تاکنون چندین بار مطالبی از سوی برخی از همکاران پاتولوژیست منتشر شده که به موارد مطرح‌شده در آن به لحاظ واقعیت و مستندبودن درباره تصمیم وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای راه‌اندازی دوره تخصصی تکمیلی آزمایشگاهی، انتقاداتی وارد است. در این نوشتار دراین‌باره توضیحاتی ارائه شده است:
به گزارش ، شرق نوشت: این دوره به دنبال تدوین آیین‌نامه جدید و در راستای عمل به قانون مصوب ١٣٦٧ مجلس محترم شورای اسلامی که آیین‌نامه آن در همان سال به وسیله وزارت متبوع تهیه و در سال‌های ٦٩ و ٧٠ دو بار به اجرا درآمد، تهیه و به اجرا درمی‌آید. لازم به ذکر است که الگوهای متفاوتی از آموزش متخصصان آزمایشگاهی در دنیا وجود دارد که در تمامی آنها مشارکت هر دو گروه متخصصان علوم آزمایشگاهی و کلینیکال پاتولوژی دیده می‌شود. نمونه بارز الگوهای جهانی را می‌توان در اتحادیه اروپا دید که در آن بیش از ٦٠ درصد مسئولان فنی آزمایشگاه‌ها، دارای پایه علوم آزمایشگاهی و غیرپزشک هستند. این در حالی است که متأسفانه در ایران و در سه دهه گذشته به واسطه اعمال نظر و سلیقه برخی از همکاران پاتولوژیست، راه ورود سایر متخصصان این رشته به‌عنوان مسئول فنی، به آزمایشگاه مسدود شده است. بالطبع این موضوع باعث محرومیت آزمایشگاه‌ها از خدمات تخصصی و افت کیفیت این خدمات شده، به‌طوری‌که در سال‌های اخیر، یکی از مشکلات حوزه بهداشت و درمان، ناتوانی بیمارستان‌ها در رفع نیازهای آزمایشگاهی بیماران و ارجاع نمونه‌ها به آزمایشگاه‌های خصوصی و خارج از دانشگاه بوده است. همچنین این مسئله هزینه‌های بسیاری را بر مردم و دولت تحمیل کرده است.
بدون شک، یکی از دلایل این مشکلات در حوزه آزمایشگاه، ممنوعیت حضور استادان، صدها دانشجوی PhD و هزاران دانشجوی کارشناسی ارشد رشته‌های تخصصی آزمایشگاهی در بیمارستان‌های آموزشی است.
یکی از دلایل دیگر مشکلات در آزمایشگاه‌های کشور، عدم رعایت استانداردهای آموزشی در دوره کلینیکال پاتولوژی است. براساس کوریکولوم آموزشی این رشته، رزیدنت‌های کلینیکال پاتولوژی در تحصیل چهارساله، فقط دو سال در آزمایشگاه بالینی آموزش می‌بینند که این آموزش نیز زیر نظر متخصصان علوم آزمایشگاهی نیست. در گفت‌وگو با بزرگان این رشته، وقتی سؤال می‌شود دستیاران کلینیکال پاتولوژی آموزش تخصصی خود را در کدام بخش و نزد کدام استاد و متخصص آزمایشگاه می‌گذرانند، پاسخی ندارند. این واقعا یک تراژدی در حوزه آموزش پزشکی و علوم آزمایشگاهی است. بنابراین این نوع آموزش غیرعلمی، موجب ایجاد مشکلات بسیاری در زمینه کیفیت ارائه خدمات آزمایشگاهی شده است، به‌طوری‌که دانش‌آموختگان دوره کلینیکال پاتولوژی بعضا از عهده درخواست‌ها و نیازهای بیماران برنیامده و این ضایعه سلامت مردم را به‌شدت به مخاطره افکنده است. البته دوره پاتولوژی آناتومیکال که در آن نمونه نسج و بافت مورد بررسی قرار می‌گیرد و باید به وسیله پزشک پاتولوژیست انجام شود، مورد بحث ما نیست.
نکته مهم دیگر آن است که برخلاف برخی شایعات، آزمایشگاه یک ساختار سنجش و اندازه‌گیری آنالیت‌ها و در حوزه پاراکلینیک بوده و با ساختار و تعریف فرایند درمان، متفاوت است.
عرصه آزمایشگاه، حوزه درمان نیست که الزاما نیازمند حضور پزشک باشد. اگرچه متخصصان علوم آزمایشگاهی با توجه به پیشینه و برنامه آموزشی، از شرایط لازم برای برقراری ارتباط با حوزه‌های بالینی و رفع نیاز ایشان برخوردار هستند. به طور قطع این متخصصان که تمام دوره تحصیلی، کارورزی و شغلی خود را در مراکز آموزشی و درمانی دانشگاه‌های علوم پزشکی و بعضا در بیمارستان‌ها گذرانده و عضوی از سازمان نظام پزشکی هستند (با توجه به تخصص خود) می‌توانند خدماتی با کیفیت بهتر را به مردم عزیز کشورمان ارائه کنند. یقینا با توجه به زمینه تخصصی و مهارت این گروه، حضور آنها در آزمایشگاه‌های تشخیصی، موجب راه‌اندازی روش‌های پیشرفته تشخیصی، روش‌های مولکولی، ارتقای کیفیت و افزایش صحت و دقت تست‌های آزمایشگاهی در هریک از بخش‌های تخصصی نظیر: بیوشیمی، خون‌شناسی، میکروب‌شناسی، ایمونولوژی و... خواهد شد.
بدیهی است که مطابق با تمامی الگوها و استانداردهای بینالمللی، هیچ‌کس نمی‌تواند متخصصان و «پی‌اچ‌دی»های رشته‌های مختلف آزمایشگاهی را از حقوق مصرح در برنامه‌های آموزشی و امتیازاتی که برای این دانش‌آموختگان، در قالب نقش و توانایی دیده شده، محروم کند. مسئولیت فنی بخش‌های تخصصی و اداره آزمایشگاه‌های تخصصی و فوق‌تخصصی، جزء حقوق مسلم این گروه است که درحال‌حاضر نیز در کشور برقرار است و محل بحث نیست. اما مسئله این است که براساس قانون و الگوهای مرجع و دستورالعمل‌های جهانی و متداول، فراهم‌آوردن شرایط ادامه تحصیل، به‌روزشدن، تقویت بنیه علمی و مهارتی، نوتوانی و کسب مهارت‌های لازم برای گسترش دایره خدمات فنی، نیز باید همچون کشور‌های پیشرفته، در کشور ما نیز انجام شود. اما متأسفانه در ایران طی این ٣٠ سال از این اقدام جلوگیری به عمل آمده است.
درواقع شاید ایران تنها کشوری در دنیا باشد که در طول این سال‌ها مسئولیت فنی آزمایشگاه‌ها به صورت انحصاری برای یک گروه خاص دیده شده که با اکثریت قریب‌به‌اتفاق الگوهای بینالمللی مغایرت دارد. بنابراین پیشنهاد آن است که ساختار آزمایشگاهی کشور مطابق با استانداردها و دستورالعمل‌های مراکز پیشرفته جهانی اصلاح شده؛ به‌گونه‌ای که شاهد حضور فعال همه متخصصان رشته‌های علوم آزمایشگاهی در این حوزه باشیم. خوشبختانه با نگاه علمی و جامع وزیر محترم بهداشت، معاونت محترم آموزشی و سایر مسئولان و مدیران حوزه‌های ذی‌ربط، زمینه این کار به‌خوبی فراهم شده است. امید می‌رود با تشکیل شورایی از صاحب‌نظران و استادان مربوطه، امکان تدوین طرحی جامع و تحولی اساسی در حوزه آزمایشگاه فراهم شود.
*انجمن ایمونولوژی و آلرژی ایران
