منارجنبان اصفهان ؛ جنبشی در معماری اسلامی

کشور عزیزمان ایران مملو از آثار و بناهای تاریخی و طبیعت سرسبز، حیرت انگیز و زیباست، یکی از شهرهای ایران که به عنوان پایگاه فرهنگی و هنری کشورمان شهره است، شهر خوشنام اصفهان می باشد.

در شهر اصفهان آثار تاریخی متنوع و دیدنی از دوران های مختلف وجود دارد. که کارناوال تا به حال به بسیاری از آن ها به صورت اختصاصی پرداخته است، آثاری که به راستی در دنیا نظیری ندارند و علاوه بر هم وطنانمان توریست های دیگر کشورها را هم به سوی خود جلب می کنند.

یکی از این آثاری که با شهرت جهانی خود هر ساله علاقه مندان را از سراسر دنیا به این شهر می آورد و آن ها را حیرت زده می کند، اثر تاریخی ارزشمند منار جنبان ( Spire vacillatory ) است. منار جنبان بنایی خارق العاده می باشد و با دو مناره ی زیبایش بر روى مزار « عمو عبدالله » که از صالحان معروف قرن هشتم هجرى است، ساخته شده است.

این دو مناره، باعث شهرت و جذابیت این بنا شده اند؛ مناره هایی عجیب و تامل برانگیز، همانطور که از نام بنا مشخص است، متحرک هستند و جنبان. اما برای کشف چراییِ حرکت مناره ها باید حتما به اصفهان برویم و منار جنبان را از نزدیک نظاره کنیم.

اما قبل از سفر بد نیست تا راهنمایی کامل از نصف جهان، شامل دیدنی ها، بناهای تاریخی و اطلاعات دقیق گردشگری را بخوانید و با اطلاعات کامل قدم به این شهر بگذارید : 

کارناوال به اصفهان سفر می کند همراهمان باشید.

چرا منار جنبان؟

---

_ بنای منار جنبان از مهم ترین و مهروف ترین بناهای تاریخی اصفهان است.

_ این بنا از قرن هشتم هجری تا به حال کاملا می لرزد و ویران نشده است.

_ سبک و نوع معماری استفاده شده در این بنا بسیار منحصر به فرد می باشد.

_ از پربازدیدترین بناهای تاریخی شهر اصفهان می باشد.

آشنایی با منارجنبان

منار جنبان نام جالب و عجیبی است که با شنیدنش به فکر فرو می روی. این نام به مناره هایی اطلاق می شود که قابل تحرک هستند، منار جنبان در ایران هم در استان اصفهان است و هم در اردکان، می خواهیم به اصفهان برویم و منارجنبان اصفهان را از نزدیک بنگریم.

غرق در تفکر می شویم. واقعا مناره ای بلند ساخته دست معماران گذشته، بدون ایجاد مشکلی تکان می خورد یا اینکه تصور ذهنی انسان است؟ چطور امکان دارد سازه ای قدیمی این صلابت را داشته باشد؟ هزاران سوال دیگر وجود دارد که تنها با دیدن منارجنبان پاسخ داده می شود. به همین منظور از اصفهان به سمت نجف آباد و روستای کارلادان پیش می رویم، البته بنای منارجنبان در قدیم جزو روستای کارلادان بوده و امروزه جزو شهر اصفهان می باشد و در نزدیکی محله ای به نام نصر آباد قرار دارد.

تعداد زیادی گردشگر روبه روی ورودی ساختمان ایستاده اند و منتظر تماشای لرزیدن مناره ها. چه هیجانی دارد دیدن این صحنه جذاب. اما این بنا چیست که این همه مشتاق دارد؟

منار جنبان بنایی است کهن، ساخته شده در قرن هشتم هجری. ساختمانی با سقف گنبدی که نشانی شاخص از معماری ایرانی است. قسمت زیرین سقف گنبدی، گور شیخی به نام عمو عبدالله کارلادانی است با سنگ قبر سفیدش می درخشد و در انتهایی ترین قسمت بنا قرار گرفته.

سقف بنا با کاشی کاری های لاجوردی و فیروزه ای پوشانده شده و چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند. بر فراز این بنا که از شاهکارهای معماری ایران است دو مناره ی زیبا قرار گرفته که ارتفاع هرکدام از سطح زمین 17٫5 متر و پهنایشان هم 9 متر می باشد. قدمت این بنا را سال 716 هجری قمری می دانند.

و اما راز لرزان منارجنبان؛ ماجرا از این قرار است که با تکان دادن هر یک از این مناره ها، مناره ی دیگر هم به وضوح می لرزد و بازدیدکنندگان می توانند تکان خوردن مناره ها را تماشا کنند و حقیقت این است که علاوه بر مناره ها همه ی بنا نیز می لرزد.

در ادامه بیشتر با معماری و مناره های زیبای این بنا آشنا خواهیم شد.

علت متحرک بودن منار جنبان

خلاف تصور عموم مردم و افرادی که برای اولین بار نام منار جنبان را می شنوند این بنا تنها مناره هایش تکان نمی خورد بلکه با لرزاندن یک مناره تمامی بنا به لرزش در می آید.

علت تکان خوردن بنای منار جنبان پدیده ی تشدید یا زئوناس می باشد، به بیان ساده تر می توان گفت که مولکول های هر جسمی در حال تحرک هستند برخی متحرک تر و برخی کم جنب و جوش. کافی است تکانی به آن بدهیم و نیرویی وارد کنیم تا به جنب و جوش بیافتند. با تکان دادن یک مناره، مناره ی دیگر که کاملا شبیه به آن یکی مناره است هم می جنبد و نیروی وارد شده بر یک مناره در تمامی ساختمان پخش می شود و همه ی بنا را به لرزه می اندازد.

وجود مصالح ساختمانی سبک در قسمت بالایی ساختمان، ارتفاع کم مناره ها وجود فاصله بین هر مناره با ساختمان، کلاف های چوبی که در قسمت بالا و پایین هریک از دو مناره به کار رفته اند همه و همه دست در دست هم داده اند تا مناره های منار جنبان سالیان متمادی متحرک باشند.

اما با چشم غیر مسلح به دلیل عظمت بنا و میزان کم تکان خوردن آن دیدن لرزش همه ی نقاط کار دشواری می باشد و تنها مناره ها به آسانی دیده می شوند آن هم بیشتر به دلیل آن که روی هر یک زنگوله هایی نصب شده که حرکت را به وضوح نشان می دهند.

به همین دلیل شاید برخی تردید کنند که به راستی همه ی بنا تکان می خورد یا نه. مسئولین این بنا تدبیری برای این مشکل اندیشیده اند و در نقاط مختلف منار جنبان نشانه هایی قرار دادند که دیدن حرکت بنا را برای بازدیدکنندگان آسان تر نماید. که با هم این علامت ها را نظاره می کنیم.

نشانه های لرزش بنا

همانطور که گفته شد نشانه ها و علائمی را در بنای منارجنبان قرار داده اند که هنگام لرزیدن بنا با نگاه به آن نشانه ها هر بیننده ای متوجه لرزیدن همه ی اجزای ساختمان می شود، نشانه هایی مثل:

1) زنگوله: زنگ یا زنگوله هایی روی هر دو مناره قرار داده اند که می لرزند و صدایی از خود تولید می نمایند که نشان دهنده ی لرزیدن مناره ها و ساختمان است.

2) ساعت: ساعتی را روی دیوار ایوان و در انتهایی ترین قسمت آویزان کرده اند که هنگام لرزش بنا به وضوح تکان می خورد و راهنمای منار جنبان هم در هنگام تکان خوردن بنا به آن ساعت اشاره می نماید.

3) شیشه: رو به روی قبر عمو عبدالله که در انتهای ایوان قرار دارد شیشه ای کشیده اند که محافط آرامگاه او باشد و بازدیدکنندگان نتوانند سنگ قبرش را لمس کنند. این شیشه در هنگام لرزیدن منار جنبان به صورت واضح می لرزد و حتی اگر با دقت گوش فرا دهید صدای لرزیدنش هم به گوش می رسد.

4) کاسه آب: اگر کاسه ای پر از آب را در محلی مثل روی قبر عمو عبدالله قرار دهیم پس از لرزاندن مناره ها به وضوح خواهیم دید که آب درون کاسه هم تکان می خورد. تا چند سال گذشته کاسه ای آب روی قبر عمو عبدالله قرار می دادند اما امروزه به دلیل این که اغلب هنگام تکان خوردن بنا بازدیدکنندگان در محوطه ی خارجی بنا می ایستند تا تکان خوردن مناره ها را تماشا نمایند این کاسه ی آب برداشته شده است.

شیشه اطراف قبر عمو عبدالله کارلادانی

بخش های مختلف بنای منار جنبان

می توان بنای زیبای منار جنبان را به چند بخش تقسیم کرد و با نگاهی دقیق تر آن ها را نظاره نمود. بخش هایی مانند ایوان منار جنبان، مناره های متحرک بنا و قبر عمو عبدالله در این قسمت به صورت جزئی تر به تماشای منارجنبان می نشینیم.

1 ) مناره های منار جنبان

همانطور که اشاره کردیم ساختمان منار جنبان ایوانی است با طاق زیبا و دیدنی که بر فرازش دو مناره به چشم می خورد. مناره ها که جنسی خشتی دارند مزین به کاشی کاری هستند و زیبایی های بنا را چند برابر کرده اند.

از داخل ایوان این بنا باید توسط پلکان مارپیچی بالا رفت تا به پشت بام و مناره ها رسید. امروزه به دلیل حفاظت از بنا بازدیدکنندگان اجازه ی بالا رفتن از پله ها و دیدن مناره ها از نزدیک را ندارند به همین دلیل فردی خاص مسئول جنباندن مناره ها و رفتن به پشت بام می باشد و هر چند ساعت یک بار این مناره ها را می جنباند، اما در قدیم هریک از بازدیدکنندگان می توانستند هر یک به صورت جداگانه درون مناره ها روند و مناره را تکان دهند.

جنباننده ی مناره ها از پلکان ایوان بالا می رود، به بام بنا رسیده و درون یکی از مناره ها می شود. در داخل مناره ها پلکان مارپیچی ساخته شده که او از آن ها بالا می رود و با دو دست و بسیار محکم شروع به تکان دادن یک مناره می نماید. هم زمان با جنباندن یک مناره، مناره ی دیگر هم تکان می خورد و به دلیل وجود زنگوله هایی که روی هر دو مناره نصب شده می توان به وضوح تکان خوردن هر دو مناره را تماشا کرد اما این همه ی ماجرا نیست اغلب بازدیدکنندگان یا افرادی که نام منار جنبان را می شنوند تصور می کنند که با تکان دادن یک مناره تنها مناره ی دیگر تکان می خورد اما همانطور که متوجه شدیم با تکان خوردن یک مناره تمامی بنا می لرزد و این تکان خوردن مختص به تنها دو مناره نیست، همین نکته است که گردشگران را به وجد می آورد و با ذوق و شوق به تکان خوردن مناره ها دقت می کنند.

2 ) ایوان منار جنبان

علاوه بر  مناره های زیبای این بنای فاخر ایوان آن که به ایوان منار جنبان یا ایوان مقبره عمو عبدالله معروف است هم از جاذبه های زیبای این بنا می باشد. ارتفاع این ایوان زیبا حدودا 10 متر است و مساحتش 146 متر می باشد. گردشگران هنگامی که برای اولین بار وارد محوطه ی بنای منار جنبان می شوند محو تماشای ایوان شده و چند دقیقه ای را به تفکر و تامل در جوار این بنا می پردازند.

گفته می شود که معماری بنای ایوان منار جنبان مغولی است و با نگاهی دقیق تر به آن می توان متوجه شد که مناره های بنا چندی بعد و حدودا در اواخر دوران صفویه ساخته شده است.

امروزه در این ایوان ال سی دی نصب کرده اند و راهنمای منارجنبان با ویدئوهای زیبای تمامی قسمت های بنا را توضیح و شرح می دهد و در همان قسمت هم عکس هایی را از این بنا و دیگر بناهای شاخص اصفهان در دید عموم قرار گرفته اند گه برای گردشگران جالب می باشند.

3 ) مقبره عمو عبدالله

عمو عبدالله کارلادانی که با نام های عمو عبدالله صقلایی یا سقلابی هم شناخته می شود همان فردی است که آرامگاهش در زیر ایوان منارجنبان قرار دارد. اطلاعات زیادی از زندگی وی در دست نمی باشد تنها اطلاعاتی که در این باره داریم همان چیزی است که بر روی سنگ قبر وی نگاشته شده؛ روی سنگ وی این چنین آمده است که:

هذا قبر الشیخ الزاهد البارع المتورع السعید المتقی عمو عبداﷲ بن محمد بن محمود سقلابی رحمه ﷲ علیه و توفی فی السابع عشره من شهر ذیحجه سنه ست عشره و سبعمائه.

این قبر شیخ زاهد عمو عبدالله بن محمد بن محمود سقلابی است خدا او را رحمت کند، او در هفدهم ذی الحجه ی سال 716 به رحمت خدا رفت.

برخی ساکنان اصفهان عقیده دارد لرزش بنای منارجنبان به دلیل عظمت و شکوه عمو عبدالله بوده و وی فردی بسیار بلندمرتبه بوده است. این عقیده ریشه ای کهن دارد و حتی در لغت نامه های گوناگون هم در مقابل نام عمو عبدالله کارلادانی این عقیده ذکر شده است، هم اکنون قبر وی در این ایوان در معرض دید عموم می باشد.

4 ) قبرهای دیگر

هر گوشه ای از ایوان منار جنبان را که بنگرید گوری را خواهید دید که با سنگ های قبر سفید رنگ خودنمایی می کنند. در راهنمای بازدید از منار جنبان آمده است که:

سنگ قبرهای موجود مربوط به دوره ی صفوی می باشد که از قبرستان های تاریخی محوطه ی بنای تاریخی منار جنبان جمع آوری شده اند، از شما بازدیدکنندگان خواهشمندیم که از نشستن روی آن ها خودداری نمایید.

گفته می شود که در سال های اولیه ی ساخت بنای منارجنبان محوطه ی اطراف این بنا قبرستان عمومی بوده است اما امروزه از آن قبرستان تنها چند قبر که در اطراف ایوان موجود هستند چیزی باقی نمانده است.

5 ) چله خانه

چله خانه به اماکنی گفته می شود که زاهدان و عارفان به مدت 40 روز به آنجا می رفتند و ریاضت می کشیدند. در بنای منارجنبان هم دو اتاق کوچک وجود دارد که چله خانه بوده اند. عرفا به داخل آن ها می رفتند و به مدت 40 روز با پروردگارشان خلوت می کردند.

معماری بنای منار جنبان

منارجنبان به راستی یکی از اعجاب انگیزترین بناهای تاریخی اصفهان و کشورمان ایران است. سبک معماری این بنا سبک مغولی است و از یک صحن یا ایوان و دو مناره که در ابتدای کلام به معرفی آن ها پرداخته ایم تشکیل شده است.

نکته ی شاخص درباره ی معماری این بنای تاریخی زیبا وجود همان پدیده ی فیزیکی تشدید یعنی منتقل شدن نیرو از مناره به همه ی ساختمان بنا می باشد. اما شاید این سوال در ذهن ها نقش بندد که با تکان خوردن این بنا طی قرن های متمادی چرا این بنا فرو نریخته است و حتی یک آجر هم از آن جدا نشده. با بررسی و تحقیقات روی این بنا متوجه شده اند که مهم ترین علت فرو نریختن منارجنبان وجود دو شیار عمیق در این بنا است که آن شیارها یا شکاف ها را در تصویر زیر می توانید به وضوح تماشا کنید، این دو شکاف در کنار مناره ها هستند. به زبان عامیانه می توان گفت که وجود چنین شیاری سبب می شود تا ساختمان جا برای حرکت کردن داشته باشد و فرو نریزد.

علاوه بر تکان خوردن مناره ها نکته ی قابل توجه دیگر در رابطه با بنای منار جنبان کاشی کاری های زیبای آن می باشد؛ کاشی کاری هایی با طرح ستاره که رنگ فیروزه ای دارند و زیبایی منارجنبان را دو چندان کرده اند. دقت و ظرافت هنرمندان کاشی کار با دقت در این کاشی های کوچک که با هنرمندی در کنار هم قرار گرفته اند کاملا مشخص است.

نگاهی علمی تر به بنای منار جنبان

در ابتدا باید بدانید که نظیر بنای منار جنبان در کشورهای دیگر و حتی همانطور که در ابتدای مطلب بیان کردیم در کشورمان ایران هم وجود دارد اما یکی از دلایلی که منارجنبان را از دیگر منارهای جنبان ایران و دنیا متمایز کرده این نکته است که میزان بیشتری تکان می خورد.

سال ها راز تکان خوردن مناره ها در هاله ای از ابهام بود و محققان به تحقیق و بررسی روی مناره های جنبان می پرداختند تا توانستند راز این بناها را کشف کنند زیرا آن طور که در تاریخ آمده حدود 30 سال ساختن چنین بناهایی باب شد و بعد از رونق افتاد.

از کسانی که نقش مهمی در کشف چگونگی لرزش منارجنبان داشت می توان از حمید شاهین نام برد وی با آزمایش هایش توانست علت لرزش مناره ها را کمی علمی تر توضیح دهد. او علت اصلی جنبیدن مناره ها را تشابه شکل و ظاهر مناره ها بیان کرد و برای فهم بهتر دو مناره را به دو آونگ متشابه تشبیه کرد که با شیئی افقی به هم مربوط شده اند، برای مثال دو نخ کاملا یکسان و یک اندازه را در نظر بگیرید که از یک سرشان به نخی دیگر به صورت افقی وصل شده اند، در این حالت اگر یکی از نخ ها را تکان دهیم نخ دیگری هم تکان می خورد اما اگز نخ ها طول مختلفی داشته باشند هیچ لرزشی در نخ دوم حاصل نمی گردد.

این مثال نشان می دهد که اگر یک مناره با مناره ی دیگر از نظر وزن و یا طول اختلاف داشت با لرزش یک مناره هیچ لرزشی در دیگری حاصل نمی شد. شاهین پس از اتمام آزمایش ها و مطالعاتش روی منارجنبان بیان کرد که همه ی مناره های جنبان در سراسر دنیا متعلق به معماری ایرانی اسلامی می باشد.

راهنمای بازدید از بنای منار جنبان

در وردی بنای منارجنبان بنری نصب شده که منارجنبان را به صورت خلاصه معرفی می کند در این بخش متن کامل و بدون تحریف بنای منارجنبان را قرار می دهیم تا در صورت علاقه آن را مطالعه نمایید:

یکی از بناهای با ارزش و منحصر به فرد اصفهان، بنای تاریخی منارجنبان می باشد. ساخت این بنای ارزشمند مربوط به دوره ی ایلخانی در زمان اولجانیو یکی از حکمرانان ایلخان مغول می باشد. تنها تاریخ ذکر شده در این بنا مربوط به سال 716 هجری قمری است که زیر ساختمان و بالای مقبره نصب شده است. این بنا از یک ایوان با دو مناره و صحن پیرامون تشکیل شده است که بر روی مقبره ی یکی از عرفای قرن هفتم هجری قمری به نام عمو عبد الله کارلادانی ساخته شده است. سبک ساختمان این ایوان که تزئینات کاشی کاری نیز دارد، سبک مغولی است و کاشی های فیروزه ای رنگ به شکل ستاره ی چهار پر دو لنگه طاق و اطراف ایوان را زینت می دهد یکی از نکات قابل توجه این بنا مناره های آن است که قابلیت حرکت دارد بطوری که با تکان دادن یکی از آن ها دیگری نیز به حرکت در می آید و سپس به تمامی سقف ساختمان لرزش منتقل می گردد. ارتفاع بنا از سطح زمین 17٫5 متر است. علت علمی حرکت مناره های منار جنبان به ساختاره سازه و معماری ویژه ی آن است.

وجود مصالح ساختمانی بسیار سبک در قسمت های بالایی، ارتفاع کم مناره، وجود فاصله میان هر مناره با ساختمان، کلاف های چوبی که در قسمت های بالا و پایین هریک از دو مناره به کار رفته است.

و همچنین پدیده ی فیزیکی به نام تشدید ( زدوناس )، عامل موثری در حرکت دادن مناره ها به شمار می رود. در ضمن محوطه ی بنای تاریخی منار جنبان قبرستان عمومی بوده است، این بنای ارزشمند به شماره 349 در سال 1321 هجری در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

امکانات رفاهی محوطه منارجنبان

میراث فرهنگی اصفهان تلاش بسیاری برای رفاه بازدیدکنندگان این بنای تاریخی کرده است. در هنگام ورود محوطه ای سرسبز و سنگ فرش شده برخورد می کنیم که رنگ و بویی تاریخی و ایرانی را به تازه واردها القا می نماید. 

فضای محوطه تمیز و دلرباست و دارای فروشگاه کوچکی است که بستنی و تنقلات می فروشد و همچنین اغلب فروشگاه های موقتی هم در این محوطه دایرند که سوغات و کتابچه های راهنمای بناهای تاریخی اصفهان را به گردشگران می فروشند و اشیای جالب دارند. چای خانه ای سنتی هم در محوطه ی خارجی بنای منار جنبان وجود دارد که سبک کهن معماری این مکان را کامل کرده است.

همچنین وضوخانه، سرویس بهداشتی و یک نمازخانه ی کوچک هم برای برپایی نماز در این محوطه موجودند که برای رفاه مسافران و بازدیدکنندگان بنا تدارک دیده شده اند.

محوطه زیبای منارجنبان

دسترسی و هزینه

بنای منارجنبان اصفهان در خیابان اصلی آتشگاه در فاصله ی شش کیلومتری به سمت غرب به سوی نجف آباد در محله ای به اسم کارلادان واقع شده است. می توانید با استفاده از تاکسی و اتوبوس به دیدار بنای تاریخی منارجنبان بروید.

هزینه ورودی

برای بازدید از منار جنبان باید در ازای هر نفر سه هزار تومان پرداخت نمایید که شامل بازدید از بنا و استفاده از توضیحان راهنمای بنا می گردد.

آدرس: اصفهان، آتشگاه، کارلادان، منارجنبان.

موقعیت جغرافیایی منارجنبان اصفهان روی نقشه

توصیه کارناوال

در معماری اسلامی مناره های زیادی ساخته می شوند و معماران آن ها بنابر کاربری خاصی که مناره خواهد داشت آن ها را می سازند، مثلا راب روشن کردن اتش در آن یا گفتن اذان و … بازدید از هر یک از مناره های بناهای اسلامی جالب و شگفت انگیز است و شاید تا به حال کمتر به آن ها دقت کرده باشید، از مناره های منار جنبان هم برای گفتن اذان استفاده می شد.

پیشنهاد می کنیم اگر خواهان بازدید از بنای زیبای منارجنبان هستید دیگر بناهای تاریخی اصفهان این شهر پر از ردپای فرهنگ کهن ایرانی را از دست ندهید. برای آشنایی بیشتر با این بناها می توانید از مطالب مرتبط کارناوال دیدن نمایید.

معرفی شهر اصفهان ؛ دانستنی های قبل از سفر

کلیساهای تاریخی اصفهان

جاذبه های گردشگری اصفهان ؛ مساجدتاریخی

جاذبه های گردشگری اصفهان ؛ پل ها و مناره ها

سخن آخر

آیا تا به حال به اصفهان سفر کرده اید؟ چه بناهایی را در این شهر از نزدیک مشاهده نموده اید؟

آیا از اماکن طبیعی این شهر با خبر هستید؟

تجربیات و دیدگاه هایتان را با ما در میان گذارید.