چه کنیم دعایمان به اجابت برسد؟ (۱)

مقدمه
در جهان پیرامون ما، هر کاری ابزاری دارد و با هر ابزاری کار مخصوصی را می توان انجام داد، به طور مثال با چشم می توان دید، با گوش می توان شنید، با عقل می توان فکر کرد و ... به فرموده امام صادق (ع) «ابی الله ان یجری الاشیاء الا باسبابٍ» (1) خداوند اجرا نمی کند کارها را مگر با ابزار آنها.
دعا، خواستن بنده از خداوند است و این وسیله ای است که بنده به کمک آن می تواند خواسته ی خود را از خداوند متعال بخواهد تا خداوند اجابت نماید.
کارایی دعا به اندازه ای است که با آن می توان مقدرات الهی را تغییر داد و أجل را بازگرداند. پیامبر اکرم (ص) فرمود: «ان الحذر لا ینجی من القدر، ولکن ینجی من القدر الدعاء» (2) پرهیز و مواظبت، (انسان را) از مقدرات نمی رهاند و لکن با دعا می توان مقدرات را تغییر داد.
روایات بسیاری داریم که دعا را از اسباب و مقدرات الهی برشمرده است «ان الدعاء من القدر» (3)، بنابراین دعا خود از ابزارهایی به شمار می آید که در مقدرات و سرنوشت بندگان موثر است.
خداوند سبحان از باب رحمت و لطف خود به طور مستقیم، دعای دعاگویان را پذیرفته و آن را اجابت می نماید.
«اجیب دعوه الداع اذا دعان» (4)
(هنگامی که دعاکننده (مرا بخواند)، من او را اجابت می نمایم).
پس این وسیله هیچ گونه منافاتی با مقدرات الهی ندارد، زیرا دعا نیز از سنخ اسباب و از مقدرات است، مثلاً اگر مقدر شده باشد مصیبتی به انسانی وارد شود، آن شخص می تواند با دعای خود و اجازه ی خداوند، مانع این مصیبت گردد. (5)
در این جا ذکر این نکته جالب است که بیشترین و عمده ترین معجزات پیامبران، به قبول دعای آنها برگشت می کند، یعنی آنها از خدا خواسته اند، خداوند هم دعای آنها را قبول کرده و توان آوردن معجزه را به آنان داده است، به طوری که هیچ عقلی به صورت معمول نمی تواند سبب آن را درک کند. (6)
بخش اول:
بررسی واژه ی دعا و تشویق به دعا در قرآن و روایات
به نظر می رسد که ابتدا اندکی پیرامون واژه ی دعا در دین مبین اسلام صحبتی به میان آید. زیرا دعا تنها در اسلام نبوده و ادیان قبل نیز با راهنمایی های پیامبران الهی، دعا می کردند.
رسول گرامی اسلام (ص) و ائمه معصومین (ع) سبک و روش دعا و خواستن از خداوند را به طور دقیق به مسلمانان آموزش داده اند و مسلمین با ابزار دعا از خدای تبارک و تعالی خواسته ی خود را درخواست می نمودند.

بررسی واژه ی دعا
 

دعا به معنای خواندن و دعوت نمودن است.
خواندن و دعا کردن به این منظور است که دعاکننده می خواهد توجه کسی را که می خواند به سوی خود جلب نماید و به هدف خود برسد.
دعا غالباً با لفظ یا اشاره محقق می شود.
استجابت دعا به مفهوم پذیرفته شدن دعای دعاکننده از سوی کسی است که خوانده می شود.
دعای حقیقی وقتی محقق می شود که شخص خوانده شده، بتواند به دعا کننده، توجه کامل نموده و با علم و قدرتش خواست او را اجابت کند و این مخصوص ذات خداوند علیم و قدیر است که اجابت کننده ی حقیقی نیز اوست.
بنابراین بُتها که توجه و ادراک ندارند یا انسانها که توجه و ادراک دارند ولی قدرت برآوردن نیاز دیگران را ندارند اگر خوانده شوند، به این عمل دعای حقیقی گفته نمی شود، بلکه دعائی صوری و ظاهری است.
دلیل این گفته را می توان آیه ای از قرآن قرار داد که خداوند در آن، حق دعا را منحصراً برای خود دانسته و توان اجابت آن را از دیگران نفی نموده است:
«له دعوه الحق والذین یدعون من دونه لا یستجیبون لهم بشیء» (7)
( و فراخوانی راستینی (دعای حقیقی) از آنِ اوست، معبودهایی را که (مشرکان) به جای خدا می خوانند، (هرگز) به دعوت آنها پاسخ نمی گویند.)
آری، دعای حقیقی و صحیح، خواستن از خدا است و اجابت آن اختصاص به حضرت حق دارد، زیرا او شنونده ی دعای بنده، نزدیک به او و اجابت کننده ی آن دعا است، و اوست بی نیاز و صاحب علم و قدرت و رحمت.
در این جا ذکر این نکته مفید است که دعا فقط صدا زدن و ندا کردن نیست، بلکه خواستن بنده از پروردگار است، خواه این تقاضا با لفظ و زبان باشد یا اشاره و قلب، با صدای آرام باشد یا صدای بلند، آنچه مهم است این که شخص دعاکننده باید به بندگی خود از یکسو و مقام ربوبیت خداوند از سوی دیگر توجه کامل داشته باشد یعنی از آنچه غیر خدا است قطع امید کند و نیاز خود را فقط از خدای خویش بخواهد.
جمع بندی
با توجه به این که مفهوم دعای انسان، به هدف جلب توجه خداوند و طلب رحمت و عنایت پروردگار انجام می شود، می توان گفت که عبادت در حقیقت نوعی دعا است، زیرا بنده خودش را در مقام بندگی، عبودیت و اتصال به مولایش قرار می دهد و این همان معنای دعایی است که خداوند متعال به آن اشاره فرموده است:
«ادعونی استجب لکم ان الذین یستکبرون عن عبادتی سیدخلون جهنم داخرین» (8)
(بخوانید مرا تا [دعای] شما را اجابت کنم. همانا آنانکه از [دعا و] عبادت من اعراض و سرکشی کنند، به زودی با ذلت و خواری وارد دوزخ شوند).
با توجه به این که در این آیه ی شریفه، اول تعبیر دعا و پس از آن لفظ عبادت آمده است می توان پی برد که حقیقت عبادت همان دعا است. (9)
تذکر: پیرامون این نکته که توسل به اولیاء خدا و شفیع قرار دادن آنها، منافات با خواستن حقیقتی از خدای متعال ندارد.
تشویق به دعا در قرآن کریم و سخنان معصومین (علیهم السلام)
قرآن و اهل بیت (علیهم السلام)، مردم را به دعا کردن و خواستن حوائج خود از خداوند تشویق کرده اند.
در اینجا به طور نمونه به چند آیه و روایت اشاره می کنیم.

آیات قرآن کریم
 

خداوند در سوره ی بقره خطاب به رسول گرامی اسلام (ص) می فرماید: «و اذا سألک عبادی عنّی فانّی قریب اجیب دعوه الداع اذا دعان فلیستجیبوا لی و لیؤمنوا بی لعلهم یرشدون) (10)
(و (ای رسول ما) هنگامی که بندگانم درباره من از تو سؤال کنند (به آنان بگو) من نزدیکم و به خواسته ی دعا کننده هنگامی که مرا بخواند پاسخ می دهم. پس آنها نیز دعوت مرا اجابت کنند و به من ایمان بیاورند؛ باشد که راه یابند.)
در آیه ای دیگر خطاب به کسانی که در عبادت خدا تکبر می ورزند چنین می فرماید: «و قال ربکم ادعونی استجب لکم ان الذین یستکبرون عن عبادتی سیدخلون جهنم داخرین) (11)
(پروردگار شما گفت مرا بخوانید، شما را اجابت می کنم. همانا کسانی که در عبادت من تکبر می ورزند، به زودی داخل جهنم می شوند در حالی که خوار و ذلیل هستند.)
در این آیه نیز خداوند، نقش خویش را در اجابت دعا بیان می دارد که: « امن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السوء» (12)
( یا کیست که درمانده را، چون دعا کند و او را بخواند اجابت می کند و گرفتاری او را برطرف می سازد.)

احادیث معصومین(علیهم السلام)
 

پیامبر اعظم (ص) فرمود:
 

«الدعاء مخ العباده، و لا یهلک مع الدعاء احد» (13)
دعا مغز و روح عبادت است و با استفاده از دعا، هیچ کس هلاک نمی شود.

* پیامبر اکرم (ص) فرمود:
 

آیا می خواهید شما را به اسلحه و ابزاری که از دشمنان حفظتان کرده و روزیتان را زیاد نماید، راهنمایی کنم؟ گفتند: بلی ای رسول خدا، فرمود: شب و روز پروردگارتان را بخوانید و دعا کنید؛ بدرستی که دعا، سلاح مؤمن است «فان سلاح المومن الدعاء» (14)

* امام صادق (ع) فرمود:
 

«الدعاء کهف الإجابه کما ان السحاب کهف المطر» (15)
دعا مخزن [گنجینه ی] اجابت است چنانکه ابر مخزن باران است.

* امام صادق(ع) فرمود:
 

«اکثروا من ان تدعوا الله فان الله یحب من عباده المؤمنین ان یدعوه، و قد وعد عباده المؤمنین الاستجابه...» (16)
[این حالت در شما باشد که] خدا را بسیار بخوانید چون خداوند دوست دارد که بندگان مؤمنش او را بخواند و او نیز به آنان وعده اجابت داده است... .

* امام صادق (ع) فرمود:
 

«... فأکثر من الدعاء فإنه مفتاح کل رحمه و نجاح کل حاجه و لا ینال ما عندالله عزَّ و جل الاّ بالدعاء و انه لیس باب یکثر قرعه الا یوشک ان یفتح لصاحبه.» (17)
... بسیار دعا کن که کلید هر رحمت و پیروزی در هر حاجتی است، هرگز به آنچه نزد خداوند است دست نخواهد یافت جز به وسیله دعا، و هیچ دری بسیار کوبیده نشود جز اینکه امید باز شدن آن نزدیک شود.

* امیر مومنان (ع) فرمود:
 

«ما کان الله لیفتح باب الدعاء و یغلق علیه باب الإجابه» (18)
امکان ندارد که خداوند در دعا را بگشاید و در اجابت را بر او ببندد.

* امیرمؤمنان (ع) فرمود:
 

«احب الاعمال الی الله عز وجل فی الارض الدعاء...» (19)
محبوبترین کار در روی زمین نزد خداوند عزوجل دعا است... .

* رسول خدا (ص) فرمود:
 

«اعجز الناس من عجز عن الدعاء ...» (20)
ناتوان ترین مردم آن کسی است که از دعا کردن ناتوان باشد...

* پیامبر گرامی اسلامی (ص) فرمود:
 

« ما من شیء اکرم علی الله تعالی من الدعاء» (21)
هیچ چیزی نزد خداوند متعال گرامی تر از دعا نیست.

* امیرالمؤمنین (ع) فرمود:
 

«الدعاء تُرسُ المؤمن» (22)
دعا سپر(ی برای محافظت از) مؤمن است.

* مولای متقیان علی (ع) فرمود:
 

احب الاعمال الی الله عز وجل فی الارض الدعاء» (23)
محبوب ترین کارها نزد خداوند در زمین، دعا است.

* حضرت علی (ع) فرمود:
 

«ادفعوا امواج البلاء بالدعاء ما المبتلی الذی قد اشتد به البلاء بأحوج الی الدعاء من المعافی الذی لا یأمن البلاء» (24)
موج های بلا را با دعا دفع کنید چرا که شخصی که در عافیت است به دعا نیازمندتر است از کسی که گرفتار و در فشار می باشد زیرا او نیز در هر حال ایمن از بلا نیست.

امام زین العابدین (ع) فرمود:
 

«الدعاء یرد البلاء النازل و ما لم ینزل» (25)
دعا بلائی را که نازل شده و بلائی را که نازل نشده برمی گرداند.

امام جعفر صادق (ع) می فرماید:
 

«الدعاء یرد القضاء بعد ما ابرم ابراما، فاکثروا من الدعاء فانه مفتاح کل رحمه، و نجاح کل حاجه، و لا ینال ما عندالله الا بالدعاء، و لیس باب یکثر قرعه الا یوشک ان یفتح لصاحبه» (26)
دعا قضای حتمی را بر می گرداند هرچند قضاء محکم و مسلم باشد، پس زیاد دعا کنید چرا که دعا کلید رحمت هاست و (وسیله ی) دست یابی به همه ی حاجت هاست، هیچ کس به نعمت های خاص که پیش خداست نمی رسد مگر با دعا. همانا کسی که درب منزلی را زیاد بزند امید است که آن درب به رویش باز شود.

امام جعفر صادق (ع) می فرماید:
 

«الدعاء انفذ من السنان الحدید» (27)
دعا، نافذتر از نوک نیزه آهنی است.

امام موسی کاظم (ع) فرمود:
 

«علیکم بالدعاء، فان الدعاء و الطلب الی الله یرد البلاء، و قد قدر و قضی فلم یبق الا إمضاؤه، فإذا دعی الله و سئل صرفه صرفه» (28)
دعا کنید، همانا دعا و خواستن (حاجت) از خداوند متعال، بلا را بر می گرداند (اگر) مقدّر شده باشد و در مرحله ی قضاء هم تصویب شده باشد و فقط امضاء نشده باشد، هنگامی که بنده از خدا بخواهد بلاء را از دور کند، خداوند دور می کند.
امام رضا (ع) در حدیثی به اصحاب خود می فرماید:
«علیکم بسلاح الأنبیاء، فقبل ما سلاح الأنبیاء؟ قال (ع) : الدعاء» (29)
از سلاح انبیاء استفاده کنید، گفتند اسلحه ی پیامبران چیست؟ فرمود: دعا.

پی نوشت ها :
 

1- کافی: ج 1، ص 183، ح 7.
2- دعوات راوندی: ص 284، ح 4.
3- المیزان: ج 2، ص 41.
4- بقره: آیه 186.
5- «الدعا یردالقضاء المبرم» «دعا قضای حتمی الهی را بر می گرداند». خصال: ص 620، ضمن ح 10(حدیث اربعمأه).
6- المیزان: ج 2، ص 43، ذیل آیه 186.
7- رعد: آیه 14.
8- غافر: آیه 60.
9- المیزان: ج 10، ص 38-39.
10- بقره: آیه 186.
11- غافر: آیه 60.
12- نمل: آیه 62.
13- دعوات راوندی: ص 18، ح 8.
14- عده الداعی: ص 16.
15- کافی: ج 2، ص 471، ح 1.
16-کافی: ج 8، ص 7، ح 1.
17- کافی: ج 2، ص 470، ح 7.
18- عده الداعی: ص 29.
19- کافی: ج 2، ص 467-468، ح 8.
20- عده الداعی: 34 ص 41.
21- مکارم الأخلاق: ص 283.
22- عده الداعی: ص 16.
23- مکارم الأخلاق: ص 284.
24- دعوات راوندی: ص 21، ح 23.
25- عده الداعی: ص 17.
26- مکارم الأخلاق: ص 284.
27- کافی: ج 2، ص 469، ح 7.
28- عده الداعی: ص 17.
29- بحارلأنوار: ج 93، ص 295، ضمن ح 23.

منبع:کتاب چه کنیم دعایمان به اجابت برسد
ادامه دارد
/ع