- 14میلیون و 700هزار دانش‌آموز درحالی سال تحصیلی جدید را آغاز می‌کنند که براساس گزارش‌های سامانه پایش و مدیریت آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزشوپرورش، «خشونت»، «مصرف مواد» و «انحرافات اخلاقی» در شمار رفتارهای پرخطر معرفی شده که با تحلیل علمی باید مورد بررسی و توجه بیشتری قرار گیرند، چرا که این واقعیت‌ها قابل انکار نیستند.
به گزارش به نقل از از روزنامه همدلی ،17خودکشی در سال تحصیلی 95-94، کاهش سن اعتیاد به 13سال، شیوع 60درصدی مصرف مواد مخدر در نوجوانی و افزایش رفتارهای جنسی تنها بخشی از آمارهای رسمی منتشر شده از سوی مسئولان نهادهای مختلف در سال‌های گذشته در خصوص آسیب‌های دانش‌آموزان است که منتشر شده. این درحالی است که بیش از یک دهه از تدوین سند پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان و8 سال از اجرای طرح «مدارس مروج سلامت» گذشته است اما آنچه مشاهده می‌شود افزایش آسیب‌ها میان دانش‌آموزان یا ادامه روند مذکور است.
حالا این سوال مطرح می‌شود که دفتر مراقبت وزارت آموزشوپرورش برای پیشگیری و در برابر آسیب‌های اجتماعی در بین دانش‌آموزان، چه اقداماتی انجام می‌دهد و چه برنامه‌هایی در این زمینه دارد؟
با این توضیح که میزان دسترسی به آسیب‌ها از نظر سهولت مخاطره‌آمیز است. هر چند آموزشوپرورش در دولت یازدهم با طراحی و اجرای طرح نماد(نظام مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان) با مشارکت دستگاه‌های اجرایی ذیربط گام‌هایی برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی برداشت، اما این طرح‌ها برای این حجم از آسیب‌ها کافی نیست و اقدامات جدتری را می‌طلبد.
در این میان به گفته وزیر آموزشوپرورش امسال نزدیک به 15میلیون دانش‌آموزان سال تحصیلی را آغاز می‌کنند که نسبت به سال تحصیلی گذشته 6درصد رشد داشته است.
این افزایش چنددرصدی درحالی است که هنوز هیچ برنامه مشخصی از سوی وزارت آموزشوپرورش برای مقابله و پیشگیری از این مخاطرات ارائه نشده است. در این گروه سنی، رفتارهای پرخطر به‌دلیل اقتضائات سنی و رشدی نوجوانان که خود را در ویژگی‌هایی چون کنجکاوی، خطرجویی، هیجان‌خواهی و تمایلات مشابه دیگر نشان می‌دهد به توجه بیشتری نیاز دارد و ممکن است زمینه مخاطرات مهم و آسیب‌های اجتماعی دیگری را هم فراهم کند.
کنترل آسیب‌ها از عهده ما خارج است!
از سوی دیگر در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش نیز به ضرورت توجه به مخاطرات تربیتی دانش‌آموزان در زمینه آسیب‌های اجتماعی و رفتارهای پرخطر پرداخته شده و تکالیفی برای این منظور تعیین شده است. وزارت آموزش و پرورش بر همین اساس، علاوه بر فعالیت‌های عمومی گسترده‌ای که در جهت مصون‌سازی دانش‌آموزان در قالب کتا‌ب‌های درسی و فعالیت‌های تربیتی دارد به منظور تمرکز بیشتر در این زمینه در تشکیلات سازمانی خود، واحدی تخصصی با عنوان دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی را راه‌اندازی کرده است که مسئولیت رصد مخاطرات، برنامه‌ریزی و اجرای فعالیت‌های تخصصی جهت پیشگیری از اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی را به عهده دارد.
در این میان نادر منصورکیایی، مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزشوپرورش سه روز پیش در پاسخ به سئوالی مبنی بر اینکه چرا با وجود اجرای طرح‌های اجتماعی و فرهنگی زیاد اما باز هم خروجی مناسبی در مدارس مشاهده نمی‌شود، گفت: «میزان دسترسی به آسیب‌ها مخاطره‌آمیز است و کنترل آن از عهده ما خارج است.»
100هزار دانش‌آموز در معرض اعتیاد
همچنین اردیبهشت‌ماه گذشته منصورکیایی در برنامه‌‌ای رادیویی گفته بود: «حدود 100هزار نفر از دانش‌آموزان کشور در معرض خطر اعتیاد هستند، به طوری که برخی از این دانش‌آموزان یا تجربه مصرف را داشته یا در معرض این آسیب قرار دارند. حدود 10هزار نفر از دانش‌آموزان کشور از نظر اعتیاد در مرحله‌ای قرار دارند که پس از تجربه مصرف اولیه به مصرف خود ادامه داده و امروزه نیازمند درمان هستند.»
سندی برای پیشگیری از آسیب دانش‌آموزان
از دیگر سو اردیبهشت ماه سال 93، پیش‌نویس سند راهبردی پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان با هدف ایجاد وحدت رویه، تعیین اهداف کلان، طراحی سیاست‌های اجرایی، طراحی استراتژی‌ها و ترسیم چشم‌انداز در زمینه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، تدوین شد.
آن‌طور که مدیر کل دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش در زمان تدوین این پیش نویس اعلام کرد: «تمرکز ویژه بر برنامه‌های پیشگیری اولیه در گروه سنی کودکان و نوجوانان، مراقبت اجتماعی از کودکان و نوجوانان در معرض خطر و پرخطر، طراحی و اجرای برنامه‌های پیشگیری مبتنی بر الگوی آمایش سرزمین، گسترش نرخ پوشش برنامه‌های پیشگیری، توسعه برنامه‌های مبتنی بر شواهد در زمینه پیشگیری، گسترش مشارکت‌های مردمی از طریق الگوهای اجتماع محور در زمینه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و توجه ویژه به مشارکت خانواده‌ها در برنامه‌های پیشگیرانه به‌عنوان استراتژی‌های تعیین شده در این سند است.»
همچنین آن‌گونه که کیایی مطرح کرده این سند بعد از طی مراحل اعتباربخشی به عنوان مبنا و میثاق فعالیت‌های آموزش وپرورش در حوزه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی عمل کند و مقرر شد بعد از نهایی شدن آن، ادارات کل آموزش وپرورش کشور متناسب با ویژگی‌های خطرپذیری و وضعیت آسیب‌های اجتماعی استان خود، اسناد محلی و استانی را در زمینه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان و بر اساس سند مذکور تهیه کنند.
لزوم رواج مددکاری در مدارس
در این میان وزارت آموزش و پرورش با در اختیار داشتن قشر حساس کودکان و نوجوانان دانش‌آموز، مهم‌ترین کانون پیشگیری و مداخله بهنگام آسیب‌های اجتماعی به شمار می‌رود؛ هرچند انتقادات بسیاری به عملکرد این وزارتخانه در امر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی وارد است اما این وزارتخانه در دولت یازدهم با طراحی و اجرای طرح نماد (نظام مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان) با مشارکت دستگاه‌های اجرایی ذیربط گام‌هایی برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی برداشت.
علاوه بر این قرار بود طرح اورژانس اجتماعی که از پنج سال گذشته با هدف شناسایی، درمان و مددکاری دانش‌آموزان در معرض خطر و دارای اختلال سوءمصرف مواد را دنبال کند وارد فاز اجرایی جدیدی شود و در نهایت در طرح نماد ادغام شود.
در ارتباط با این موضوع سیدحسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاری اجتماعی با بیان این نگرانی که «وجود اورژانس اجتماعی ویژه دانش‌آموزان، پیامدهای منفی بسیاری برای این قشر دارد» گفت: «با این حال اورژانس اجتماعی کشور در کنار تمامی فعالیت‌های خود قشر دانش‌آموزی را مورد توجه قرار می‌دهد.
باید تاکید کنم مدارس همواره به عنوان سالم‌ترین محیط اجتماعی تعریف می‌شوند و نقدهای وارد به آموزش و پروش هیچ‌گاه پیام آسیب‌زا بودن بستر این وزارتخانه را در پی ندارد.» او افزود: آموزش و پرورش یکی از بهترین محافل برای پیشگیری از اعتیاد را در اختیار دارد. ساختار آموزش و پرورش این اجازه را می‌دهد تا به بهترین شکل ممکن افراد در معرض اعتیاد را شناسایی کرده و به اورژانس اجتماعی ارجاع دهند.
شایسته است که به جای اختصاص یک اورژانس اجتماعی به قشر دانش‌آموزی موضوع مددکاری اجتماعی در مدارس توسعه داده شود.با این حال آموزشوپرورش با جمعیت بسیار بزرگی از دانش‌آموزان روبه‌رو است که باید برنامه‌های مختلف آموزشی، فرهنگی و مراقبتی در زمینه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و رفتارهای پرخطر را اجرا کند.
