طبق قانون برنامه توسعه‌پنجم بهبود وضعیت سلامت مادران و نوزادان یکی از برنامه‌های اصلی است که با ارزیابی «بهبود سلامت مادران در چارچوب بهداشت باروری» و «کاهش میزان مرگ‌ومیر کودکان» میزان دستیابی به این مهم سنجش می‌شود.
به گزارش ، آرمان نوشت: بر اساس آمار اداره سلامت مادران وزارت بهداشت در سال 1390 از مجموع 3/1میلیون زایمان ثبت‌شده در کشور، حدود 53درصد زایمان‌ها به روش سزارین و 47درصد به روش طبیعی انجام شده است که این رقم بیانگر آمار بالا و نگران‌کننده سزارین در کشور است. همچنین بر اساس گزارش سازمان‌جهانی بهداشت ایران با 3/41درصد میزان سزارین، رتبه دوم جهان را در این روش زایمانی کسب کرده است.
در راستای تکریم مادران باردار و کاهش بروز خطاهای انسانی و همچنین جلوگیری از شلوغی اتاق‌های زایمان و کاهش میزان انتقال عفونت به مادر و نوزاد باید بلوک‌های زایمانی را مجهز و نوسازی کرد. طی چند سال اخیر برنامه زایمان‌طبیعی در طرح تحول نظام‌سلامت ترویج پیدا کرد.
با توجه به روند افزایشی عمل سزارین در سال‌های اخیر و ضرورت کاهش شاخص‌های نرخ سزارین در جامعه با هدف ارتقای سلامت مادران و نوزادان و در راستای اجرای منویات مقام معظم رهبری در زمینه سیاست‌های جمعیتی و ترویج وضع حمل طبیعی، حوزه درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برنامه ترویج زایمان‌طبیعی را در دستور کار خود قرار داد. برنامه ترویج زایمان‌طبیعی به‌عنوان یکی از نخستین برنامه‌های طرح تحول نظام سلامت در دولت تدبیر و امید در سراسر کشور به اجرا درآمد و هدف کلی برنامه ترویج زایمان طبیعی ارتقای سلامت مادران و نوزادان بود. با توجه به بررسی نتایج تحقیقات به عمل آمده در زمینه علل افزایش سزارین این برنامه حول 10 محور شامل ارائه رایگان خدمات زایمان طبیعی در مراکز دولتی، توانمندسازی مادران باردار، توانمندسازی ارائهدهندگان خدمات زایمانی، بهینه‌سازی و توسعه بلوک‌های زایمانی مراکز دولتی، فراهم‌سازی امکان ارائه روش‌های کاهش درد زایمان‌طبیعی، ارتقای کیفیت خدمات‌زایمانی، فرهنگسازی در زمینه زایمان‌طبیعی، ایجاد تسهیلات برای عقد قرارداد با ارائهدهندگان خدمت بخش‌خصوصی به منظور برقراری امکان تداوم مراقبت، در نظر گرفتن میزان کاهش سزارین به‌عنوان یکی از معیارهای اعتباربخشی بلوک زایمان و بیمارستان و تجهیز بلوک‌های زایمانی به اجرا در آمد. برخی از بلوک‌های‌زایمانی در کشور بسیار فرسوده هستند و بیش از 80 سال سن دارند.
برخی دیگر از بلوک‌های زایمان از کمبود فضا رنج می‌برند و مادر و نوزاد هیچ‌گونه حریم خصوصی در این بخش‌ها برای خود ندارند. به دلیل ترویج زایمان‌طبیعی در جامعه و تشویق مادران به وضع حمل طبیعی بنابراین باید تمام امکانات‌رفاهی را برای مادران باردار فراهم کرد. در نتیجه می‌توان میزان رضایتمندی را در مادران باردار فراهم کرد. اگر مادران توانایی و اشتیاق بارداری مجدد را داشته باشند با اجرای سیاست‌های تشویق‌کننده می‌توان آنها را به بارداری‌مجدد تشویق کرد و در نتیجه میزان باروری را در افزایش داد و سیاست‌های‌جمعیتی مطلوب را در کشور پیاده‌سازی کرد.
به منظور خوشایندسازی زایمان طبیعی باید میزان و کیفیت مراقبت‌های قبل، حین و بعد از زایمان را گسترش داد. بلوک‌های زایمان طبیعی که به شکل سنتی طراحی شده‌اند معمولا دارای چهار، پنج تخت هستند و مادران باردار معمولا در کنار یکدیگر بستری می‌شوند. وزارت بهداشت در راستای طرح ترویج زایمان طبیعی به گسترش بلوک‌های زایمان تک‌نفره اقدام کرد. این اقدام علاوه بر آنکه میزان رضایتمندی مادر را در دوران بستری و نقاهت در بیمارستان افزایش می‌دهد بلکه حریم‌خصوصی مادر نیز به‌طور کامل برای او و فرزندش فراهم می‌شود. بر اساس آمار تعداد کل بیمارستانهای هدف برای تغییر شکل از سنتی به مراکز نوین زایمانی متشکل از واحد‌های‌اختصاصی تک‌نفره، 288 بیمارستان بوده است که از این تعداد، 204 مورد در 290 شهر و 57 دانشگاه علوم‌پزشکی به بهره‌برداری رسیده است.
کاهش بیماری‌های عفونی دراتاق‌های تک‌نفره
زمانی که در یک اتاق بیش از یک مادر باردار بستری باشند طبیعی است برخی بیماری‌ها را به یکدیگر انتقال دهند. برای مثال مادری در تخت کناری ممکن است به یک بیماری مسری مبتلا باشد که به دلیل نزدیکی به تخت مادر دیگر به راحتی آن را به او منتقل کند. علاوه بر این در زمان ملاقات مادران نیز افراد بسیاری از محیط خارج از بخش به محل استراحت آنها می‌روند. اگر این افراد ناقل بیماری باشند به راحتی بیماری خود را به مادر و از مادر به نوزاد منتقل می‌کنند. امنیت روانی مادر و کاهش احساس خطر او نسبت به وضعیت جسمانی فرزندش از اولویت‌های هر مادر باردار است. این امر که آنها بتوانند با نوزادان خود در محیطی آرام و دنج خلوت کنند به مادران که معمولا افسردگی بعد از زایمان را طی می‌کنند، کمک بسیار بزرگی می‌کند.
وضع اسفبار برخی بخش‌های زنان و زایمان
دو سال پیش خبرهایی مبنی بر وضعیت نامطلوب بلوک‌های زایمان در بیمارستانهای دولتی به گوش می‌رسید. برای مثال بخش زنان و زایمان در بیمارستان 87ساله در شهر ارومیه در کنار فرسوده بودن به دلیل کمبود فضای فیزیکی و پذیرش بیمار بیش از ظرفیت به مرحله بحرانی رسید و نیازمند توجه ویژه بود، این مشکل به حدی جدی شد که پیشنهاد انتقال بخش زنان و زایمان این بیمارستان به یک ورزشگاه شهر شنیده شد. در مثالی دیگر مادران در بخش زنان و زایمان بیمارستانی در اهواز در شرایط بسیار سختی بودند به‌گونه‌ای که برخی از آنها در راهروهای بیمارستان بستری بودند و بخش از امکانات سرمایشی یا گرمایشی مطلوب برخوردار نبود. بیمارستانی در مراغه با 80 سال قدمت از وضعیت نامناسب بهداشتی، کمبود تخت، نبود پزشک متخصص و... در بخش زنان و زایمان خود رنج می‌برد. در بیمارستانی در شهر همدان نیز مادران از کمبود‌فضا بخش زنان و زایمان رنج می‌بردند. وضعیت‌های مشابه در برخی دیگر از بیمارستانهای دولتی مسئولان وزارت بهداشت و درمان را بر آن داشت تا راه‌حلی اساسی برای وضعیت موجود پیدا کنند.
به این دلیل بحث نوسازی و ترمیم بخش زنان و زایمان در بیمارستانهای دولتی بیش از پیش مطرح شد. در واقع مادران با استانداردسازی زایشگاه‌ها و بخش‌های بستری در بیمارستان‌ها به زایمان‌های طبیعی تشویق می‌شوند و در نتیجه در آینده از عوارض کمتری در قبال انجام سزارین رنج می‌برند. به گفته رئیس اداره مامایی وزارت‌بهداشت، درمان و آموزش‌پزشکی بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده تا تابستان امسال تمامی بلوک‌های زایمان بیمارستان‌های‌دولتی کشور تک‌نفره می‌شوند. فرح بابایی افزود: تاکنون‌هزار و 400 بلوک اختصاصی زایمان در کشور افتتاح شده است. از آغاز طرح تحول‌سلامت خبرهای خوبی از کاهش میزان‌سزارین در کشور شنیده شد و آمارهای میزان‌سزارین سال 96 به نسبت سال 95 در اکثر استان‌ها کاهش یافت.
لزوم رعایت حریم خصوصی مادران
یک کارشناس مامایی در گفت‌وگو با «آرمان» با اشاره به لزوم حفظ بهداشت و امنیت مادران و نوزادان در بیمارستان‌های‌دولتی می‌گوید: در بیمارستانهای دولتی تلاش کردند بخش‌های زایمان خود را وسعت دهند. مستانه نیکفر در ادامه می‌افزاید: در حال حاضر سیستمی در بلوک‌های‌زایمان اجرا می‌شود که مادر حریم‌خصوصی برای خود دارد و در یک اتاق دو، سه یا پنج نفر به صورت همزمان زایمان نمی‌کنند. در صورتی که همه نکات‌ایمنی رعایت شود هیچ‌خطری برای مادر و نوزاد وجود ندارد، اما اگر تجهیزات استریل استفاده نکرده یا از تجهیزات یک‌بار مصرف به دفعات استفاده شود، نظافت محل دچار مشکل می‌شود و می‌تواند سلامت مادر و نوزاد را به خطر بیندازد. او تاکید می‌کند: بخش‌های مراقبت از مادر نیز باید شرایط‌مطلوب بهداشتی را داشته باشد. در یک اتاق ممکن است شش مادر در کنار یکدیگر باشند. اگر حریم‌خصوصی هر یک تاحدی حفظ شده و هر نوزاد در کنار مادر خود قرار گیرد، مشکلی ایجاد نمی‌شود، اما اگر مراقبت‌های ایمنی و بهداشتی لازم از مادر و فرزند به عمل نیاید، جابه‌جا شدن نوزادان یا قرار گرفتن مادران آلوده در کنار مادران سالم سلامت مادران را به خطر می‌اندازد. بنابراین باید میان مادران جداسازی و غربالگری انجام شود. مادران مبتلا به ایدز یا بیماری‌های خاص دیگر نباید در کنار مادران سالم قرار گیرند. نیکفر می‌افزاید: ممکن است به علت شلوغی اتاق‌های بستری مادران در برخی موارد سهل‌انگاری‌هایی در تامین امنیت‌و‌بهداشت مادر انجام شود. او خاطرنشان می‌کند: کارمندان بیمارستان، پزشکان و ماماها نباید اجازه انتقال بیماری از یک مادر به دیگری را بدهند. البته وزارت‌بهداشت بر رعایت این نکات بسیار تاکید می‌کند، اما بخش مهمی از مساله آموزش به کارمندان بیمارستان در راستای رعایت این نکات است. برخی از آلودگی‌های محیطی به نوزاد و مادر می‌رسد. حتی سرماخوردگی نیز می‌تواند از یک مادر به دیگری منتقل شود.
وزارتخانه برنامه‌های خوبی برای ارائه آموزش و امکانات در مناطق محروم دارد، اما مسئولان بیمارستانی باید به رعایت اصول‌بهداشتی پایبند باشد و حفظ سلامت‌مادران برای آنها مهم باشد. باید امکانات و تجهیزات مورد نیاز مادران را در اختیار آنها قرار دهیم. تخت، سرویس‌بهداشتی، ملافه، وسایل‌بهداشتی یک‌بار مصرف مانند سرنگ، سرم و ابزار‌جراحی تمام باید ضدعفونی باشند. کف و دیوار اتاق‌ها نیز باید قابل ضدعفونی باشند، به پاکیزگی سرویس‌بهداشتی در بخش‌های زنان و زایمان توجه ویژه شود و محیط استقرار مادر باید به‌طور کامل استریل باشد. نیکفر می‌افزاید: زایمان نیز مانند هر جراحی دیگر ممکن است آلودگی‌هایی را به مادر منتقل کند. افرادی که به اتاق‌ها وارد یا از آن خارج می‌شوند ممکن است ناقل بسیاری از بیماری‌ها باشند که حتی با لمس‌تخت، دست زدن به نوزاد تخت کناری و میز‌غذاخوری مادر بیماری‌های مختلفی را به مادر منتقل کنند. حفظ حریم‌خصوصی مادران و فاصله مادران از یکدیگر بسیار مهم است و اهمیت بالایی دارد.
