در چگونگی استفاده از رسانه، آن چه به عنوان سند بالادستی عمل می کند و بر تمام اصول دیگر برتری دارد، آموزه های دینی و برنامه های الهی است بنابراین آموزه های دینی به عنوان برنامه الهی که از جانب خداوند متعال در قرآن و معصومین علیهم السلام در روایات آمده، تعیین کننده نهایی شیوه بهره گیری از رسانه های دیجیتال است. برای داشتن رسانه سالم در خانواده، حاکمیت باید شرایط مطلوبی را برای خانواده ها مهیا سازد. الدین باید با به کارگیری روش های مناسب تربیتی، فرزندانی مسؤولیت پذیر بار بیاورند. اگر فرزندان، مسؤولیت های کوچک را در کودکی به عهده بگیرند، می توانند در دوران نوجوانی و جوانی در قبال خود، خانواده، جامعه و خداوند متعال مسؤولیت پذیر باشند. در اینجا به نظرات و سخنان بزرگان که در مناسبت های مختلف درباره شبکه های اجتماعی و فضای مجازی اظهار نظر کرده اند می پردازیم.
حکم شرعی برخی از مراجع عظام تقلید درباره مصادیق فضای مجازی
متن حاضر، پاسخ برخی از مراجع عظام تقلید درباره مصادیق فضای مجازی است که به حضور شما خوانندگان ارجمند تقدیم می گردد.
ماهواره
1.آیت الله مکارم شیرازی: با توجه به این که غالب برنامه های آن فاسد است و اثرات منفی در پی دارد و در هر خانه ای وارد شود غالبا از آن سوء استفاده خواهد شد، استفاده از آن جایز نیست.
2.آیت الله وحید خراسانی: اگر فایده حلال آن زیاد باشد که عرفا از آلات لهو به حساب نیاید، خرید، فروش، نصب و راه اندازی آن جایز است؛ ولی خرید و فروش یا نصب و راه اندازی برای استفاده حرام آن به فتوا حرام می باشد و اگر فایده های حلال آن کم باشد به طوری که عرفا از آلات لهو به حساب می آید، خرید، فروش، نصب و راه اندازی آن جایز نیست و بنابر احتیاط واجب باید آن را از بین برد ولو به تغییر دادن هیات آن مثل این که آن را بشکنند.
3.آیت الله بهجت: با وجود فساد، استفاده از آن و خرید و فروش آن جایز نیست.
4.آیت الله فاضل لنکرانی: اولا با توجه به آن چه مطلعین اظهار می دارند، برنامه های ماهواره اکثرا موجب شیوع فحشا و منکر، به ویژه در رابطه با نسل جوان است. لذا خرید و نصب آنتن های ماهواره ای جایز نیست. ثانیا صرف استفاده از برنامه ها اگر خارج از برنامه های فوق الذکر باشد و موجب انحراف اخلاقی یا اعتقادی و... نباشد، مانعی ندارد. ثالثا اگر استفاده بزرگ ترها در همان محدوده ای باشد که در جواب دوم ذکر شد مانعی ندارد ولی در عین حال عدم جواز خرید و نصب به قوّت خود باقی است.
5.آیت الله شبیری زنجانی: اگر خوف وقوع در گناه یا ترتب مفسده ای دیگر در آن نباشد، فی حد نفسه اشکالی ندارد. اگر قانونی در این زمینه وجود دارد بنابر احتیاط رعایت شود.
6.آیت الله میرزا جواد تبریزی در پاسخ به استفتاء از ماهواره مرقوم کرده اند: چنان چه نگاه کردن آن باعث تهییج شهوت بر حرام یا ترویج فساد در جامعه باشد، جایز نیست و در غیر این صورت باید مراعات مقررات و قوانین شود.
7.آیت الله صافی گلپایگانی: در مورد استفاده از ماهواره ها و سایت های خبری که در واقع شبکه های بیگانه آن ها را ترتیب داده و بر جوامع اسلامی مسلط کرده اند، باید گفت چون غالباً اطلاعات آن ها مسموم است و اگر خبر صحیحی هم در دسترس بینندگان شان و مخاطبانشان قرار دهند، در راستای اهداف استعماری و گمراه کردن (مردم) و ایجاد فتنه و تفرق است. به همین خاطر استفاده از چنین شبکه هایی جایز نیست.
البته اهل خبره یعنی کسانی که دست بیگانگان را خوانده اند و در واقع به جهت اطلاع از نحوه ورود آن ها در مسائل و این که دنبال چه اهدافی هستند، روی این اخبار فعالیت علمی انجام می دهند، از این فتوی مستثنی هستند. البته آن هم در مواردی که ضرورت ایجاب کند. اما اگر ضرورت ندارد، آن هم جایز نیست. همان حکمی که مشهور فقها در مورد کتب ضاله، فرموده اند: «استفاده از کتب ضاله جایز نیست.» همان حکم در مورد این ها هم جاری و ساری است. جاذبه این برنامه ها از کتب ضاله و فریب کاری ها و حیله ها و نیرنگ هایی که در این سایت ها وجود دارد و ترفندهایی که اهل باطل در کتب ضاله برای فریب مخاطبین شان و مطالعه کنندگان اعمال می کنند، کم تر نیست.
8.آیت الله علوی گرگانی: چنان چه از این دستگاه برای گرفتن کانال های مجازِی که اشکال شرعی ندارند، استفاده شود خرید و نگهداری و استفاده از آن نیز مانعی ندارد.
9.آیت الله مظاهری: جایز نیست.
10.آیت الله نوری همدانی: خرید و فروش و نگهداری آن جایز نیست.
اینترنت
آیت الله مکارم شیرازی: با توجه به این که اینترنت قابل استفاده صحیح و ناصحیح است و مطالب خوب و بد دارد از ابزار مشترک محسوب می شود و چنان چه از آن استفاده ای مشروح کنند اشکالی ندارد و خرید و فروش ابزار آن جایز است.
چت کردن
1.آیت الله بهجت: با توجه به این که ارتباط دختر و پسر نامحرم، بدون ضرورت چه از طریق تلفن و موبایل باشد یا از طریق شبکه اینترنت و چت و چه از راه های دیگر باشد، غالبا منشأ فساد است جایز نیست و اگر صحبت ها تحریک کننده باشد، حرام است. تجربه های مکرر نشان داده که رابطه های دختران و پسران، دام های شیطان است و پیامدهای منفی هم دارد. همچنین صحبت کردن های غیرضروری با نامحرم از مناسب ترین جایگاه های نفوذ شیطان است. ممکن است ناخودآگاه انسان را به روابط غیراخلاقی سوق می دهد.
البته اگر برای ارتباط و صحبت کردن با نامحرم ضرورتی در بین باشد، مانند: سؤال کردن مسائل شرعی از نامحرم و امثال این مورد، و قصد لذت و شهوت هم در بین نباشد و مفسده هم نداشته باشد، اشکال ندارد؛ ولی به شرط آن که این نوع ارتباط نیز دوام دار نباشد.
2.آیت الله مکارم شیرازی: چت کردن اشکال ندارد؛ مگر این که این کار باعث ایجاد مفسده و ارتکاب گناه شود که در این صورت چت کردن اشکال دارد.
3.آیت الله مظاهری: ارتباط بین دختر و پسر در کلاس و چت و یا به صورت تلفنی اگر در حد رد و بدل کردن صحبت های معمولی و علمی باشد و باعث ایجاد مفسده و به گناه افتادن طرفین نشود، اشکال ندارد ولی دوستی صمیمی که معمولا باعث ایجاد مفسده می شود جایز نیست.
4.آیت الله لنکرانی: چت کردن فی نفسه اشکالی ندارد ولی ارتباط با نامحرم اگر با قصد شهوت و یا ترس افتادن به حرام باشد و یا باعث مفسده شود جایز نبوده و حرام است، در غیر این صورت اشکال ندارد.
البته در این زمینه باید بدانید که بسیار بعید است دو جوان بتوانند از شهوت یا ریبه به دور بوده یا به دور بمانند.
5.آیت الله سیستانی: ارتباط زن و مرد نامحرم از راه ارسال ﭘیام های نوشتاری و یا ﮔفتاری جایز نیست مگر به همان مقدار که به طور مستقیم جایز است. شایسته نیست زن طوری رفتار کند که شک و شبهه شوهر را برانگیزد و همچنین است حکم فرزندان نسبت به پدر و مادر، بلکه در بعضی از موارد این کار حرام است، مانند این که رفتار زن به طوری شبهه انگیز باشد که از نظر عقلا با رعایت حقوق شوهر، منافات داشته باشد، یا رفتار فرزند موجب اذیت پدر و یا مادر از جهت شفقت و دلسوزی برای فرزند باشد. اگر رفع مشکل متوقف بر اطلاع شوهر یا پدر و یا مادر از محتوای ﭘیامهای ارسالی و دریافتی باشد در صورتی که محذوری در پی نداشته باشد، متعیّن است.
خدمات اینترنت پرسرعت همراه اول
نظر آیت الله مکارم شیرازی درباره خدمات اینترنت پر سرعت همراه اول:
پرسش:
با توجه به آن که وزارت ارتباطات اعلام کرده است به زودی مجوّز «خدمات اینترنت پرسرعت همراه و کلیه خدمات نسل سوم و بالاتر ارتباطات همراه» را به اپراتورهای تلفن همراه کشور ارائه خواهد کرد؛ و با عنایت به آن که حتی در کشورهای لائیک ضوابط و سازوکارهای مختلفی برای ایجاد امنیت اخلاقی و روانی کاربران و حفاظت از آنان در برابر آسیب های این نوع خدمات از جمله دسترسی آسان به مطالب، فیلم ها و عکس های ضد اخلاقی و ضد انسانی، شایعه پراکنی و فتنه انگیزی، تضعیف بنیان خانواده، جاسوسی و فروش اطلاعات محرمانه کشور و خانواده ها و امثال آن فراهم شده است ولی در کشور ما هنوز بسیاری از این زیر ساخت ها فراهم نشده است و علی رغم مفاسدی که وجود دارد، امکان نظارت بر آن ممکن نیست.
ضمن توجه به آن که بسیاری از کشورهای مستقل دنیا از طریق سازوکارهای مختلف توانسته اند بخش عمده خدمات فضای مجازی مورد نیاز مردم را از طریق شرکت های داخلی ارائه دهند که موجب امنیت و سلامت خدمات و ایجاد منافع اقتصادی برای مردم می گردد ولی در کشور ما علی رغم تاکیدات قانونی برای اجرای پروژه «شبکه ملی اطلاعات» به عنوان پیش نیاز افزایش پهنای باند اینترنت، فرصت سوزی دولت های مختلف باعث تاخیر در اجرای این پروژه شده است و با توجه به آن که طبق قوانین کشور وجود «پیوست فرهنگی» برای چنین طرح هایی الزامی است که هنوز این خدمات در کشور ما فاقد «پیوست فرهنگی» مورد تایید نهادهای قانونی است؛
مستدعی است در صورت صلاحدید، نظر خود را در مورد اعطای مجوّز برای «خدمات اینترنت پرسرعت همراه و کلیه خدمات نسل سوم و بالاتر ارتباطات همراه» قبل از تحقق شرایط قانونی و الزامات ایمن و سالم سازی آن اعلام نمایید.
پاسخ:
با توجه به مفاسد متعددی که برای گسترش دادن خدمات اینترنت پرسرعت همراه ذکر کرده اید، از جمله دسترسی جوانان و حتی نوجوانان به مطالب و فیلم ها و عکس های آلوده و فیلم هایی که ضدیت با اخلاق و عقاید اسلامی دارد و با عنایت به این که مجوزهای قانونی برای این کار گرفته نشده و مخالفت با قوانین جمهوری اسلامی جایز نیست و با توجه به این که شبکه ملی اطلاعات که می تواند بسیاری از مشکلات را حل کند فراهم نشده، به یقین اقدام بر این کار عجولانه یعنی خدمات اینترنت پرسرعت همراه و کلیه خدمات نسل سوم و بالاتر کاری بر خلاف شرع و بر خلاف موازین اخلاقی و انسانی است و مسؤولین محترم نباید تنها به درآمدهای مادی این برنامه بیاندیشند و نباید آن را نوعی روشنفکری دینی و آزادی علمی تصور کنند بلکه لازم است با شورای عالی فضای مجازی که مرجع قانونی این گونه امور است مطلب را در میان بگذارند و پس از رعایت اموری که جلوی جنبه های منفی این کار را می گیرد اقدام نمایند، مسؤولین قضایی نیز نباید در این امر حیاتی بی تفاوت باشند.
رایتل
1.آیت الله مکارم شیرازی: از آن جا که تعیین مفاسد این کار از فوائد آن بیش تر است و منشأ مفاسد جدیدی در جامعه ما که متاسفانه درگیر مفاسد مختلفی است خواهد شد و با توجه به این که ضرورتی برای اصل این کار نیست، بنابراین شرکت های خصوصی و دولتی باید از آن خودداری کنند.
2.آیت الله سبحانی: قرارگرفتن چنین گوشی های موبایل در دست جوانان اعم از دختر و پسر مفاسد زیادی دارد؛ باید از خرید و فروش آن جلوگیری شود و نباید دولت چنین امکاناتی در اختیار مردم قرار دهد. فواید جزئی در مقابل این مضرات، بسیار کوچک است.
3.آیت الله نوری همدانی: با توجه به این که مفاسد این کار زیاد است و امکان ازهم گسستن اساس خانواده ها نیز هست، به علاوه این که عفت عمومی را مورد تهدید قرار می دهد، بنابراین اقدام به آن جایز نیست.
4.آیت الله علوی گرگانی: نظربه این که نسل سوم اپراتورهای تلفن های همراه با آموزه های دینی در تضاد است و می تواند عفت عمومی جامعه و نظم حاکم بر آن را خدشه دار و خانواده ها را به ورطه نابودی اخلاقی و بنیانی بکشد، نصب و راه اندازی این اپراتور چه از طرف دولت و چه ازجانب بخش خصوصی به صلاح نیست. و هرگونه اقدامی در این مسیر خلاف شرع است. البته لازم به ذکر است که ما درصدد تخطئه اصل فناوری نیستیم بلکه از آن جهت که این صنعت، زیان و ضررهای فراوانی می تواند برای جامعه اسلامی چه از جهت امنیت اخلاقی و چه از جهت سیاسی و دینی داشته باشد و تهدیدکننده بنیان خانواده است، راه اندازی این اپراتور را جایز نمی دانم.
فیس بوک
1.آیت الله صافی گلپایگانی: به طور کلی استفاده از فضاهای مجازی برای جهات مشروع و صحیح که موجب فساد عقیده و اخلاق نشود بلکه بتوان از آن در جهت تبلیغ و ترویج معارف دینی استفاده کرد مانعی ندارد بلکه مطلوب است، اما رفتن در سایت هایی که باعث سست شدن عقیده و فساد اخلاق و یا ترویج باطل باشد، حرام است. مؤمنین باید در چنین فضاهایی که افراد با اهداف متعددی فعالیت می کنند و اندیشه های گمراه کننده خود را تبلیغ و ترویج می نمایند، با همین وسائل و همین فضا، به شبهات آن ها پاسخ دهند و احکام اسلام و معارف اهل بیت(علیهم السلام) را به همگان ابلاغ نمایند و در این خصوص از علمای اعلام و اهل تخصص در کلام کمک بگیرند.
2.آیت الله مکارم شیرازی: چنانچه بر خلاف قوانین و مقررات باشد و مفسده داشته باشد جایز نیست.
3.آیت الله مظاهری: استفاده از هر سایتی که خلاف اخلاق و یا خلاف دین باشد و یا بدآموزی داشته باشد، حرام است و خطر آن زیاد است.”
4.آیت الله نوری همدانی: چنان چه فضای سایت های مزبور موجب ترویج فساد باشد و یا اعانه ای به شرکت های صهیونیستی باشد، ورود به آن ها حرام می باشد.
