دورنمائى از شرایط همسر
انتخاب شوهر بدخلق، کج فهم، گنهکار، و به ویژه شرابخوار، و بى نماز، و داراى کسب حرام، و معاشر با بدکاران و فاسقان، و بى اعتناى به دین و مقررات حضرت حق روا نیست، اگر چه داراى ثروت و مقام ظاهرى باشد.
در حدیثى آمده: کسى که همسر بدکارى را براى کسى در نظر بگیرد، و چنین ازدواجى را پیشنهاد کند قطع رحم کرده است و درباره ى او ظلم روا داشته و وى را در معرض جفا قرار داده است.
و نیز همسر مرد نباید کم درک، خالى از شعور، پرتوقع، و کسى باشد که به عفت و وفا پاى بندى نداشته باشد، چنین همسرى لایق و شایسته نیست که شریک زندگى مرد شود، مگر آن که مرد احتمال نزدیک به یقین دهد که چنین زنى قابلیت تربیت خود را از دست نداده باشد، و شایسته باشد که بتوان او را به ارزش ها دلالت نمود، و در راه درستى و پاکى و صداقت انداخت، که البته در پاره اى از موارد این گونه اقدامات داراى ارزش خاصى است و در پیشگاه حق عبادت محسوب مى شود.
خواستگارى طبق معمول و رسوم عادى در هر زمان و مکان به عمل مى آید، ولى سزاوار است دختر در قبول شوهر به صلاح دید و خیرخواهى پدر احترام بگذارد، و خود را صرفاً تسلیم دلخواه و هوس هاى آنى و زودگذر ننماید.
زیرا ممکن است دختر بر اثر غلبه ى احساس و عاطفه تصمیمى بگیرد، که نتیجه اش براى او مثبت نباشد، و بررسى کافى نکردن در همان ابتداى ازدواج به اختلاف و کشمکش هاى شدید و جدى منتهى گردد.
البته بر اساس اسلام دختر را نمى توان به ازدواجى که خودش به آن راضى نیست مجبور نمود، چنان که در حدیث است:
دخترى نزد رسول خدا آمد و یادآورى کرد که پدرش در سن کم او را به کسى شوهر داده است، ولى خود او حالا که به تشخیص و رشد رسیده است به این کار راضى نیست و آن را به صلاح خود نمى داند، پیامبر چون عدم رضایت او را حس کردند و ملاحظه فرمودند که این زن از این کار خوشنود نیست، ادامه همسرى با آن مرد، یا ترک شوهر و تن دادن به طلاق را به اختیار خود او واگذار کردند.
و از حضرت باقر (ع) پرسیدند: دو طفل نابالغ را اولیاى آنان «برابر با رسمى که حاکم بود» به عقد ازدواج یکدیگر در آورده اند، حکمش در اسلام چیست؟ فرمود: هر یک از آن دو نفر زمانى که به حد بلوغ و رشد رسیدند در صورتى که به آن ازدواج راضى نبودند مى توانند آن را به هم زده و رشته ى ازدواج را بگسلند.
قرار نامزدى و گفتار اولیه درباره ى ازدواج یک پسر و دختر نمى تواند پایه و اساس ازدواج باشد، زیرا ممکن است طرفین به علل مختلف نتوانند توافق کامل کنند و بعد از چندى منصرف گردند، در صورتى که پس از قرار نامزدى یکى از دو طرف از عقد ازدواج امتناع نماید، در صورتى که به هم زدن آن قرار علت موجهى نداشته باشد و ضمناً موجب خسارتى براى طرف دیگر شده باشد، باید در حدود امکان جبران خسارت شود، زیرا اسلام هیچ خسارتى را براى هیچ کس راضى نیست.
3- شرایط ازدواج را نباید سنگین قرار داد، و نیز نباید هدف اصلى از قبول همسر را که ایجاد انس و محبت و آرامش خاطر است فراموش کرد و آن را چنانچه امروزه معمول شده به صورت خرید و فروش در آورد، این وظیفه سران قوم و ریش سپیدان در هر منطقه است که در این زمینه پیش قدم شوند، و مسئله ى ازدواج را از وضع زننده داد و ستد بیرون آورند و به آن صورت صحیح اسلامى دهند. «11»
سفارشى به زنان بر اساس آیات و روایات
از آنجا که دیدن بعضى از مناظر شهوت انگیز سهم بزرگى در تحریک قواى شهوانى دارد، و غالباً زمینه افکار انحرافى را در جوانان تربیت نشده، و مردان کم ایمان به وجود مى آورد، لذا زنان با ایمان و معتقد به قیامت، و همه ى زنانى که اندک توجهى به واقعیات و منافع و مضار انسانى دارند باید به سهم خود در راه حفظ و تقویت عفت عمومى و بقاى اخلاق انسانى و تداوم شرف و کرامت مردم تشریک مساعى نموده و از کارهائى که سبب ایجاد فکر گناه در دیگران مى گردد خوددارى نمایند، از جمله خود را از آرایش و خودنمائى هائى که موجب جلب توجه دیگران مى شود حفظ کنند و به سهم خود طبق وظیفه ى اسلامى و انسانى در ایجاد تقوا و نیکى همکارى و تعاون داشته باشند، و هیچ گاه به هدف این که مورد نظربازى و تماشاى این و آن قرار گیرند، با آرایش از خانه بیرون نیایند و بدانند که وجودشان در عرصه ى خلقت بالاتر و برتر از این است که وسیله ى اجراى گناه و پیدا شدن فکر و طرح گناه و بى عفتى در دیگران شوند.
زنان فهمیده و عاقل خود را بزرگ تر از این مى دانند که آنان و هم جنسانشان طورى عمل کنند که به منزله ى اسباب بازى و به عنوان یک موجود سرگرمکننده و وسیله ى هرزگى و شهوت رانى مورد توجه مردان و نظربازان قرار گیرند، و تنها بر اسس این فکر کودکانه به فکر خودآرائى باشند و همه ى همت آنان پوشیدن لباس هاى رنگارنگ و آرایش هاى خارج از حد معمول و تبعیت از مُدهاى زننده بیرون از حدود اخلاق حسنه باشد.
زنان مسلمان باید بدانند شخصیت انسانى و به ویژه مقام مادرى آنان بسیار محترم تر از این است که در روش زندگى از فرهنگ یهودیت و مسیحیت در برابر فرهنگ غنى و سعادت بخش اسلام پیروى کنند، زنان باید هم جایگاه انسانى خود را درک کنند و هم به طور شایسته و متناسب رفتار نمایند، و همه ى همت و کوشش آنان این باشد که در دامن آنان شخصیت هاى ارزنده و بلند همتى تربیت شوند، و از این طریق به ملت اسلام و کشور و وطن خدمات بزرگى ارائه دهند. «2»
2- از دیدگاه اسلام در شخصیت انسانى و پاداش و عقوبت اخروى برده و آزاد هیچ فرقى نیست، برده، برده به دنیا نیامده، و کنیز، کنیز متولد نشده، به عللى از جمله جنگ به ناحق بر ضد یک ملت سبب شده که ملت مظلوم برخى از ظالمان را به اسارت بگیرند و به کیفر جنگى که بر آنان تحمیل شده داغ بردگى بر مردان متجاوز و مهر کنیزى بر زنان متجاوزان بزنند، اسلام در حد رعایت حقوق بردگان و کنیزان این معنا را به عنوان جریمه ى ظالم پذیرفته و اکیداً سفارش نموده تا جائى که میسر است به ویژه اگر غلام و کنیز مسلمان شدند آنان را آزاد کنند.
اسلام به همه وصیت کرده که با برده و کنیز با خوش رفتارى برخورد شود، و حق آنان بخصوص حق طبیعى غریزه و عواطف آنان لحاظ شود و در صورت تمایل داشتن آنان به ازدواج وسیله ى ازدواج آنان را فراهم کنند، چنان که در آیه ى مورد شرح ملاحظه کردید، خداوند از آنان که نمى توانند با زنان آزاد ازدودج نمایند خواسته با کنیزان با ایمان ازدواج کنند و مهریه آنان را به عنوان حق واجب بپردازند، و ادعاى آنان را در مؤمن بودن بپذیرند، و در این زمینه به دنبال پى جوئى هاى سخت نباشند، که امور باطنى و قلبى و پى جوئى آن آنهم در دنیا بلکه در قیامت به عهده ى حضرت حق است وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِیمانِکُمْ
و کسى که با کنیز ازدواج مى کند باید به این حقیقت که از جانب خداوند ارائه شده توجه داشته باشد که از نظر گوهر انسانى برده و کنیز مانند دیگر انسان ها هستند، و در این زمینه تفاوت و اختلافى میان انسان ها وجود ندارد: بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْضٍ.
3- به کسانى که مى خواهند به ازدواج آسان تن دهند، و بخاطر فرار از هزینه هاى کمرشکن با کنیز عقد نکاح ببندند سفارش مى کند که در این زمینه تحقیق و پى جوئى کنید که دامن کنیز از زنا و رفیق بازى و داشتن معشوقه پنهانى پاک باشد، که محیط زن و شوهرى و عرصه ى خانه از سلامت بهره مند گردد، و فرزندانى شایسته از این ازدواج به دنیا آید، گویا آیه ى شریفه مى خواهد بگوید با کنیز آلوده به زنا، و دارنده ى رفیق نامحرم، ازدواج مناسب نیست، مُحْصَناتٍ غَیْرَ مُسافِحاتٍ وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ.
4- در میان سنن و روش گذشتگان روش ها و سنت هاى حسنه اى وجود داشته که به خیر و صلاح آنان تدوین یافته بود، از آنجا که خدواند نسبت به بندگانش داراى رحمت است و خیر و صلاح همه را مى داند و کار حضرتش بر پایه ى حکمت و استوارى است، اراده فرموده روش ها و سنن صحیح گذشتگان را بیان کند، تا مردم ها با تبعیت از آنها به تأمین خیر و سعادت خود برخیزد، و بنائى محکم از ازدواج بنا کنند و عمرى را در امنیت و رفاه پاک دامنى به سر ببرند، و زندگى و حیاتى توأم با نور و نورانیت داشته باشند، و از فیوضات الهیه در سایه ى چنین زندگى و حیاتى برخوردار گردند
پی نوشت ها:
______________________________
(1)- اینجانب در زمینه ازدواج و شئون آن کتابى به نام نظام خانواده در اسلام نوشته ام که داراى سى بخش است و تاکنون 27 بار در ایران و به شش زبان خارجى ترجمه شده، مفصل این بحث را مى توانید در این کتاب مطالعه کنید.
(2)- با دستورات اسلام آشنا شویم، با اندکى تصرف در عبارات 208.
منابع مقاله:
کتاب : تفسیر حکیم جلد هشتم
نوشته : استاد حسین انصاریان