپیمای آسمان که پنج روز پیش منتشر شد، به خطاهای خلبان و شرکت آسمان اشاره شده بود؛ کاهش ارتفاع به کمتر از حد مجاز، آماده شدن برای فرود در شرایط آب و هوایی نامساعد و... .»
در برنامه‌ای که دانشگاه تهران طرحش را برای بزرگداشت سه متخصص محیط زیست جانباخته برگزار کرد، فیلم‌هایی از سفرهای تحقیقاتی این افراد و فعالیت‌های آنها نمایش داده شد. نبیان آرزو کرد حالا که عزیزان بسیاری از دست رفته‌اند، خبر خوشی به‌زودی برسد: «امیدواریم شاهد آزادی دوستان محیط زیستی‌مان باشیم.»
حسین آخانی، پژوهشگر منابع طبیعی و گیاه‌شناس و عضو هیأت علمی دانشکده علوم دانشگاه تهران هم که در سفر تحقیقاتی به لوت همراه هادی فهیمی بود، گفت: «در بین این سه نفر هادی را می‌شناختم. ما قصدمان این بود که فقط برای هادی مراسم یادبودی برگزار کنیم، اما وقتی شنیدیم هر سه نفر از بچه‌های دانشگاه تهران بوده و عضو این خانواده‌اند، تصمیم گرفتیم از هر سه نفر یاد کنیم.»
مریم، شهید راه خدمت
مریم عامری، متخصص دیگری بود که در حادثه سقوط جانش را از دست داد. او متولد سال ٥٦ بود و با مرگش دو دختر ٣ساله و ١٣ساله با پدر تنها ماندند. او فارغ‌التحصیل مهندسی شیمی از دانشگاه دولتی در تهران و در سال ٧٩ بود و کارشناسی ارشد رشته برنامهریزی و مدیریت محیط زیست از دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران داشت.
همسر مریم عامری در گفته‌هایش از تخصص، مسئولیت‌پذیری و مهربانی همسرش گفت، از دو‌سال سابقه کار در سازمان انرژی اتمی، کارخانه پاکسان، همکاری با شرکت مشانیر در پروژه‌های مختلف زیست محیطی از سال ٨٣، مسئولیت پروژه مطالعات زیست‌محیطی طرح سد و نیروگاه جریانی دز و همین‌طور مدیریت پروژه نیمه‌تمام مطالعات زیست‌محیطی و پیوست سلامت نیروگاه سیکل ترکیبی گچساران.
عامری در مجامع مختلف علمی ازجمله انجمن مهندسی شیمی آمریکا، فارغ‌التحصیلان دانشگاه تهران و انجمن مهندسی شیمی ایران عضویت داشت و همسرش گفت: «اولین خصیصه او نظم بی‌مثالش بود. برای تمام ساعت‌های زندگی برنامه داشت، حتی برای روزهای تعطیل. تمام برنامه‌هایی که در ذهن داشت را عملا پیگیری می‌کرد و این نظم در برنامه‌های معنوی‌اش هم بود. هر روز از هفت و نیم تا هشت‌ونیم صبح قرآن می‌خواند.»
او که اشک‌هایش را پاک می‌کرد، حرف‌هایش را این‌طور ادامه داد: «مریم مادر بی‌مثالی برای فرزندانمان بود. او هیچ چیزی کم نگذاشت. دو دختر من هنوز باورشان نشده. دختر دومم خیلی کوچکتر از این حرف‌هاست، خدا به ما صبر بدهد. او همسری مهربان و فهیم بود. اعتراف می‌کنم که تمام تصمیمات زندگی‌مان براساس مشورت‌هایی که با هم می‌کردیم، گرفته می‌شد. او پشتوانه‌ای فکری بود و با رفتنش یک پشتیبان و قوت قلبی را از دست داده‌ام. دختر بسیار مهربانی هم برای مادرش بود. پیگیر وضع سلامتش بود. بسیار خوشرو بود و همه به او می‌گفتند: مریم مهربان»
مریم عامری برای دفاع از پروژه مطالعاتی زیست‌محیطی نیروگاه گچساران عازم این سفر بود اما به مقصد نرسید و همسرش گفت که او شهید راه خدمت بوده است.
احمد، نخبه محیط زیست
«احمد انواری، دانشجوی دکترای محیط زیست دانشگاه تهران که از نخبگان حوزه تحصیلی خودش بود.» امیرحسین امیدی‌فرد، فارغ‌التحصیل دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران، هم‌رشته‌ای و هم‌دانشکده‌ای انواری، او را این‌طور معرفی کرد. در حالی که مراسم با حضور دانشجویان و استادان و بازماندگان سه متخصص محیط زیست در سالن برگزار می‌شد، امیدی‌فرد از آشنایی‌اش با انواری گفت: «سابقه آشنایی ما به سال ٩٢ باز می‌گردد. من دانشجوی ترم یک کارشناسی ارشد بودم و او دانشجوی دکترا بود و به واسطه دوستی مشترک با هم آشنا شدیم. احمد یکی از نخبگان جامعه دانشگاهی ما بود. فارغ‌التحصیل دانشگاه صنعتی شریف، فارغ‌التحصیل مهندسی محیط زیست از دانشگاه تهران با نمره ٢٠پایان‌نامه ارشد و دانشجوی دکترای آلودگی هوای دانشگاه تهران.»
بخشی از هزینه مراسم ختم انواری در هفته‌های گذشته صرف کمک به کودکان سیستان‌و‌بلوچستان شد. امیدی‌فرد با یادکردن از خصلت انساندوستی انواری از فعالیت‌های تخصصی او گفت: «اخیرا فرصت مطالعاتی برای احمد در دانشگاه برن آلمان ایجاد شده بود. تز دکترای او درباره ریزگردها بود و یکی از پیچیده‌ترین موضوعاتی بود که در دانشگاه تهران در بحث آلودگی هوا انجام می‌شد.
احمد داشت تلاش می‌کرد که با فعالیت‌هایش گرهی از مشکل آلودگی هوای شهر و این کشور حل کند اما گرهی در جای دیگر -در سامانه حمل‌ونقل هوایی کشور- گره بر این گره افزود. افسوس که نشد.» او به صحبت حسین آخانی درباره عملکرد هواپیمایی آسمان اشاره کرد که «حتی از بازماندگان عذرخواهی کرد» و ادامه داد: «فعالیت‌های انواری به طور جدی فقط به مسائل پژوهشی و دانشگاهی محدود نبود و علی‌رغم نخبگی در کنار دغدغه‌های محیط زیستی که داشت به فعالیت‌های جمعی مثل موسیقی، ورزش و کوهنوردی هم می‌پرداخت. او اصلا آدمی یک بعدی نبود و در هر حوزه‌ای که وارد می‌شد بسیار پیگیر بود، چه تحصیل، چه ورزش.»
احمد انواری متولد سال ٦٥ بود و فرزند رئیس دانشکده صنعتی شریف که جزو استادان بزرگ فیزیک ایران است. هم‌دانشگاهی انواری هم او را شهید راه خدمت خواند و از مسئولیت‌پذیری‌اش این‌طور حرف زد: « وقتی روی بحث آلودگی هوا کار می‌کردیم، از مسئولیت‌پذیری، پیگیری و روابط احمد با آدم‌ها لذت می‌بردیم. می‌دیدیم که در همین پروژه‌ها چقدر دقت دارد و در خلال این کارها بسیار به دانشجویان دیگر کمک می‌کرد، دانشجویان دانشکده محیط زیست که او را می‌شناسند، قطعا برنامه‌ای با او داشته‌اند و از سواد او استفاده کرده‌اند.»
همه مسافران سبز آسمان
١٠روز پیش از سقوط آسمان پسر کاووس سیدامامی خبر داده بود که مأموران امنیتی در تماس تلفنی با مادر او از خودکشی پدرش خبر داده‌اند. تا پیش از آن از بازداشت سیدامامی و همکاران محیط زیستی او خبری نشده بود. بعدتر معلوم شد که جمعی از فعالان محیط زیست در چهارم بهمن به اتهام جاسوسی دستگیر شده بودند.
هواپیمای آسمان وقتی سقوط کرد که افکار عمومی هنوز درگیر ابهامات دستگیری سیدامامی بود و با انتشار این خبر که این پرواز مسافران محیط زیستی با خود داشته، یکی از کانال‌های تلگرامی این شایعه را به راه انداخت که سقوط این هواپیما «دارای ابهام و رازآلود» است. این کانال در نوشته‌ای با تیتر «این پرواز عمدا انجام شد، برای حذف فیزیکی جاسوسان محیط زیست» مدعی شد که «گر چه اجازه پرواز هواپیمای تهران-یاسوج که دارای نقص فنی محرز بوده بسیار دارای ابهام و رازآلود بود اما با پیگیری و بررسی سرنشین‌های این پرواز به ١٦ مسافری برمی‌خوریم که همه با سیدامامی، جاسوس پرونده‌های محیط زیست به نوعی ارتباط داشته و رد جای پایشان در این پرونده
باقی مانده بود.»
«عماریون» در بندی دیگر نوشت: «البته جدای از این مطلب که چه کسانی در این موضوع و سقوط مقصر هستند و باید پیگیری شود، این است که هنگامی که مهره‌ای از سلسله جاسوسان گرفتار دستگاه امنیتی کشور می‌شود، برای جلوگیری از افشاشدن سر حلقه آنها غالبا پروژه حذف جاسوسان کلید می‌خورد.» با این همه پس از انتشار اسناد درباره این سقوط و گزارش سازمان هواپیمایی آنها با سکوت از ادعای خود برگشتند.
در فهرستی که از محیط زیستی‌های جانباخته نام برده شد، در کنار سه متخصصی که از آنها یاد شد، نام ١٣ نفر دیگر هم آمده بود. هادی کیادلیری، رئیس انجمن جنگلبانی ایران استاد یکی از آنها بود: «یکی از آنها دانشجوی من بود؛ دکتر رضا فاطمی‌طلب. من استاد راهنمای او بودم. هم دانشجوی کلاسم بود. ٤-٥ سال پیش بود، فوق‌لیسانسش درباره درختان شهری در تهران بود اما دکترایش را یادم نیست. جزییات زیادی خاطرم نیست.» فاطمی‌طلب محقق کشاورزی و منابع طبیعی و عضو گروه محیط زیست دانشگاه آباده بود؛ یکی از استادانی که دانشگاه آزاد، جان‌‌باختنش را تسلیت گفت.
به گفته کیادلیری فعالیت‌های او بیشتر در زمینه علمی بوده است: «مدرس دانشگاه بود و اخیرا معاون دانشگاه آزاد پرند شده بود. بیشتر کارهای تحقیقاتی و علمی می‌کرد، نه فعالیت‌های عملی محیط زیستی. از سازمان جنگل‌ها سه نفر بودند یکی دکتر فرزانه بازنشسته بود و دو نفر دیگر از بخش مهندسی اما آنها فعال محیط زیست نبودند، کارشناس و محقق بودند و برای محیط زیست
تلاش می‌کردند.»
احمد چرمیان، عضو گروه محیط زیست دانشگاه آباده، همکار حوزه معاونت آموزشی بخش نظارت و ارزیابی، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد واحد بروجرد و همین طور خلیل آهنگران، عضو دیگر گروه محیط‌زیست دانشگاه آباده از دیگر استادانی بودند که برای نظارت و ارزیابی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یاسوج عازم این شهر بودند و در سانحه
جان باختند.
علی فرزانه از فعالان سازمان جنگل‌ها و مراتع کشو و مژگان نظری، دانش‌آموخته مقطع کارشناسی ارشد در رشته برنامهریزی، مدیریت و آموزش محیط‌زیست نام‌های دیگر فهرست جانباختگان‌اند. علاوه بر این دو تن احمد نظری، دکتری تخصصی و دارای علایق پژوهشی در زمینه‌هایی مانند کنترل آلودگی محیط زیست، غلامعلی احمدی، دانشجوی دکترای فلسفه تعلیم و تربیت و مدرس دانشگاه آزاد بهبهان، نویسنده مقاله برنامهریزی برای تغییر رفتار در جهت حفظ محیط‌زیست، سلمان شریف آذری، محقق حوزه محیط زیست، حامد امیری مهندس کشاورزی، محقق علوم و تکنولوژی محیط زیست، بهزاد سیادتی، کارشناس ارشد زمین‌شناسی، اردشیر راد، مهندس کشاورزی و منابع طبیعی، مصطفی رضایی، کارشناس کشاورزی و منابع طبیعی و علی زارع، محقق حوزه کشاورزی و منابع طبیعی از دیگر افرادی هستند که در این پرواز جان باختند.
