نگاهی به فیلم «قندون جهیزیه»؛ اولین ساختهٔ علی ملاقلی‌پور

اگر همین حالا، با همین درآمد معمولی، هزینه‌های اصلی زندگی‌تان تقریباً سه برابر شود، چه کار می‌کنید؟ فیلم سینمایی «قندون جهیزیه» به شکلی تحلیل‌گرانه و کاملاً بی‌رودربایستی واکنش اکثر ما نسبت به این موقعیت ملموس را به خودمان نشان می‌دهد.

خلاصهٔ فیلم
خبر می‌رسد صاحبخانهٔ خارج‌نشین و ندیدهٔ خانوادهٔ کوچکِ دانشی، عطا و معصومه، اجارهٔ ماهیانه را از سیصدهزارتومان، به یک‌میلیون‌تومان در ماه رسانده است. عطا که نه از پس این مبلغ برمی‌آید و نه از عهدهٔ اجاره‌بهای هیچ خانهٔ مناسب دیگری، عزمش را برای ماندن به هر نحو ممکن جزم می‌کند و اتفاقات جالبی را رقم می‌زند.

چرا این فیلم دیدنی است؟
اولین ساخته علی ملاقلی‌پور، کاریکاتوری ظریف، عمیق و باورپذیر از پدیدهٔ تلخ و رایجی است که اسمش را «درمن‌ماندگی» گذاشته‌ام. این فیلم به خاطر نگاه خاصش به موضوع و نیز لحن مناسب، به خوبی می‌تواند مخاطب را برای 90دقیقه به کندوکاو در رفتارهای خود مشغول کند و او را با خودآگاهی بیشتر و خلقی بالا‌تر از سینما به زندگی روزمره برگرداند.

تحلیل فیلم
از آن‌جا که پدیدهٔ «درمن‌ماندگی» مفهوم محوری تحلیل این فیلم است، لازم است منظورم را از آن توضیح بدهم. «درمن‌ماندگی» وضعیتی است که در آن، هر کس فقط به منافع خودش فکر می‌کند و با نوعی پرخاشگری منفعلانه به دنبالِ گرفتن حق خود از دیگران می‌گردد. از این جهت، درمن‌ماندگی کمی به خودشیفتگی شبیه است؛ البته با این تفاوت‌ها که اولاً از آن خفیف‌تر است و دوماً یک رفتار آموختنی است، نه یک اختلال شخصیتی.

عطا به عنوان شخصیت اصلی فیلم، نمود پررنگی از این پدیده را به نمایش می‌گذارد. او یک نصاب ماهواره است که خشمش از جیب خالی‌اش را با انداختن قطعات بنجل به لوازم مردم و بی‌اعتنایی به حقوق دیگران خالی می‌کند. به جز صاحبخانه و معصومه، بقیهٔ شخصیت‌های فیلم نیز تا حدی به این پدیده دچار هستند.

چرا آدم‌های فیلم «درمن‌مانده» شده‌اند؟
یکی از علت‌هایی که در فیلم مورد تأکید قرار گرفته، رسانه است. به یاد بیاورید صحنه افتتاحیه را که مردی تنها در تاریکی، خیره به تلویزیون نشسته است یا تصویری که عطا از صاحبخانه در رؤیا می‌بیند. علت دیگر ناکامی‌های گذشته است. عطا شش‌سال است حتی نتوانسته به دندانپزشکی برود. بقیه هم در ازدواج و کار و… موفق نبوده‌اند. علت سومی که فیلم نشان می‌دهد، دوری‌کردن از جمع است. عطا حاضر نمی‌شود به پدرزنش رو بیاندازد. در نتیجهٔ مجموع این عوامل، آدم‌های درمن‌ماندهٔ فیلم، رفتارهایی انجام می‌دهند که حال فردی و جمعی آن‌ها را بد‌تر می‌کند. رفتارهایی مانند قضاوت زودهنگام، بدبینی نسبت به دیگران و بی‌اعتنایی به اصل اخلاقیِ پرهیز از تعرض به دارایی‌های دیگران.

جالب‌ترین نکتهٔ فیلم
در این فیلم از تمهیدات گوناگونی برای اثربخش‌ترکردن پایان استفاده شده است. یکی از این تمهیدات پرداخت جالب خود قندون جهیزیه است. آن هم به این منظور که وقتی بعد از مدتی گم‌شدن، دوباره پیدا می‌شود، این تلنگر را به مخاطب بزند که «ماندگار‌ترین ثروت آن چیزی است که بیرون از دایرهٔ «درمن‌ماندگی» به دست آمده باشد و این ثروت به دست نمی‌آید، مگر این‌که به قول معصومه، آدم خودش باشد».