کمبود روی در بدن چه عوارضی دارد؟

علایم کمبود روی و عوارضی که به همراه دارد

با دلگرم همراه باشید تا در مورد فواید روی در بدن بیشتر بدانید.

روی یا ( zinc )

جزو 15 عنصر معدنی و ضروری است، که بدن ما به آن نیاز دارد. در بدن انسان حدود 4 – 1 گرم روی ( به طور متوسط 2/2 گرم روی ) وجود دارد که معادل نیمی از آهن بدن است. مقدار این عنصر در بعضی از اعضای بدن بیشتر است که نشان دهنده ی نقش آن در این ارگان ها است. بیشترین مقدار روی در چشم، پانکراس و پوست ذخیره شده است.

روی یا (zinc ) جزو 15 عنصر معدنی و ضروری است، که بدن ما به آن نیاز دارد. اگر به جدول تناوبیمواد نگاهی بیندازیم، می بنیم که این جدول شامل 114 عنصر یا ماده ی شیمیایی است که به صورت دوره ای و گروهی قرار گرفته اند و تمامی این تعداد عناصر از نظر خواص شیمیایی و فیزیکی با یکدیگر متفاوت هستند و بر اساس همین خواص در جدول طبقه بندی شده اند .

فلز روی نخستین بار در سال 1869 میلادی توسط دانشمند فرانسوی رولن به عنوان عامل رشد آسپرژیلوس نیگرا معرفی شد، سپس دکتر سامک و همکارانش ( در سال 1926 ) این عنصر را برای رشد گیاهان آلی ضروری تشخیص داد و پس از آن دکتر بل کینز در سال 1919 به نقش آن در حیوانات بزرگتر و دکتر برتراند و همکارانش در سال 1911و همچنین دکتر مک ( در سال 1926 ) به نقش عنصر روی در انسان اشاره کردند .

در بدن انسان حدود 4 – 1 گرم روی ( به طور متوسط 2/2 گرم روی ) وجود دارد که معادل نیمی ازآهن بدن است . مقدار این عنصر در بعضی از اعضای بدن بیشتر است که نشان دهنده ی نقش آن در این ارگان ها است. بیشترین مقدار روی در چشم، پانکراس و پوست ذخیره شده است ( 20 در صد روی کل بدن ) و به همین دلیل روی از ضایعات پوستی، اگزما و عارضه های دیگر پوستی جلوگیری می کند و بیماران بسیاری با چنین ضایعاتی با خوردن سولفات روی و استعمال پماد های جلدی روی ( به نام Zinc Oxide ) درمان شده و میشوند.

هم چنین در مشیمیه ی چشم ، و پروستات و مایع منی صد برابر غلظت پلاسما، روی وجود دارد .
اعمال فیزیولوژی روی در بدن بسیار زیاد و پر اهمیت است. دانشمندان و محققان علم تغذیه در بررسی های خود در طی بیش از 20 سال به این نتیجه رسیده اند که روی در بسیاری از فعل و انفعالات شیمیایی بدن، شرکت داشته و برای حفظ سلامتی و طول عمر بدون امراض وجود آن لازم و ضروری است.

فلز روی آنتی اکسیدانی است که در واکنش های اکسیداتیو استرس نقش مهمی را بازی می کند . همان طور که میدانید در اطراف ما عوامل رادیکال زا و اکسیدان بسیار فراوان است و متاسفانه امروزه رابطه اکثر بیماری ها با این عوامل اکسیدان ثابت شده است.
بطور مثال با مصرف هر عدد سیگار 15000 رادیکال آزاد وارد بدن شخص مصرف کننده میشود که در صورت وجود نداشتن مواد آنتی اکسیدان ، بیماریهای مختلف در بدن ایجاد می شود.

ویتامین C، ویتامین E و بتا کاروتن ( پیش نیاز ویتامین A ) ، روی و سلنیوم 5 آنتی اکسیدان بسیار قوی شناخته شده در بدن هستند که عامل حفظ سلامتی و مبارزه با بیماری ها به شمار می روند. فلز روی، در افزایش سطح سیستم ایمنی و کارکرد صحیح دستگاه ایمنی نقش مهمی را به عهده دارد .

روی عوامل وفلزات سمی توکسیک واردشده به بدن را جذب و خنثی می کند. به طور مثال در شهر های آلوده ای مانند تهران که مرتبا" سرب و سایر فلزات سنگین به بدن وارد می شود وجود کافی روی در بدن ، مانع از اثرات سمی و مخرب آن ها خواهد شد.این فلز در ساختمان بیش از دویست آنزیم در بدن شرکت دارد. روی، علاوه بر شرکت در ساخت آنزیم ها به عنوان یک کاتالیزور یا تسریع کننده واکنش های بدن عمل میکند.
یکی دیگر از اعمال روی، فعالیت در تکثیر سلولی است.

در ساختن دز اکسی ریبو نوکلوییک اسید یا DNA نیاز به روی میباشد و همان طور که می دانید DNA، رشته ژنتیکی اصلی تشکیل دهنده هسته سلولی است که بدون آن ادامه ی حیات سلولی ممکن نیست . البته در این جا بایستی اشاره کرد که سلول های گلبول قرمز خون استثنا هستند ، زیرا سلول های گلبول قرمز خون بدون هسته بوده و فاقد DNA می باشند .

همان گونه که در بالا عنوان شد در ساختمان بسیاری از آنزیم های بدن ، فلز روی شرکت دارد، به طور مثال آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز که جزو آنزیم های مهم اکسیداتیو است به سه گروه تقسیم میشود که در ساختمان سلول ها شرکت می کنند:

• نوع سوپر اکسید دیسموتاز مانگان در درون میتوکندری ها ( کوره های سلولی )
• نوع سوپر اکسید دیسموتاز مس و روی در خارج از میتوکندری و در سیتوپلاسم سلول وجود دارند
• رادیکال های آزاد رسیده به سیتوپلاسم توسط این دو نوع سوپر اکسید دیسموتاز یعنی نوع روی ومس گرفته و خنثی میشوند.
• آنزیم کربورات هیدراز آنزیمی دیگر است که روی در ساختمان آن، به کار رفته است. کار آنزیم ذکر شده این است که در تعادل الکترولیت ها واسید و باز در بدن نقش دارد و در اثر کمبود این آنزیم، تعادل آب داخل و خارج سلولی به هم می خورد.

آنزیم الکل دهیدروژناز نیز از آنزیم های مهمی است که در صورت وجود روی ، در بدن ساخته می شود. کمبود این آنزیم در بدن باعث می شود که الکل موجود در خون تجزیه نشده و باقی بماند . این حالت به ویژه در کشور های غربی که از مشروبات الکلی زیاد استفاده می کنند باید مورد توجه قرار گیرد . در افرادی که کمبود این آنزیم را دارند پس از مصرف الکل ، دچار سردرد و سایر عوارض مصرف زیاد الکل خواهند شد .
آنزیم کربوکسی پپتیداز نیز در ساختمان خود ، دارای فلز روی است.این آنزیم تجزیه پروتئین ها را در بدن به عهده دارد و در اثر کمبود آن، پروتئین های مصرفی به خوبی تجزیه نشده و به مصرف سلولی نمی رسد .

عوارض کمبود روی در بدن

وی درباره عوارض کمبود روی در بدن گفت:« کمبود روی عوارض مختلفی را به دنبال دارد که یکی از آنها کاهش یا از دست دادن حس بویایی و چشایی است، همچنین ظهور خال های سفید بر روی ناخن ها و پوسته پوسته شدن ناخن ها، به تاخیر افتادن بلوغ جنسی، خستگی مفرط، اختلال در رشد قدی کودکان، طولانی شدن التیام زخم های بدن در کودکان و بزرگسالان، افزایش یافتن کلسترول خون، ناتوانی جنسی در مردان، عدم توان مقاومت در برابر بیماری های عفونی، افزایش احتمال نازایی، کاهش قدرت حافظه، زمینه سازی برای بروز اختلالات قند خون و بروز دیابت، سرماخوردگی های مکرر و آنفلوآنزا، به کمبود روی بدن نسبت داده شده است.»

منابع غذایی حاوی روی

رئیس انجمن علمی غذا و تغذیه حامی سلامت ایران درباره منابع غذایی حاوی روی گفت:« مخمر آبجو، زرده تخم مرغ، ماهی مخصوصا ساردین، جلبک قهوه ای ، حبوبات، باقالای سبز، گوشت قرمز، گوشت پرندگان، سویا، تخمه کدو و آفتابگردان و غلات کامل ازجمله منابع غذایی حاوی روی است.»

منابع گیاهی حاوی روی

وی ادامه داد:« فلفل قرمز تازه، یونجه، ریشه گیاه باباآدم، تخم رازیانه، گیاه رازک، خارشتر، گزنه، جعفری، میوه گل سرخ، مریم گلی و سیب زمینی شیرین نیز از منابع گیاهی حاوی روی است.»

عوامل کاهش دهنده روی بدن

دکتر مظهری درباره عوامل کاهش دهنده روی بدن گفت:« بیماری های کلیوی و کبدی، دیابت، اسهال، تعریق زیاد، مصرف فیبر زیاد چه به صورت ترکیبات مواد غذایی و چه به صورت فیبرهایی که جهت کاهش اشتها و لاغری خورده می شود، نان های تخمیر نشده و نان هایی که در تهیه خمیر آن از جوش شیرین استفاه شده، از جمله عوامل کاهش دهنده روی بدن است.»
وی افزود:« مصرف همزمان مکمل روی و آهن به دلیل اینکه به طور متقابل از جذب یکدیگر ممانعت می کنند می تواند موجب کاهش جذب روی بدن شود از این جهت چون ما اغلب کمبود روی را با آهن در افراد خصوصا در میان کودکان و بانوان مشاهده می کنیم توصیه می کنیم زمان مصرف این دو مکمل را حداقل 4 تا 5 ساعت از هم فاصله دهند.»

چه کسانی نیاز به دریافت روی بیشتری در برنامه روزانه دارند؟

این نکته حائز اهمیت است و بایستی همه ی خانم ها و آقایان بدانند که خانم های شیرده و باردار و افرادی که دارای فعالیت ورزشی مرتب و منظم هستند، نیاز به روی بیشتری نسبت به سایر افراد دارند و اگر مقدار دریافت آنها از روی، کافی نباشد دچار کمبود آن و عوارض حاصل از آن خواهند شد.

1. افرادی که در طی روز سیگار زیادی می کشند و کسانی که مشروبات الکلی می خورند، به مقدار بیشتری روی نسبت به سایرین نیازمند هستند.

2. بیمارانی که دارای مشکلات کبدی و کلیوی هستند، هم چنین بیماران مبتلا به دیابت، نیازمند به روی بیشتری هستند.

3. در هنگام ابتلا به عفونت ها، نیاز به دریافت روی، بیشتر از سایر مواقع است.

4. کسانی که دچار سوختگی شده اند و یا بیمارانی که سکته های قلبی ( آنفارکتوس قلبی ) کرده اند، هم چنین افرادی که دچار آرتروز هستند، بیشتر از حد معمول به روی نیاز دارند.

5. مقدار روی دریافتی از راه غذا به بدن بیماران مبتلا به سرطان باید اضافه شود.

6. کم خونی یکی از بیماری هایی است که نیاز به دریافت روی را در بدن افزایش می دهد.

7. تحقیقات و بررسی های بالینی نشان داده است کسانی که مبتلا به جوش های صورت (آکنه) هستند، دارای سطح پایینی از روی در خون بوده اند و دادن روزانه 200 میلی گرم گلوکونات روی که معادل 30 میلی گرم روی است می تواند باعث بهبود عفونت های جوش های آن ها شود.

8. کسانی که مبتلا به نورودرماتیت و پسوریازیس هستند، اغلب مبتلا به کمبود روی هستند.

9. کسانی که مبتلا به زخم های پوستی اند، جهت ترمیم و بازسازی سریع تر، نیاز به مقدار روی بیشتری دارند.

10. بررسی های انجام شده بر روی حیوانات نشان می دهد، طحال حیواناتی که دچار کمبود طولانی مدت روی شده اند پس از مدتی دچار چروکیدگی شده است. همان طور که می دانید طحال از اندام های ایمنی در بدن به شمار می رود. بنابراین کاهش روی موجب به هم خوردن سیستم ایمنی می شود و معمولا"‌ افراد دچار نقص ایمنی و کمبود روی، اغلب مبتلا به گریپ و سرماخوردگی های متعدد می شوند.

موارد بالا نمونه ای از بیماری ها و افرادی هستند که نیاز بالاتری به دریافت روی در برنامه غذایی روزانه خود دارند.

زیاده روی در مصرف روی ممنوع!

وی درباره میزان مصرف مکمل روی با نظر پزشک گفت:« مقدار مصرف مکمل روی محدود است و میزان مصرف آن برای کودکان بین 5 تا 7 میلی گرم و برای بزرگسالان بین 8 تا 11 میلی گرم است.»

متخصص تغذیه و رژیم درمانی درباره عوارض مصرف بی رویه روی گفت:

« همانطور که کمبود روی عوارض متعددی را در بدن ایجاد می کند مصرف زیاد آن نیز توصیه نمی شود. حتی گاهی ممکن است برخی افراد با مصرف محدود شده مکمل روی دچار دل بهم خوردگی و در برخی دیگر دچار حساسیت شوند. از این جهت بهتر است مکمل روی در بین غذا به همراه آب فراوان میل شود.»

غنی سازی مواد غذایی خوب یا بد؟

وی درباره غنی سازی مواد غذایی با روی گفت: «بنده اطلاعاتی در زمینه غنی سازی مواد غذایی ندارم و زمانی که افراد با کمبود روی مراجعه می کنند توصیه به مصرف کوتاه مدت مکمل روی می کنیم و بعد از کاهش اختلالات ناشی از کمبود روی در بدن فرد، ادامه مصرف روی را در فرد خصوصا در کودکان قطع می کنیم.»
دکتر مظهری ادامه داد:« در برخی از مناطق ایران مواد غذایی فاقد روی کافی است. غنی سازی مواد غذایی بهتر است در مورد آن دسته از مواد غذایی انجام شود که به اندازه کافی در برنامه غذایی روزانه افراد جای داشته و به اندازه مناسبی مصرف می شود به عنوان مثال زمانی که به دلیل کمبود ید، تصمیم غنی سازی مواد غذایی با ید گرفته شد، متوجه شدند بهترین ماده ای که می توانند ید را به آن اضافه کنند نمک طعام است چرا که مصرف آن دایمی و همیشگی بوده و مقدار آن در برنامه غذایی روزانه افراد کاملا محدود است.»

دکتر مظهری افزود:« بهتر است غنی سازی در مورد آن دسته از مواد غذایی صورت گیرد که به اندازه ای مصرف می شود که بتواند نیاز فرد به روی را پوشش دهد و از این نیاز فراتر نرود چرا که اشاره کردم مینرال ها و مواد معدنی در حدی که لازم است برای بدن سازنده هستند و بیش از آن ممکن است عوارضی را ایجاد کنند.»

دکتر مظهری با بیان اینکه هر قدمی که برای بهبود تغذیه مردم برداشته می شود قابل احترام است اما در این میان سوالاتی مطرح است، گفت:

« اولین سوالی که در مورد غنی سازی کیک با روی مطرح است این است که کیک ها و شیرینی ها معمولا با روغن های حاوی اسیدهای چرب اشباع تولید می شود خصوصا اگر با روغن مارگارین به تولید برسد حاوی ترکیبات ترانس است که یکی از عوامل تخریب سیستم خونرسانی به بدن است لذا توصیه به مصرف موادی نمی کنیم که ممکن است عاملی برای انتقال انرژی بیشتری شود. آیا کیک غنی شده با روی نیز دارای چنین خصوصیاتی است؟»

وی ادامه داد:« مسئله دیگر این است غنی سازی کیک با روی قدم مثبتی است ما قرار است چه کسانی مصرف کننده این نوع کیک باشند؟ و اینکه آیا همه افراد کمبود روی دارند؟ »

این متخصص تغذیه و رژیم درمانی در پایان گفت:« افرادی که کمبود روی دارند طبق تجربیات و بررسی های انجام شده افرادی هستند که از توان مالی و فرهنگی پایینی برخوردار هستند یعنی افراد کم درآمد جامعه اند لذا ممکن است قادر به تهیه این ماده غذایی نباشند و اغلب مشکلاتی که در جامعه ما از بعد بیماری های زودهنگام در دهه های پایین عمر بوجود می آید به دلیل صرفه جویی در هزینه های تغذیه و فدا کردن کیفیت تغذیه برای کمیت تغذیه است.»

گردآوری شده ی مجله ی اینترنتی دلگرم

مرجان امینی