شهید آیت الله صدوقی و علما و مراجع (۱)

گفتگو با مرحوم آیت الله سید روح الله خاتمی
درآمد
انتصاب آیت الله خاتمی پس از شهادت آیت الله صدوقی به امامت جمعه یزد، تسکینی بر رنج و درد ناشی از فقدان آن شهید همام بود. رابطه دیرپای این دو عالم ربانی و یار قدیمی، شناختی عمیق را برای هر دو به ارمغان آورد که پاره ای از آنها در این گفتگوی دردمندانه واگویه شده است.
لطفاً نحوه آشنایی خود را با مرحوم شهید آیت الله صدوقی بیان کنید؟
آشنایی اینجانب با آیت الله شهید صدوقی به زمان هی بسیار دور بر می گردد و آن وقتی است که ایشان و من در عنفوان جوانی بودیم، من در اصفهان مشغول تحصیل بودم و ایشان هم بعد برای تحصیل تشریف آوردند و در اولین برخوردی که داشتیم، نمی دانم در نتیجه توافق روحی یا در نتیجه اخلاق حسنه ایشان بود که همان وقت یک پیوند محبتی بین من و ایشان موجود شد، به طوری که تصور می شد سال ها با هم مانوس و رفیق بوده ایم و از آن روز دیگر، روز به روز این پیوند محکم تر شد. ایشان مدتی در قم بودند و من هم قم بودم و بعد از اینکه من به اردکان آمدم، ایشان هم به یزد آمدند و بعد از ورودشان به یزد ما باز روابطمان خیلی توسعه پیدا کرد و روابط معنوی هم که برقرار بود و متصل مستحکم تر می شد تا حتی منجر به این شد که یک وصلتی هم بین ما بشود و پسر ایشان، داماد بنده شود و در نتیجه اینکه بچه هایمان از نسل من و ایشان باشند، اینها بیشتر باعث تحکیم روابط دوستیمان شد و به علاوه آن جهات معنوی که بین من و ایشان برقرار بود. خلاصه سیر آشنایی من و ایشان تا زمان شهادتشان این بود.
قدری پیرامون شخصیت اخلاقی و علمی شهید آیت الله صدوقی توضیح بفرمائید؟
راجع به شخصیت علمی و اخلاقی آقای صدوقی، خوشبختانه در این ایام بسیار گفته شده، من هم در مصاحبه ها و نوشته ها مواردی را گفته ام، ولی فضائل اخلاقی ایشان به حدی است که هر چه هم انسان بگوید، کم گفته است. معمولا وقتی می خواهند از بزرگان، تمجید و تعظیمی بکنند، به طور معمول می آیند و کارهایی را که انجام داده، خیراتی از وجود ایشان نصیب مرده شده، اینها را گویندگانی که در وصف آنها صحبت می کنند، می گویند. به نظر من البته اینها هم باید گفته شود، ولی عمده چیزی که هست، اینکه ما شرح زندگی بزرگان را که می گوییم نه از باب این است که بخواهیم آنها را تعظیم کنیم و سودی برای آنها ببخشیم، بلکه می خواهیم فضائل آنها را بگوییم که دیگران هم تاسی بکنند و این یکی از وسایل تربیتی است که انسان فضائل و اخلاقیات و رفتار بزرگان را برای دیگران الگو قرار بدهد تا دیگران تاسی بکنند و بنابراین ما اگر در فضائل و شخصیت آقای صدوقی می گوییم که این همه خیرات و برکات از وجود ایشان نصیب جامعه اسلامی شده، از قبیل: عمران و آبادی ها، تشکیل حوزه علمیه، از قبیل: کمک هایی که به مستضعفین می کردند و... از کارها و حسناتی که از ایشان مانده و ثبت شده، بهتر این است که ببینیم سر و رمز و منشا اینها چیست؟ ببینیم سر اینکه ایشان این قدر موفق بوده اند که خیر و برکت از وجود ایشان تراوش بکند، چیست؟ البته شرح و تفصیل نمی توانم بدهم، اما به طور اجمال باید عرض بکنم که آقای صدوقی این طوری که من مشاهده شان کردم، همچنان که علامه حلی درباره خواجه طوسی می گوید: «من در میان این همه علما و دانشمندان و بزرگان که دیدم، او فاضل ترین و برترین کسانی بود از حیث اخلاق.» من هم باید درباره ایشان همین را عرض کنم، واقعا من در زندگی خودم کمتر کسی را به جامعیت اخلاقی حضرت آیت الله صدوقی دیده بودم.
ایشان واقعا متخلق به اخلاق اسلامی و رمز موفقیت ایشان در این امور، همان اخلاق اسلامی ایشان بود، به جهت اینکه کارهایی که این جور اشخاص، رهبرها، روسا، علما و مراجع انجام می دهند، شخصا خودشان انجام نمی دهند. اینها مردم را می کشند به سوی خیر و به وسیله مردم این معنی انجام می گیرد و انجام گرفتن این مطلب از مردم، فرع بر این است که مردم توجه و ارادت و اخلاص نسبت به آن شخص داشته باشند تا رهبری هایی که می کند، انجام بدهند. خوب این هه عمران و اینکه انجام شده و این همه پولی که به وسیله آقای صدوقی خرج شده، اینها همه از مردم بوده، حالا بگو این همه به عنوان وجوهات بوده یا به عنوان دیگری، بالاخره مردم داده اند و مردم این اعال را انجام می دادند، در نتیجه این است که یک چیزهایی در وجود ایشان می دیدند که ارادت می ورزیدند و اخلاص ایشان را تشخیص می دادند. روی این حساب ایشان اگر اراده می کردند و یک چیزی می گفتند، مردم هم گوش می دادند و این در نتیجه تخلق ایشان بود به اخلاق اسلامی که حالا یک به یک آن را نمی توانم بشمارم.
یکی از آن چیزها تواضع ایشان بود که اخلاق حمیده بزرگی است که اسلام به آن تعلیم می کند و درباره آن وارد شده که هرکسی تواضع بیشتر کند، خدا هم عزت و برتری و شرافت بیشتر به او می دهد، و ایشان هم در نهایت درجه تواضع بوده به کوچک و بزرگ، به شریف و وزین، واقعا یک مردی بود به تمام معنا متواضع، همان طور که خدا دستور می دهد به پیغمبرش که تو باید نهایت تواضع و فروتنی را نسبت به مومنین داشته باشی. این خلق اسلامی و خلق پیغمبر گونه در آقای صدوقی به حد اعلا موجود بود که حتی به بچه ها چنان تواضع می نمود و محبت می کرد که بچه ها با یک ملاقات، واقعا ارادتمند ایشان می شدند. در نتیجه این اخلاق و اصلاح کار، مردم، آمادگی برای پذیرفتن مردم و رفع احتیاجات مردم بود که این مرد اگر مدتی نخوابیده بود و می خوابید و اگر یک کسی حتی برای کاری جزئی و شخصی کارشان داشت، ایشان می سپرد که مرا بیدار کنید. تمام مردم را می پذیرفت و امور مردم را به لطف و محبت اصلاح می کرد. صحبت کردنش گرم، برخوردش با اشخاص با کمال تواضع بود، به طوری که نبود کسی که یک برخورد با آقای صدوقی کرده باشد و نسبت به ایشان ارادت نورزد، بی اختیار نباشد در اینکه اطاعت فرمانش را بکند.
یکی از چیزهایی که خدا به ایشان اعطاء کرده بود که رمز موفقیتشان بود، این بود که ایشان خواب و بیداری شان، در اختیار خودشان بود. اگر یک شبانه روز خواب نمی رفت، خستگی در ایشان پدید نمی آمد و اگر که شبانه روز رنج می کشید، هیچ به روی خود نمی آورد. مثلا دعوت می کردند که آقا به فلان دهی بروند برای عقد یک آدم معمولی، ایشان واقعا با اینکه کمال رنج بود برایشان ولی با کمال خوشرویی می پذیرفتند. علاوه بر این سعه صدر و بلندنظری آقای صدوقی، در صرف مال که این هم یکی از رموز موفقیت های آقای صدوقی بود.
و بالاتر از همه آن اخلاص و تقوای ایشان بود، همان طوری که روزهای خود را در اختیار مردم می گذاشت و در اصلاح امور مردم، شب هایش را با خدا روابطی داشتند و بی اغراق می گویم از اول جوانی تا آن شب آخر عمرشان، نماز شبشان ترک نشد. بسا می شد که تا یک ساعت بعد از نصف شب برای اصلاح کار مردم گرفتار بودند و می خوابیدند و ظرف یک ساعت بیدار می شدند و نماز شب و روابط معنوی با خدا را حفظ می کردند، این بود که توفیق فوق العاده ای شامل حال ایشا شده بود و ایشان در زندگی این همه موفقیت پیدا کردند از حیث عمران و آبادی و از حیث دستگیری مستضعفان، از حیث خدمت به مردم که یکی از کارهایی است که افضل کارهای یک مؤمن است. ایشان همه امور مردم روش اصلاحی داشتند و موقعیتشان هم در نتیجه عملشان طوری بود که خیلی زود، کارهای بسیار دشوار و مشکل را با جزئی سعی و کوشش حل می کردند.
از مدیریت ایشان نکاتی را ذکر کنید.
مردم از ایشان حرف شنوایی داشتند. حتی در زمان طاغوت که رژیم با روحانیت طرف بود، آقای صدوقی طوری زندگی کرده بودند که مسئولین استان با اینکه از مرکز دستور داشتند، ولی برای احترام شخصیت ایشان، حرف شنوایی داشتند و از ایشان کارهای مردم را بهتر انجام می دادند. این بود که رژیم طاغوت هم با وجود فشار و اختناق نمی توانست در یزد کاری کند. ایشان در نتیجه اخلاق حسنه، شخصیت برجسته ای داشتند که مسئولین امور در برابر ایشان کوچک بودند در خیلی از موارد ایشان جلوی فسادشان را می گرفتند. مجموع اخلاق و فضائل آقای صدوقی چیزی بود که در کمتر کسی دیده بودم و آنچه که در ابراز ریاست و رهبری بود، در ایشان موجود بود.
شاید کسی که در مرتبه ایشان بود، در هیچ یک از استانها، موقعیت ایشان را در کار خیر و ترویج را نداشت. اگر بیوگرافی آقای صدوقی را خواسته باشیم بگوییم، صرفا نباید بگوییم که ایشان این کار یا آن کار را کرده اند، باید بگوییم چرا این کارها را کرده اند؟ چه در ایشان بود که این همه کار کردند؟ آن اخلاق و صفات حسنه و پسندیده اسلامیکه لازمه تربیت اسلامی است، در ایشان موود بود، ایشان این جور بودند که موفق به این امور شدند. این البته به اندازه ای بود که حال مزاجی اجازه می داد، چند کلمه ای عرض کردم و یک اشاره ای بود و حال آن که در شرح حال ایشان باید کتابها نوشته شود.
رابطه شهید آیت الله صدوقی با امام راحل چگونه بود؟
رابطه حضرت آیت الله صدوقی با امام از خیلی زمانهای پیش شروع می شود. ایشان همان هنگامی که طلبه جوانی بودند و در قم بودند، از همان اول ورودشان برخورد دوستانه ای داشتند، البته مقام امام آن روز هم مقام والایی بود. یکی از کسانی که با حضرت امام مأنوس بودند و عنوان رفاقت و دوستی داشتند، حضرت آیت الله صدوقی بود که در سفر با هم بودند و خیلی مورد لطف و محبت امام بودند و همین جریان دنباله پیدا کرد، زمانی که مسأله انقلاب پیش آمد و به مناسبت فعالیتهای چشمگیری که آقای صدوقی در انقلاب داشتند، البته آن رابطه ها مستحکم تر شد و همیشه ایشان این توجهی که امام داشتند نسبت به آقای صدوقی، این را از قدیم داشتند.
منبع:ماهنامه شاهد یاران، شماره 34