طرز تهیه سمنو خانگی / خواص سمنو را بشناسید +‌ فیلم

در این یادداشت به شما طرز درباره خواص و فاید سمنو اطلاعات می‌دهیم و شما را با طرز تهیه سمنو و دستور پخت سمنو خانگی آشنا می‌کنیم.

سمنو که نام‌های دیگر آن سمنک، سمن بیا، سمنوبوا است یک دسر چسبنده و خوشمزه ایرانی است که هر سال قبل از عید نوروز تهیه می‌شود. سمنو یکی از سین‌های مهم سفره هفت سین ایرانیان است که البته تهیه آن پرزحمت و زمان‌بر است.

فیلم طرز پخت سمنو راحت و آسان

اما خانواده‌های زیادی هستند که سمنو را به صورت گروهی تهیه می‌کنند و علاوه بر اینکه خودشان از آن استفاده می‌کنند، بین همسایه‌ها و اقوام هم این سمنوی خانگی را توزیع می‌کنند. در این یادداشت به شما طرز درباره خواص و فاید سمنو اطلاعات می‌دهیم و شما را با طرز تهیه سمنو و دستور پخت سمنو خانگی آشنا می‌کنیم.

طرز تهیه سمنوی خانگی با آرد گندم

ابتدا باید بدانید که در سمنو از هیچ شیره یا شکری استفاده نمی‌شود. بلکه شیرینی این دسر خوشمزه به خاطر عصاره جوانه گندم است. طرز تهیه سمنو در خانه گرچه با زحمت زیادی همراه است اما شما از کیفیت آن مطمئن هستید و می‌توانید آن را برای صبحانه یا در عصرها میل کنید. پس پیشنهاد می‌کنیم حتما دستور پخت سمنو را بخوانید و با ما همراه شوید.
مواد لازم برای تهیه سمنو خانگی
• 250 گرم گندم
• 500 گرم آرد سبوس دار
• 2 تا 3 لیتر آب

دستور پخت سمنو خانگی

دقت کنید که گندمی را باید انتخاب کنید که قابلیت سبز شدن داشته باشد؛ یعنی همان گندمی که با آن سبزه درست هفت سین درست می‌کنید. برای طرز تهیه سمنو ابتدا باید گندم را خوب پاک کنید و ضایعات آن را خارج کنید. سپس گندم‌ها را با آب سرد بشویید و آن‌ها را داخل آب سرد قرار دهید. آب سرد باید به اندازه‌ای باشد که 1 تا 2 بند انگشت روی گندم‌ها را بگیرد. بسته به جنس گندم‌تان باید آن‌ها را یک تا دو روز در آب قرار دهید. یادتان باشد که در طول این مدت حتما سه بار آب گندم‌ها را عوض کنید. شما بعد از 24 می‌بینید که سر گندم‌ها سفید شده است. حالا وقت آبکش کردن گندم‌هاست. وقتی گندم‌ها در آبکش هستند، روی آن‌ها آب سرد بریزید. در این مرحله از طرز تهیه سمنو باید آن‌ها را درون یک پارچه تمیز بپیچید. دقت کنید که در دستور پخت سمنو آمده که حتما روی گندم‌ها را هم بپوشانید. حالا دو روز به گندم‌ها زمان بدهید تا جوانه بزنند. در این مدت یادتان باشد که پارچه را مرطوب نگه دارید. در مرحله بعدی از طرز تهیه سمنو و وقتی گندم‌ها جوانه زدند باید آن‌ها را روی یک سینی تمیز بریزید و روی گندم‌ها پارچه مرطوب بکشید. پس از گذشت دو روز گندم‌ها ریشه می‌زنند که رنگ آن‌ها به صورت نقره‌ای در می‌آید. وقتی به گندم‌ها هم نگاه می‌کنید رنگ آن‌ها سبز شده است. دقت کنید که در دستور پخت سمنو این نکته ذکر شده که رنگ سبز گندم‌ها باید سبز روشن باشد. اگر مدت بیشتری گندم را بگذارید تا رنگ جوانه‌ها به سبز تیره برسد، سمنوی شما تلخ می‌شود. در طرز تهیه سمنو مهم است که شما مدام به گندم‌ها سر بزنید تا رنگ جوانه گندم تیره نشود.
در این مرحله از طرز تهیه سمنو باید گندم‌ها را با دستان خود چند قسمت کنید و سپس آن‌ها را داخل یک غذاساز، چرخ گوشت یا مخلوط کن بریزید. در هر حال در دستور پخت سمنو مهم این است که گندم‌ها باید حتما له شوند. حالا گندم‌هایی که له شده‌اند را در یک صافی بزرگ بریزید و سپس از یک صافی پارچه‌ای آن‌ها را عبور بدهید. یادتان باشد که کاملا آن‌ها را فشار بدهید تا شیره گندم گرفته شود. در مرحله بعدی از طرز تهیه سمنو تفاله‌های گندمی که از صافی رد کرده‌اید را با کمی آب دوباره وارد غذاساز کنید و باز هم از گندم‌ها را از صافی رد کنید. در ادامه طرز تهیه سمنو خانگی عصاره گندم به دست آمده را با آرد مخلوط کنید. وقتی کاملا مخلوط شما آماده شد یک قابلمه را روی گاز قرار بدهید. حالا سراغ دستور پخت سمنو می‌رویم. مخلوط به دست آمده را داخل دیگ بریزید و هم بزنید. در طرز تهیه سمنو هم زدن بسیار مهم است. پس حتما برای این کار چند نفر باشید تا به نوبت بتوانید دیگ سمنو را هم بزنید، چرا که گندم فورا ته نشین می‌شود و بوی سوختگی می‌گیرد، پس مدام هم زدن را ادامه دهید. در دستور پخت سمنو آمده که انقدر هم زدن را ادامه دهید تا زمانی که سمنو به نقطه جوش برسد. در حدود 30 تا 40 دقیقه زمان نیاز است که سمنو به نقطه جوش برسد و رنگ آن تیره شود.

همان طور که گفتیم در دستور پخت سمنو این مرحله بسیار مهم است و هم زدن دیگ سمنو باید بی وقفه ادامه پیدا کند. وقتی سمنو جوشید و رنگ آن تیره شد، حرارت اجاق گاز را روی متوسط قرار بدهید تا آب سمنو بخار شده و کم شود. حالا دیگر لازم نیست که به صورت مداوم سمنو را هم بزنید، چون دیگر ته نشین نمی‌شود. در این مرحله از دستور پخت سمنو فقط کافی است که هر چند دقیقه یک بار دیگ سمنو را هم بزنید. بعد از گذشت دو ساعت که سمنو با شعله متوسط به جوشیدن خود ادامه داد و به غلظت مناسبی رسید، شما باید یک دم کنی روی قابلمه قرار بدهید و درب دیگ سمنو را ببندید تا دم بکشد. در این مرحله از دستور پخت سمنو شعله گاز را باید تا آخر کم کنید تا فقط رنگ سمنوی شما حسابی به رنگ تیره در بیاید. زمانی که برای تیره شدن رنگ سمنو لازم است بین 1 تا 5/1 ساعت است. البته لازم است بگوییم که در این مرحله از دستور پخت سمنو خانگی هم لازم است که هر چند وقت یک بار به دیگ‌ سمنو سر بزنید و آن را هم بزنید. در این مرحله طرز تهیه سمنو به پایان رسید. معمولا در دستور پخت سمنو خانگی و پیش از سرو کردن سمنو به آن کمی بادام اضافه می‌کنند. یادتان باشد که اگر دیدید غلظت سمنو بسیار بالاست و سمنو سفت شده، می‌توانید کمی آب داخل آن بریزید و بگذارید که بجوشد. یک نکته مهم دیگر در تهیه سمنو میزان آرد آن است. مقدار آرد در تهیه سمنو خانگی همان طور که در دستور تهیه این سمنو آمده دو برابر است. اما اگر شما می‌خواهید سمنویی کم شیرین داشته باشید می‌توانید میزان آرد را سه برابر یا چهار برابر نسبت به گندم بگیرید. جالب است بدانید که میزان آرد گندم موجود در سمنوهای بازاری 5 برابر گندم است. درباره آرد نیز حتما قبل از استفاده آن را الک کنید تا مواد زائد آن گرفته شود. در مرحله‌ای که می‌خواهید ریشه‌ها را از هم جدا و داخل چرخ‌گوشت کن بریزید، حتما آن‌ها را کمی نم‌دار و مرطوب کنید تا راحت‌تر جدا شوند. یادتان باشد که این کار را به آهستگی انجام دهید تا جوانه‌های گندم شما آسیب نبیند. اگر اولین بار است که سمنو درست می‌کنید، می‌توانید آن را با مقدار کم و به اندازه صد تا دویست گرم گندم درست کنید. گفتیم که شما برای تهیه شیره از غذاساز یا مخلوط کن هم می‌توانید استفاده کنید ولی بهترین وسیله برای گرفتن شیره گندم چرخ گوشت است. برای تزئین سمنوی خانگی می‌توانید از گردو، بادام یا پسته استفاده کنید.

طرز تهیه سمنو خانگی بدون آرد گندم

روش بالا یعنی طرز تهیه سمنو با آرد گندم متداول‌ترین روش برای تهیه سمنو است. اما شما می‌توانید به روش متفاوت و بدون آرد گندم نیز سمنو درست کنید. دستور پخت سمنو بدون آرد گندم در شمال کشور بسیار رایج است.

مواد لازم برای تهیه سمنو بدون آرد گندم

• 1 کیلو گندم با پوست
• 1 پیمانه برنج نیم‌دانه مرغوب
• 200 گرم فندق و بادام
• به میزان لازم پودر نارگیل

دستور پخت سمنو بدون آرد گندم

در مرحله اول گندم‌ها را خوب تمیز کنید و بعد با آب سرد بشویید. بعد روی گندم‌هایتان به اندازه دو بند انگشت آب بریزید و به مدت 2 تا 3 روز آن‌ها را یک گوشه قرار دهید. در این مدت چند بار آب گندم‌ها را عوض کنید. وقتی گندم‌ها جوانه زدند، گندم‌ها را داخل صافی بریزید و روی آن‌ها آب سرد بریزید. حالا گندم‌ها را داخل یک دستمال تمیز بپیچید و دستمال را خوب مرطوب کنید و در یک گوشه قرار دهید. دقت داشته باشید که هر روز باید پارچه را خیس کنید و خیسی آن هم به حدی نباشد که آب درون ظرف باقی بماند. اگر آب زیادی درون ظرف باقی بماند، گندم و در نتیجه سمنوی شما مزه ترشی به خود می‌گیرد. وقتی گندم شما ریشه زد، آن را داخل یک سینی پهن کنید و روی گندم‌ها را هم با یک پارچه تمیز بپوشانید. در این مرحله از طرز تهیه سمنو هم باید پارچه را همیشه خیس نگه دارید. هنگامی که ساقه سفید گندم‌هایتان خودش را نشان داد، قبل از اینکه این ساقه به رنگ سبز برسد، آن را بردارید. در مرحله دوم طرز تهیه سمنو بدون آرد گندم، گندم‌هایی که جوانه زده‌اند را دو بار از چرخ گوشت رد کنید سپس 16 لیوان آب ولرم شده روی آن‌ها بریزید و آن را از صافی رد کنید. دوباره گندم‌ها را از صافی رد کنید تا شیره آن کاملا خارج شود. بعد روی تفاله گندم‌ها باز هم 8 لیوان آب ولرم بریزید و یک بار دیگر از صافی رد کنید. در این مرحله از دستور پخت سمنو بدون آرد گندم، شیره گندم و برنج را با هم روی اجاق گاز بگذارید و شعله را زیاد کنید تا به نقطه جوش برسد. خوب هم بزنید تا مخلوط ته نشین نشود. انقدر سمنو را هم بزنید تا برنج‌ها خوب له شوند و آب سمنوی شما گرفته شود. در آخرین مرحله از طرز تهیه سمنو بدون آرد گندم هم فندق و بادام را اضافه کنید.

نکته مهم در طرز تهیه سمنو خانگی استفاده از گندم مرغوب است. اگر دوست دارید سمنویی که می‌پزید به رنگ قرمز در بیاید، آن را در دیگ مسی بپزید در غیر این صورت سمنوی شما قهوه‌ای می‌شود. جنس پارچه‌ای که گندم‌ها را در آن می‌پیچید حتما به صورت خالص و کامل باید نخ باشد. پارچه‌ای که نایلون درون آن داشته باشد، نمی‌تواند به صورت مداوم خیس و نمناک بماند. در مرحله‌ای که گندم‌ها درون پارچه پیچیدید، حتما آن را روی یک آبکش بگذارید تا آب درون ظرفش جمع نشود و باعث ترش شدن سمنو نشود. یک اسپری در خانه داشته باشید تا روی گندم‌ها را با آن به صورت یک پارچه آب بپاشید. لازم نیست حتما وقتی گندم‌ها کمی ریشه زد، آن‌ها روی یک سینی بریزید، می‌توانید گندم‌ها را روی پارچه‌ای با ضخامت 2 تا 3 سانتی‌متر پهن کنید و روی آن را هم یک پارچه نخی نم‌دار دیگر بکشید. حتما در اتاقی که گندم‌ها را قرار می‌دهید باید کمی گرما وجود داشته باشد تا زودتر جوانه بزند، سرما کار جوانه زدن گندم را به تعویق می‌اندازد. اگر انقدر گندم‌ها را روی پارچه بگذارید که ساقه آن سبز شود، سمنوی شما تلخ می‌شود و از شیرینی آن کاسته می‌شود، پس قبل از سبز شدن جوانه گندم و تبدیل آن به سبزه سفره هفت سین آن را جمع کنید. یادتان باشد که شیره گندم و آب ولرم را آنقدر هم بزنید تا گلوله‌هایش از بین برود و یک دست شود. در مرحله آخر طرز تهیه سمنو معمولا از آجیل استفاده می‌کنند که این بسته به سلیقه و طبع هرکس متفاوت است، اصلا می‌توانید به آن آجیل هم اضافه نکنید و خودتان را برای خریدش به سختی نیندازید. نگران نباشید که اگر حالا دست به کار شوید، دیر است به طور کلی برای پخت سمنو به 24 تا 30 ساعت زمان نیاز دارید که مرحله اصلی و سخت کار همان هم زدن سمنو است. پس نترسید و دست به کار شوید.

چند نکته مهم برای نگهداری سمنو خانگی

• اگر برای زمان طولانی مثلا 3 تا 4 ماه خواستید که سمنو را در خانه نگه دارید، فرصت دهید که سمنو حسابی غلیظ شود و به آن آب هم اضافه نکنید. چون سمنویی که رقیق باشد و داخل آن آب داشته باشد، خیلی زود کپک می‌زند.

• در طرز تهیه سمنو یکی از نکات مهم استفاده از گندم شمال است. گندم شمال باعث می‌شود که سمنوی شما طعم شیرین‌تری پیدا کند.

• یادتان باشد که پس از پخت سمنو، تفاله‌های گندم را در سطل زباله نریزید. این تفاله‌ها که همان سبوس گندم است، خواص بسیار زیادی دارد. تفاله‌های گندم را روی یک سینی پهن کنید و در مقابل نور خورشید قرار دهید. وقتی خشک شد، تفاله‌ها را آسیاب کنید و هر زمان که خواستید در خانه نان تهیه کنید این سبوس را داخل خمیر نان بریزید. به این ترتیب یک نان سبوس دار خواهید داشت.

• سمنو را برای مدت زمان طولانی می‌توانید در فریزر نگه دارید. فقط کافی است که آن را در یک لاستیک فریزر بریزید و فیریز کنید. فقط مواظب باشید که آن را در جایی قرار ندهید که بوی مرغ و ماهی به خود بگیرد. در هنگام مصرف سمنو را از فریزر خارج کنید، داخل یک ظرف بریزید تا یخ آن کم کم آب شود.

خواص و فواید سمنو

• سمنو به دلیل دارا بودن ویتامین E برای پوست و مو بسیار مفید است تا جایی از سمنو به عنوان اسیر جوان کردن پوست یاد می‌شود. از سمنو می‌توانید برای درمان جوش‌های صورت و آکنه که به خصوص قبل از عید به سراغ پوست می‌اید، استفاده کنید. سمنو دارای مقدار فراوانی ویتامین‌های گروه B نیز هست که باعث پرپشت شدن موها شده و از ریزش موخوره مو پیشگیری کرده و شوره سر را نیز درمان می‌کند.

• یک خبر خوب برای کسانی که می‌خواهند بچه‌دار شوند این است که خوردن سمنو در درمان نازایی نیز موثر است. خواص سمنو به گونه‌ای است که به خاطر داشتن ویتامین‌های E و B به درمان نازایی کمک می‌کند. همچنین سمنو برای زنان باردار نیز مفید است. فواید سمنو از نقص سیستم عصبی جنین پیشگیری می‌کند و به مادران باردار سلامتی می‌بخشد. همچنین آهن زیاد موجود در سمنو برای درمان کم خونی و فقر آهن زنان باردار موثر است. سمنو دارای فیبر فراوانی است که همین باعث درمان یبوست در زنان باردار شده و دفع را برایشان آسان می‌کند. خواص سمنو باعث افزایش شیر در مادران شیرده می‌شود و نوزادان آن‌ها را قوی می‌کند. فواید سمنو برای زنان در دوران یائسگی نیز بسیار زیاد است. زنان با خوردن سمنو در دوران یائسگی از عوارض یائسگی در امان می‌مانند و همچنین استخوان‌هایشان سالم می‌ماند. البته این شامل مادران باردار نیز می‌شود و خوردن سمنو استخوان‌های جنین را تقویت و باعث رشد بهتر آن می‌شود.

• سمنو دارای خواص درمانی بسیار زیادی است. خوردن سمنو باعث درمان بی‌خوابی، سوء هاضمه، پارکینسون، بیماری‌های ریوی، ضعف حافظه، واریس، سرگیجه، هپاتیت و بیماری‌های اعصاب می‌شود. خواص سمنو به گونه‌ای است که برای درمان بیماری پسوریازیس نیز موثر است. مصرف سمنو برای کسانی که به بیماری دیابت دچار هستند، خطرناک نیست اما مصرف بیش از اندازه آن به خاطر کالری موجود در آرد گندم برای افراد مبتلا به دیابت می‌تواند خطرساز باشد.

• سمنو به علت داشتن فیبر بالا برای لاغری بسیار مفید است، چرا که خوردن مقدار کمی از سمنو تا ساعت‌ها باعث سیری شده و از گرسنگی و پرخوری جلوگیری می‌کند. البته این دلیل نمی‌شود که سمنو را به میزان زیاد استفاده کنید، تعادل در مصرف هر غذایی باعث سلامت جسم می‌شود.

• سمنو به خاطر دارا بودن قند طبیعی و فیبر بالا برای افرادی که درگیر بدنسازی و پرورش اندام هستند، بسیار مفید است. خواص سمنو برای افرادی که بدنسازی می‌کنند باعث توان و قدرت بیشتر شده و همچنین از انقباض و گرفتگی عضلات ورزشکاران نیز جلوگیری می‌کند. به همین دلیل توصیه می‌شود که ورزشکاران چند دقیقه قبل از شروع ورزش سمنو بخورند.
• میزان فیبر بالای موجود در سمنو باعث بهبود سوءهاضمه و هضم بهتر غذا می‌شود. افرادی که دچار معده درد می‌شوند و همچنین کسانی که زخم معده دارند، حتما سمنو میل کنند تا از خواص سمنو بهره مند شوند. علاوه بر این سمنو باعث سلامت دستگاه گوارش می‌شود و در درمان سرطان کولون نیز نقش مهمی دارد.

• سمنو دارای مقدار زیادی ویتامین C است که همین باعث تقویت بنیه و سیستم ایمنی بدن می‌شود. بنابراین توصیه می‌شود افرادی که به سرماخوردگی مبتلا می‌شوند یا بسیار در معرض این بیماری قرار دارند، حتما سمنو بخورند.

• بتاکاترون سمنو باعث پیشگیری از آسیب‌های بینایی و عصبی در چشم شده و به سلامت چشم کمک می‌کند.

•سمنو همچنین دارای مقادیر بسیار زیادی گوگرد، آهن، سدیم، کلسیم و پتاسیم است که از آن یک دسر بسیار مقوی می‌سازد.
• خواص سمنو به بهبود فلج مغزی، درمان عفونت، بیماری مخملک، ورم زبان، تب برفکی و ورم پا کمک کرده و برای درمان زردی و یرقان در کودکان بسیار موثر است.

• سمنو از نظر طب سنتی دارای دارای طبع گرم و البته معتدل است. 100 گرم سمنو به میزان سیصد گرم کالری به بدن شما می‌رساند و همچنین شش دهم گرم پروتئین دارد و دارای 52 گرم کربوهیدرات است.

عوارض مصرف سمنو

 زیاده روی و مصرف زیاد سمنو در افرادی که استعداد اضافه وزن دارند و کم تحرک هستند، باعث چاقی و اضافه وزن می‌شود.

• مصرف زیاد سمنو می‌تواند باعث ایجاد نفخ در بعضی افراد شود.
• افرادی که مزاج سردی دارند باید از خوردن سمنو پرهیز کنند.

نگاهی به مراسم سمنوپزان در ایران و سایر کشورهای فارسی زبان

آیین سنی سمنوپزان نشان دهنده کار گروهی و شادی ایرانیان برای استقبال از بهار است. البته این آیین فقط مختص به ایران نیست و در افغانستان و تاجیکستان نیز برگزار می‌شود. گرچه حالا دیگر مانند گذشته این مراسم برگزار نمی‌شود ولی در شهر یا روستاهای خاصی از ایران هنوز می‌توان ردپایی از آن پیدا کرد. مثلا در روستاهای گیلان و مازندران این مراسم با شور و شوق خاصی انجام می‌شود و خانم‌ها به نیت گرفتن حاجات خود دیگ سمنو را هم می‌زنند و معتقد هستند که در هنگام پخت سمنو نباید چشم ناپاک به آن بیفتد. این رسم در تاجیکستان و افغانستان با تفاوت‌هایی برگزار می‌شود و البته زنان در آن کشورها بالای سر دیگ سمنو شعرهایی نیز می‌خوانند. سمنو در سفره هفت سین ایرانیان به عنوان نماد خیر و برکت شناخته می‌شود. چون سمنو با جوانه گندم تهیه می‌شود و دارای انرژی زیادی است به آن غذای مردآفرین گفته می‌شود و در سفره هفت سین نماد صبر، قدرت و مقاومت نیز هست. البته لازم به ذکر است که پخت سمنو و آیین سمنوپزان فقط به قبل از عید نوروز ختم نمی‌شود و در بسیاری از شهرهای ایران در ایام خاص و به مناسبت عزاداری سمنو پخته می‌شود. مثلا همزمان با شب شهادت حضرت فاطمه زهرا (س) مرسوم است که در بسیاری از نقاط ایران سمنو پخته شود.

منابع:
ستاره
چاره دان
تبیان
کوکا
تابناک
باشگاه خبرنگاران
هفت گنج