شوری چنینم آرزوست

بایسته های ذکر و یاد معصومین و امام حسین (ع) از زبان معصومین
 

سینه زنی، زنجیرزنی، پخش نذورات، بلند کردن علم، زدن سیاهی، برپا کردن خیمه عزاداری، همه و همه از سنت های دیرینه عزاداری در ماه محرم است. هر سال مسلمانان این سنت ها را کم و بیش انجام می دهند و به سبب ذوق خود یا شناخت و راهنمایی دیگران بر آن چیزی اضافه یا کم می کنند. در سال های اخیر نیز نکات بسیاری از جانب علما و روحانیون نسبت به نحوه و شیوه عزداری بیان شده؛ مانند نحوه مداحی، حذف برخی مراسمات نامطلوب و... بعضی از موارد نیز به صورت قانون درآمده؛ مانند عدم نصب تمثال های ائمه (علیهم السلام)، این مطلب بازخوانی نظرات معصومین از نوع مجالس مناسب ذکر ائمه است.
گرچه همه عزاداری ها از عشق و ارادت مردم به ائمه و بالاخص امام حسین (ع) و خاندان و یارانش سرچشمه می گیرد اما لازم است همه کسانی که شیفته امامند و برای او اقامه عزا می کنند، کمی در سنت ها و عزاداری های کنونی بیندیشند و با استفاده از فرصت موجود در کشورهای اسلامی مان به فکر پر محتوا کردن عزاداری ها باشند. بسیاری از عزاداری های ما آمیخته با سنت ها و مسائلی است که از قدیم الایام باقی مانده و ریشه های درستی ندارند، مانند سفره های خاص ائمه (علیهم السلام) با غذاها و مراسمات خاصی اصولا دارای پایه ای نادرست است، مانند قمه زدن که با هدف اختلاف افکنی ایجاد شده. بعضی از آنها نیز بر پایه مهمی شکل گرفته؛ مانند پخش نذورات و غذا در روزهای تاسوعا وعاشورا که در این اثر تکرار و فراموش کردن هدف و ریشه آن، اصل و علت این سنت ها فراموش شده یا دچار مواردی برخلاف قصد اولیه گردیده. از طرف دیگر فقط نباید به برطرف کردن آسیب ها و سنت های غلط پرداخت بلکه باید با تأسی به روش علما و بزرگان، به سمت شیوه های درست عزاداری حرکت کرد و قدم به قدم به شیوه عزاداری مورد نظر در اسلام نزدیک شد. شاید بهتر باشد قبل از هر چیز، اصل و فلسفه اقامه عزا برای سیدالشهدا (ع) مرور شود. بخشی از فلسفه عزاداری برای امام حسین (ع) به این دلیل است که این مصیبت آنقدر برای مؤمنین سخت است که جز با اشک و گریه دل هایشان آرام نمی شود؛ چنانکه پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: «از شهادت حسین حرارت و گرمایی در دل های مؤمنین است که هرگز سرد و خاموش نمی شود» (1) به همین دلیل است که امامان ما که بیشترین معرفت را نسبت به حضرت داشته اند در ماه محرم خندان دیده نمی شدند و ناراحت و گریانند و روز عاشورا برای آنان اوج مصیبت و اندوه است. (2)
علاوه بر این گاهی این عزاداری به شکل اقامه عزا در می آمده و برای اعلام عزاداری و مصیبت سوگ ائمه (ع) برای همه مردم بوده. چنان که امام صادق (ع) می فرمایند: «پدرم امام باقر به من فرمود ای جعفر، از مال خودت فلان مقدار وقف نوحه خوانان کن که به مدت 10 سال در«منا» در ایام حج، بر من نوحه خوانی و سوگواری کنند». (3)
حقیقت دیگر اینکه مؤمنان با شادی ائمه (علیهم السلام) شاد و با اندوه آنان اندوهگین می شوند، که البته به معرفت و شناخت و ارتباط و پیروی آنان از ائمه (علیهم السلام) بستگی دارد و به همین دلیل این اندوه یا شادی اندوه و شادی واقعی است. حضرت علی (ع) می فرمایند: خداوند برای ما شیعیان و پیروانی برگزیده که ما را یاری می کنند؛ با خوشحالی ما خوشحال می شوند و در اندوه و غم ما، محزون. (4) یکی از راه های رسیدن به چنین مقامی، کسب معرفت است و برای اینکه این اندوه و شادی واقعی شود باید سعی کنیم در همه حالات و افکار و اعمال شبیه به آنان شویم. در حقیقت مجالس عزاداری برای زنده نگه داشتن و عمل به راه و روش زندگی ائمه (علیهم السلام) است؛ چنان که امام رضا (ع) فرمودند: «هرکس در مجلسی بنشیند که درآن، امر و خط و مرام ما احیا شود، دلش در روزی که دل ها می میرند، نمی میرد (5) و کسی که به چنین مقامی برسد نفس او تسبیح است و اندوهش عبادت (6) و آنچنان مورد رحمت خداوند قرار می گیرد که هنگام مرگ، ائمه (علیهم السلام) به دیدارش می آیند» امام صادق (ع) به «مسمع» که از سوگواران و گریه کنندگان برعزای حسینی بود، فرمودند: خدا اشک تو را مورد رحمت قرار دهد. آگاه باش، تو از آنانی که از دلسوختگان ما به شمار می آیند و از آنانی که با شادی ما شاد می شوند و با اندوه ما غمگین. آگاه باش، تو هنگام مرگ شاهد حضور پدرانم بر بالین خویش خواهی بود. (7)
در کنار این موارد باید بررسی کرد که شیوه و شکل صحیح عزاداری و مورد سفارش ائمه (علیهم السلام) در اسلام چه بوده؟ کلام امام صادق (ع) در این مورد بسیار گویاست. در جایی به جعفر بن عفان می فرمایند: «کسی نیست که درباره حسین (ع) شعری بسراید و بگرید و با آن بگریاند مگر آنکه خداوند، بهشت را بر او واجب می کند و او را می آمرزد.» (8)
در مورد نوع سوگواری و زیارت امام حسین (ع) در روز عاشورا بسیار توصیه شده و امام باقر (ع) برای کسانی که در روز عاشورا نمی توانند به زیارت آن حضرت بروند، فرموده اند: «بر حسین (ع) ندبه و عزاداری و گریه کنید و به اهل خانه خود دستور دهید بر او بگریند و با اظهار گریه و ناله برحسین (ع)، مراسم عزاداری برپا کنید و در خانه هایشان یکدیگر را با گریه و تعزیت و تسلیت گویی در سوگ حسین (ع) ملاقات نمایید.» (11)
طبق سنت رسول الله (ص) باید ادب سوگواری را رعایت کرد و چیزی گفته نشود که خدا را خشمگین کند (12) و در تمام این مجالس هدف احیای امر ائمه (علیهم السلام) باشد. چنان که امام صادق (ع) فرموده اند: به زیارت و دیدار یکدیگر بروید، با هم به سخن و مذاکره بنشینید و امر ما را (کنایه از حکومت و رهبری) زنده نمایید. (13) همین طور به فضیل فرمودند: آیا (دور هم) می نشینید و حدیث و سخن می گویید؟ فضیل گفت: آری و آنگاه حضرت فرمودند: این گونه مجالس را دوست دارم؛ پس امر (امامت) ما را زنده بدارید. خدا رحمت کند کسی را که امر و راه ما را احیا کند.» (14)
حاج میرزا جواد آقای تبریزی در توصیه های خود مؤمنین را به ترک مقداری از لذایذ زندگی که از خوردن و نوشیدن و حتی خوابیدن و گفتن به دست می آید توصیه می نماید و سفارش می کند اگر کسی توانست در تمام دهه اول از خوردن غذای معمول خودداری کند وگرنه حداقل در روز تاسوعا، عاشورا و شب یازدهم نان خالی بخورد و در روز عاشورا تا عصر، خوردن، آشامیدن و حتی سخن گفتن - مگر آنکه لازم باشد - و دیدار با برادران دینی را ترک کرده و آن روز را روز گریه و اندوه خود قرار دهد و نیز در دهه اول، هر روز امام حسین (ع) را با زیارت عاشورا زیارت نماید و اگر می تواند مراسم عزاداری آن حضرت را در منزل خویش با نیتی خالص بر پا کند و اگر نمی تواند، در مساجد یا منازل دوستانش به برپایی این مراسم کمک کرده و این مطلب را از مردم بپوشاند تا به اخلاص نزدیک شده و از خودنمایی دور شود و هر روز بخشی از اوقات خود را در مکان های عمومی به عزاداری بپردازد. (15)
البته می توان فراتر از همه اینها به اقامه عزایی پرداخت که به مقصد و مقصود واقعی که احیا و برپایی اسلام برای همه مردم دنیا و رساندن پیام سیدالشهدا است، نزدیک تر باشد. امام خمینی (ره) این مطلب را در بهترین شکل بیان کرده اند: «البته مطلبی هم که بین همه ما باید باشد این است ما می خواهیم ثواب ببریم. قضیه این است که ما می خواهیم پیشرفت کنیم. سیدالشهدا (ع) هم که کشته شد نه اینکه رفتند یک ثوابی ببرند، ثواب برای او خیلی مطرح نبود. رفت که مکتب را نجات بدهد اسلام را پیشرفت بدهد، اسلام را زنده کند. شما هم که دارید نوحه خوانی می کنید، حرف می زنید، خطبه می خوانید، نوحه می خوانید، مردم را به گریه وادار می کنید، مردم هم گریه می کنند، همه روی این مقصد باشد که می خواهیم اسلام را با همین هیاهو حفظ کنیم.» امام خمینی (ره) وحدت را نیز زاییده عاشورا می داند و عزاداری را برای زنده کردن: اهل منبر - ایدهم الله تعالی - کوشش کنند در اینکه مردم را سوق بدهند به مسائل اسلامی و مسائل سیاسی - اسلامی و مسائل اجتماعی - اسلامی و روضه را دست از آن برندارید که ما با روضه زنده هستیم... تمام این وحدت کلمه ای که میدان پیروزی ما شد برای خاطر این مجالس عزا و این مجالس سوگواری و این مجالس تبلیغ و ترویج اسلام شد. (16)

پی نوشت ها :
 

1- جامع احادیث الشیعه، ج12، ص556.
2- امالی صدوق؛ ص111.
3- بحارالانوار، ج46، ص220
4- غررالحکم، ج1، ص235.
5- بحارالانوار، ج44، ص278.
6- امام صادق (ع) فرمودند: نفس کسی که به خاطر مظلومیت ما اندوهگین شود، تسبیح است و اندوهش برای ما عبادت است و پوشاندن راز ما جهاد در راه خداست سپس افزودند، این حدیث را باید با طلا نوشت. امالی شیخ مفید، ص 338.
7- وسائل الشیعه، ج10، ص397.
8- رجال شیخ طوسی، ص289.
9- وسائل الشیعه، ج10، ص 467.
10- جامع احادیث الشیعه، ج12، ص567.
11- کامل الزیارات، ص175.
12- بحارالانوار، ج22، ص157.
13- بحارالانوار، ج71، ص 352.
14- وسائل الشیعه، ج10، ص392.
15- المراقبات مرحوم آیت الله حاج میرزا جواد ملکی تبریزی (ره)
مترجم: ابراهیم محدث بندرویگی
16- صحیفه امام جلد17 صفحه 55.
 

منبع: نشریه همشهری آیه شماره 8