سوره ای که «خیمه قرآن» است

آیا می دانید در متون روایی ما، از چه سوره ای به "خیمه قرآن" و "سایبان محشر" تعبیر شده و چرا؟
یکی از سوره های قرآن، که در سخنان رسول اکرم (صلى الله علیه وآله) و پیشوایان پاک با اوصافى سترگ و ستوده از آن یاد شده، سوره مبارکه "بقره" است.

سراپرده قرآن
نام هاى دیگر این سوره «ذُروة القرآن» و «سنام القرآن» و به معناى بلندترین و برجسته ترین بخش قرآن است.[1] این نام به استناد حدیثى از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله که فرموده: «إِن لکل شیء سناماً و سنام القرآن سورة البقره»[2] و همچنین حدیث «البقرة سنام القرآن و ذُروته»[3] بر سوره بقره نهاده شده است. نام دیگرى که پشتوانه روایى دارد «فسطاط القرآن» است.[4] فسطاط به معناى «خیمه» و «سراپرده» است[5] و به سبب اشتمال سوره بر احکام و امثال فراوان بر آن نهاده شده است.[6] براى این سوره اسامى دیگرى همچون سید القرآن،[7] الکرسى، بر اثر در برداشتن آیة الکرسى[8] و الزهراء به دلیل روایت رسول خدا صلی الله علیه و آله: «اقرئوا الزهراوین البقرة و آل عمران»[9] یا به سبب آن که راه هدایت را روشن مى کند[10] برشمرده اند.
سوره ای به جای تورات
همچنین پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) فرمودند: سوره هاى طولانى قرآن به جاى تورات به من عطا شده است ؛ (11) چنانکه مئین به جاى انجیل و مثانى به جاى زبور به من عطا شده و با دریافت مفصل (که تقریبا 67 سوره است) بر دیگران برترى یافتم (12) و در پاسخ پرسش از برترین سوره قرآن، از سوره بقره نام بردند: سئل النبى (صلى الله علیه وآله) اى سور القرآن افضل ؟ قال: البقره (13)
گرچه برخى سوره هاى دیگر قرآن، مانند حمد، نیز برترین سوره معرفى شده، ولى با افضل بودن سوره بقره نیز منافى ندارد؛ زیرا برترى هر یک، از جهتى است و افضل بودن در این گونه موارد نسبى است، نه مطلق و نفسى ؛ مثلا، برترى سوره حمد از آن روست که با وجود ایجاز و اختصار مشتمل بر عصاره معارف قرآن است و به همین جهت به ام الکتاب موسوم شده است. (14)
برترى سوره بقره نیز از نظر جامعیت آن است ؛ این سوره گسترده، جامع اصول معارف ، اخلاق، حقوق و احکام فقهى فراوانى است و از این جهت در میان سوره ها بى همتاست. از این رو برخى در صدر اسلام مدت هشت سال کوشیدند تا آن را فرا گیرند. (15)
سوره بقره در نگاه پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) از چنان عظمتى برخوردار بود که به جوانترین فرد یک لشکر بر اثر فراگیرى این سوره، سمت فرماندهى داد: روى ان النبى (صلى الله علیه وآله) بعث بعثاثم تتبعهم یستقرئهم. فجاء انسان منهم فقال: ماذا معک من القرآن ؟ حتى اتى على احدثهم سنا، فقال: ماذا معک من القرآن ؟ قال کذا و کذا و سوره البقره. فقال (صلى الله علیه وآله): اخرجوا و هذا علیکم امیر. قالوا: یا رسول الله (صلى الله علیه وآله) هو احدثنا سنا. قال: معه سوره البقره (16)
سفارش موکد اهل بیت (علیهم السلام) درباره تلاوت این سوره نیز، حاکى از عظمت آن در نگاه آن برگزیدگان است.
این سوره مشتمل بر آیاتى برجسته و نورانى مانند آیه الکرسى است که از آن به ذروه قرآن یعنى قله رفیع قرآن و یا گنج عرشى یاد شده است: ان لکل شى ء ذروه القرآن آیه الکرسى (17)، اعطیت آیه الکرسى من کنز تحت العرش ولم یوتها نبى کان قبلى. (18)
تعبیر گنج عرشى درباره آیات پایانى این سوره نیز آمده است: اعطیت لک و لامک کنزا من کنوز عرشى فاتحه الکتاب و خاتمه سوره البقره (19)
غرر و مشاهیر آیات سوره بقره
سوره بقره مشتمل بر آیاتى است که بر اثر اهمیت و کاربرد فراوان از شهرت خاصى برخوردار شده است، به گونه اى که 31 آیه از آیات آن در شمار آیات نامدار ذکر شده است؛[20] مانند اخراج (آیه 240)، استرجاع (آیه 156)، اعتداء (آیه 194)، انفاق (آیه 274)، ایلاء (آیه 226)، بِرّ (آیه 177)، تحویل قبله (آیه 144)، تربّص (آیه 234)، تَهْلُکه (آیه 195)، خلافت (آیه 30)، خلع (آیه 229)، دَین (آیه 282)، رضاع (آیه 233)، سحر (آیه 102)، صفح (آیه 109)، صوم (آیه 183)، طلاق (آیه 229)، قصاص (آیه 179)، لیلة المبیت (آیه 207) و نسخ (آیه 106).
مشهورترین و بافضیلت ترین آیه این سوره آیه 255 آن است که به «آیة الکرسى» شهرت یافته است. جامعیت آیة الکرسى در بیان صفات الهى و ترسیم رابطه خداوند با آفریدگانش به ویژه انسان، موجب امتیاز این آیه بر دیگر آیات شده است.[21]
درباره فضیلت و منزلت این آیه از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده که آیة الکرسى برترین آیه قرآن[22] و دربردارنده همه خیرهاى دنیا و آخرت است[23] و از گنجینه رحمت در زیر عرش الهى نازل و به پیامبر اعطا شده است.[24]
از حضرت امام صادق علیه السلام نیز نقل شده که آیة الکرسى قله بلند قرآن است.[25]( => آیة الکرسى) از دیگر آیات برجسته و ممتاز سوره بقره آیات پایانى آن است که در روایات از آن به گنج عرشى تعبیر شده است.[26] ( => آیه آمن الرسول)
پی نوشت ها:
1. لسان العرب، ج 6 ، ص 394، «سنم».
2. مجمع البیان، ج 1، ص 111؛ روض الجنان، ج 1، ص 91.
3. الدرالمنثور، ج 1، ص 50 .
4. تفسیر قرطبى، ج 1، ص 107؛ روض الجنان، ج 1، ص 92.
5. لغت نامه، ج 10، ص 15131.
6. کشف الاسرار، ج 1، ص 39؛ التحریر والتنویر، ج 1، ص 201.
7. الکشاف، ج 1، ص 303؛ روض الجنان، ج 1، ص 93.
8. بصائر ذوى التمییز، ج 1، ص 134.
9. همان؛ جوامع الجامع، ج 1، ص 169؛ تسنیم، ج 2، ص 29.
10. تفسیر بقاعى، ج 1، ص 24.
11. تفسیر عیاشى ، ج 1، ص 25؛ تفسیر برهان ، ج 1، ص 52
12. تفسیر برهان ، ج 1، ص 52
13. نورالثقلین ، ج 1، ص 26
14. تسنیم ، ج 1، ص 260.
15. روح المعانى ، ج 1، ص 163؛ الجامع لاحکام القرآن ، ج 1، ص 148
16. مجمع البیان ، ج 1، ص 111
17. بحار، ج 89، ص 267
18. همان ، ص 264
19. همان ، ص 263
20. دائرة المعارف قرآن، ج 1، ص 365 ٌ407، 418 ٌ428.
21. دائرة المعارف قرآن، ج 1، ص 426.
22. نورالثقلین، ج 1، ص 26.
23. الدرالمنثور، ج 2، ص 8 .
24. البرهان، ج 1، ص 527 .
25. تفسیر عیاشى، ج 1، ص 136.
26. بحارالانوار، ج 89، ص 263.