سد تاریخی کریت؛ عظمت و شکوهی به بلندای تاریخ

سد تاریخی کریت طبس یکی از شاهکارهای ساخت دست بشر در گذشته است که هم از نظر ساختار و هم از نظر اصول سد سازی و محل بنا قابل تامل است. بند کریت یا همان سد کریت در کیلومتر 25 جاده طبس به دیهوک قرار دارد و یکی از جاذبه های گردشگری روستای کریت از توابع شهر طبس به حساب می آید. یکی از دلایلی که نظر کارشناسان را به این مکان جلب کرد و مایه شگفتی اهل فن شد آسیب ندیدن سد در زلزله دلخراش هفت و چهار دهم ریشتری طبس بود و باعث شد به سد کریت لقب شگفت آورترین دستاورد بشر در قرون وسطی را دهند. این مطلب درباره تاریخچه سد تاریخی کریت و معماری سد تاریخی کریت است.

سد قوسی کریت

سد قوسی کریت که در نزدیکی طبس قرار دارد طی 550 سال بلندترین سد جهان بود و ارتفاع 60 متری این بنا تا اوایل قرن بیستم زبانزد مهندسین و سد سازان بود. این مجموعه که در حدود 700 سال پیش احداث شده می تواند از لحاظ طراحی و استفاده بهینه یک نمونه درجه یک برای مهندسین این رشته باشد. رشته ای که در قرن حاضر یکی از مهمترین دغدغه های بشر را بر دوش خود حس می کند. سد کریت همچنان با داشتن تاجی به عرض 1 متر عنوان نازک ترین سد جهان را به یدک می کشد. قابل توجه است که صنعت سد سازی در ایران پیشینه درازی دارد و از 2000 سال پیش تا اوایل قرن بیستم سه سد قوسی شهر ایزد خواست فارس، کبار قم و کریت طبس بلندترین سدهای قوسی جهان بوده اند. تا قبل از سال 1375 شمسی برای رسیدن به این بنای تاریخی شهر طبس احتیاج به 10 ساعت کوهنوری بود و همین مساله بیان گر سختی های ساخت این مجموعه است و سازندگان وقت ناچار بودند تمام مصالح را در محل احداث  تهیه کنند. در سال 1375 شمسی با ایجاد جاده ای به طول 13 کیلومتر دسترسی به سد کریت راحت تر شد و باعث شد گردشگران زیادی برای دیدن این سازه شگفت آور خود را به شهر طبس برسانند. سازه کریت در یک منطقه کوهستانی بنا شده است که در 30 کیلومتری کویر نمک قرار دارد. تاریخ دقیق احداث آن که بر روی یک تنگه بسیار باریک بنا شده 730 هجری شمسی است. این سد قوسی وزنی که تاج آن تنها 80 درصد ارتفاع اش را در بر می گیرد بر خلاف دیگر سد های مشابه شیب پایین دست قائم دارد و شیب بالایی مایل است و به نظر می رسد دلیل آن سختی دسترسی به بخش پایینی آن باشد. مشابهت سد کریت با دیگر سازه های زمان خود مصالح آن است. سنگ و ساروج از مهمترین مصالح به کار برده شده است. ساروج که ترکیبی از آهک، خاک رس، خاکستر و آب است خصوصیاتی شبیه به خاکسترهای آتشفشانی پیدا می کند. در آخرین مراحل احداث سازه کریت طبس از آجرهای مربعی شکل استفاده شده که ابعاد آن ها 37 سانتی متر است. منبع تامین آب سد چشمه ای است که آب دائمی دارد و به نظر می رسد تغذیه سازندگان بنا هم از طریق شکار در همان محل تامین می شده است. با توجه به عرض 2 متری دره در بستر رودخانه سازندگان برای ساخت سد کریت در این دره بسیار تنگ با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم کرده اند اما تجربه رضایت بخش استفاده 650 ساله از آن و پایداری و آب بندی نشان می دهد محل احداث با یک محاسبه علمی و زمین شناسی دقیق و انتخاب شده است. سد جدید پیشنهادی هم طی تحقیق و بررسی ها درست 10 متر بالا دست تر از سد کریت باید ساخته شود که ارتقاعی بالغ بر 87 متر خواهد داشت و تاجی با طول 193 متر در حالی که طول تاج سد کریت 50 متر بوده است. یکی دیگر از مزایای مهم محل احداث، رسوب بسیار کم رودخانه است که بیشتر آن از چشمه تامین می شود و این مطلب موید دقت و حوصله پیشینیان در امر احداث سد کریت طبس است. این متن درباره معماری سد تاریخی کریت و تاریخچه سد تاریخی کریت است.