منابع:
کتاب : تفسیر حکیم ج 3
نوشتہ : استاد حسین انصاریان
قلبى که در این دنیا آراسته به توحید و ایمان به حقایق و یقین به آخرت است، و نیز قلبى که افق طلوع نور نبوت و خورشید هدایت و شمس ولایت است، و نسبت به حق در قله فروتنى و خشوع و تضرع و زارى قرار دارد، و از عشق و محبت به واقعیات هستى و امور معنوى لبریز است و به خاطر تأمین سعادت دنیا و آخرت از رذایل و زشتى هائى چون نفاق، حسد، بخل، حرص، کبر، غرور، ریا، کینه، پاک است، قرآن مجید آن قلب را با صفت سلیم یاد کرده و چنین قلبى را در قیامت کبرى و محشر عظمى نفع رسان به صاحبش مى داند، و گوهر گرانى که در بازار آخرت از طرف خداوند در برابر بهشت خریدارى مى شود.
یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ (88) إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ: «1»
روزى که هیچ مال و اولادى سود نمیدهد، مگر کسى که دلى سالم [از رذایل و آلودگى ها و آراسته به ایمان ] به پیشگاه خدا بیاورد.
دلى که به خدا و اولیاء عظامش و آیات کتابش، و حقایقى که در زندگى جنبه کاربردى مثبت دارد روى کرده و به آنچه غیر خدا و بى ارتباط به خداست پشت نموده و صاحبش را با کمک فرهنگ الهى به سوى مقام قرب و لقاء و به جانب رضایت حق میبرد، به راستى پاداشى جز بهشت عنبر سرشت ندارد:
وَ أُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقِینَ غَیْرَ بَعِیدٍ هذا ما تُوعَدُونَ لِکُلِّ أَوَّابٍ حَفِیظٍ مَنْ خَشِیَ الرَّحْمنَ بِالْغَیْبِ وَ جاءَ بِقَلْبٍ مُنِیبٍ: «2»
و بهشت را به پرهیزکاران نزدیک مى کنند بى آن که فاصله اى با آنان داشته باشد، به آنان مى گویند این همان است که در دنیا به شما وعده داده شد، این جایگاه رفیع براى هر کسى است در دنیا به سوى خدا باز مى گشته و حافظ و نگهبان عهد و پیمان الهى و حقوق خدا و مردم بوده است، همان کسى که در نهان از خداى رحمان میترسید و دلى رجوع کننده به سوى خدا آورده است.
عبرت آموختن و پند گرفتن از سرگذشت هاى شیرین و مثبت و تلخ و منفى ملت ها گذشته آثار تربیتى شگرفى در وجود انسان دارد، سرگذشت ها براى مطالعه کنندگان و شنوندگان زنگ بیدارباش و هشدارى بس مؤثر در حیات آدمیان است، سرگذشت ها درس زندگى براى قافله انسانى است، انسان ها مى توانند از امور مثبت زندگى گذشتگان و خصلت هاى منفى و روش هاى غلط آنان پند گرفته خود را به جهات مثبت که منبع منافع است بیارایند، و خیمه حیات را از جهات منفى که مایه زیان و خطر است پاک نگاه دارند، این همه در صورتى است که انسان به جریانات حیات گذشتگان بیندیشد و علل پیروزى و شکست آنان را با عمق قلب که از وسایل درک و فهم است دریابد، و به داستان شیرین و تلخ پیشینیان براى درس گرفتن گوش بسپارد، و شنیده ها را فرا گرفته با آن برخورد صحیح نماید.
إِنَّ فِی ذلِکَ لَذِکْرى لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَ هُوَ شَهِیدٌ «3»
بى تردید در سرگذشت پیشینیان مایه پند و عبرتى است براى کسى نیروى درک و فهمش زنده و در کار است، یا با تأمّل و دقت به سرگذشت ها گوش فرا مى دهد در حالى که حاضر به شنیدن و فراگیرى شنیده هاى خود باشد.
قلبى که مطمئن به ایمان است، و به زلف حقیقت گره خورده، و افق طلوع توحید، و در حال یقین به آخرت است، و در هیچ شرایطى حاضر به جدائى از حق نیست، اگر در محاصره دشمنان براى مصلحت برتر از آنچه در دل دارد بیزارى جوید و خود را از دست دشمنان با این نقشه و طرح برهاند تا به اسلام و اهل ایمان خدمت بیشتر نماید نه این که گناهکار نیست بلکه مورد رحمت خدا و تدبیرش پذیرفته و خودش معذور است.
مَنْ کَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِیمانِهِ إِلَّا مَنْ أُکْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِیمانِ: «4»
هر کس پس از ایمان آوردنش به خدا کافر گردد [البته به عذاب دنیا و آخرت گرفتار آید] مگر کسى که در محاصره دشمن و فشار و آزار او به اقرار به کفر و دست برداشتن از حق مجبور گشته ولى قلبش مطمئن به ایمان است، که او را در این زمینه حرج و گناهى نیست، زیرا اقرار او به کفر و دست برداشتنش از حق زبانى و ظاهرى بوده و خللى در ایمانش ایجاد نشده است.
ایمان واقعى به پروردگار و روز قیامت آثار عجیبى در باطن و ظاهر انسان دارد، ایمان جدى و حقیقى خورشیدى است که انسان را در گردونه رشد و کمال قرار مى دهد و وى را به سوى عبادت و خدمت به خلق به حرکت وا میدارد، و نظمى استوار بر زندگى حاکم مى کند و از انسان کوهى از وقار و وفا و صفا و درستى و صدق و امانت مى سازد و از همه بالاتر این که دل انسان را براى دریافت حقایق و فیوضات ربانیه و الهامات الهیه هدایت مى کند:
وَ مَنْ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ یَهْدِ قَلْبَهُ وَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ: «5»
و هر کس مؤمن به خدا شود خدا قلبش را [به سوى حقایق و فیوضات و ثبات در ایمان ] هدایت مى نماید.
اضطراب و ناامنى درونى بیمارى خطرناک و حالت بسیار شومى است که زیان هاى سختى در ناحیه جسم و روان ببار مى آورد و چه بسا دنیا و آخرت انسان را از دست مى گیرد.
اضطراب و ناامنى موجب بسیارى از امراض، و بن بست ها و سبب ناامیدى و حرمان و مورث رنج و آزار اطرافیان و گاهى علّت مرگ ناگهانى و محروم شدن از حیات و زندگى است.
داروى این بیمارى خطرناک که باید قلب آن را مصرف کند و به درمان و شفا برسد و از برکتش اضطراب و ناامنى از خیمه وجود انسان رخت بر بندد، و آدمى را در آرامش و امنیت قرار دهد تا در سایه آن بتواند به راحتى مسیر زندگى را با حرکات مثبت طى کند، و به مقاصد عالى دست یابد، و سعادت دنیا و آخرتش را تأمین نماید یاد خداست.
توجه قلب به خدا که منبع همه خیرات و برکات و حلال همه مشکلات، و شفابخش همه بیمارى ها، و نجات دهنده گرفتاران از گرفتارى ها، و فریادرس بیچارگان، و آمرزنده گناهان، و فیض بخش به محتاجان و نیازمندان است عامل آرامش درون و امنیت باطن و ضامن خیر دنیا و آخرت آدمى است.
أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ: «6»
آگاه باشید دلها فقط به یاد خدا آرامش مى یابد.
برترین مرتبه ایمان، ایمانى است که در سرزمین قلب ثابت و استوار باشد و در برابر طوفان حوادث و مصائب و بلاها و سختى ها و مشکلات ضربه و زیانى نبیند، ایمانى که در دنیا و آخرت همراه انسان باشد، و آدمى در همه لحظات از منافع آن بهره مند، و همواره مورد توجه و عنایت خدا باشد و هر لحظه بر ارزش معنوى انسان بیفزاید.
کسى که خواهان چنین ایمانى براى قلب خود است باید علاوه بر عبادت خدا و خدمت به خلق به طور پیوسته و مداوم، از دوستى و هم گرائى با دشمنان خدا گرچه از نزدیک ترین خویشان و اقربایش باشد جداً بپرهیزد و تلخى جدا زیستن از آنان و فرهنگشان را بر خود هموار نماید.
لا تَجِدُ قَوْماً یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ یُوادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لَوْ کانُوا آباءَهُمْ أَوْ أَبْناءَهُمْ أَوْ إِخْوانَهُمْ أَوْ عَشِیرَتَهُمْ أُولئِکَ کَتَبَ فِی قُلُوبِهِمُ الْإِیمانَ وَ أَیَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ وَ یُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ أُولئِکَ حِزْبُ اللَّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ «7»
گروهى را که به خدا و روز قیامت ایمان دارند نمى یابى که با کسانى که با خدا و پیامبرش دشمنى و مخالفت دارند دوستى برقرار کنند، گرچه پدرانشان یا فرزندانشان یا برادرانشان یا خویشانشان باشند، اینانند که خدا ایمان را در دلهایشان ثابت و پایدار نموده و به روحى از جانب خود نیرومندشان ساخته، و آنان را به بهشت هائى که از زیر درختانش نهرها جارى است در مى آورد، در آنجا جاودانه اند خدا از آنان خوشنود است و آنان هم از خدا خشنودند اینان حزب خدا هستند، آگاه باش که بى تردید حزب خدا همان رستگارانند.
بررسى آیات شریفه قرآن در رابطه با قلب به طور گسترده و تحقیق در آثار قلب مثبت و عوارض قلب منفى کارى بس سنگین و بى تردید نیازى به دانشى وسیع و زمانى طولانى دارد به این خاطر از ادامه آن صرف نظر نموده و رشته بحث را در این مسئله به روایات استوار و حکیمانه پیامبر و اهل بیت طاهرینش مى سپارم.
پی نوشت ها:
______________________________
(1)- شعراء 88- 89.
(2)- ق 31- 33.
(3)- ق 37.
(4)- نحل 106.
(5)- تغابن 11.
(6)- رعد 28.
(7)- مجادله 22.
